Κώστας Γαβράς στο News 24/7: Το “Ενήλικοι στην Αίθουσα” έχει ηθική, έχει αλήθεια

Η νέα του ταινία «Ενήλικοι στην Αίθουσα» έχει κριθεί όσο λίγες άλλες, προτού καν προβληθούν στους κινηματογράφους. Και αυτό γιατί ο Κώστας Γαβράς “τόλμησε” να αγγίξει ένα πολύ ευαίσθητο και νωπό ακόμα στη συλλογική μνήμη θέμα: Την ελληνική κρίση και το καλοκαίρι-θρίλερ του 2015, όπου έλαβε χώρα μια πρωτοφανής διαπραγμάτευση για τη χρεωκοπία της χώρας, το οικονομικό της μέλλον και το χρέος της.

Η λέξη “τόλμησε” ωστόσο θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί στην προκειμένη μόνο με θετικό πρόσημο: Γιατί ο Κώστας Γαβράς έθεσε πολλά ερωτήματα μέσα από την ταινία του για την κατάχρηση εξουσίας που ασκούν τα μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη σε βάρος των μικρών. Αλλά κυρίως γιατί η ταινία, αν θελήσει κανείς να τη δει χωρίς προκαταλήψεις, θα αντιληφθεί ότι αποτελεί εμμέσως πλην σαφώς μια επιστολή συμπαράστασης σε όλους τους Έλληνες που μάτωσαν κατά την ελληνική – ανθρωπιστική κυρίως – κρίση, προδόθηκαν, είπαν ΟΧΙ ακόμα και όταν όλοι εκβίαζαν το ΝΑΙ, και συνέχισαν να διεκδικούν κάτι καλύτερο, ακόμα και αν δεν τους δινόταν.

Είχα την τύχη να τον συναντήσω λίγο πριν πάει στην επίσημη πρεμιέρα της ταινίας του στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας “Νύχτες Πρεμιέρας”, κάτι που περίμενε με μεγάλη ανυπομονησία γιατί όπως είπε είναι ουσιαστικό για εκείνον το πώς αντιδρούν οι θεατές στις ταινίες του. Αφοπλιστικά ευγενής και ταπεινός απάντησε με ειλικρίνεια στις ερωτήσεις μου, δείχνοντας ότι η “ατζέντα” του δεν ήταν ποτέ να χαράξει έμμεσα κάποια πολιτική γραμμή ή να πετάξει το γάντι σε κάποιον. “Όλοι έχουν την αλήθεια τους” τόνισε αλλά αυτό που τον ενδιέφερε δεν ήταν να πλέξει τις “αγιογραφίες” των εμπλεκόμενων σε Ελλάδα και Ευρώπη: Το ζητούμενό του ως σκηνοθέτης είναι να θέσει ερωτήματα, με την ελπίδα ο θεατής να αναζητήσει τις απαντήσεις τους. Να δείξει πώς το Eurogroup παραμέρισε και ξέχασε τους ανθρώπους για χάρη των αριθμών και πώς οι πολιτικοί μπορεί -διαχρονικά- να λαμβάνουν αποφάσεις σε μια κατάσταση απόλυτης μοναξιάς και απομόνωσης.

Ερωτήσεις που είναι παρήγορο που πια υπάρχουν στη διεθνή ταινιοθήκη, είτε χαρακτηρίζονται “άκαιρες”, είτε ακόμα και “ενοχλητικές”. Σε κάθε περίπτωση το τηλέφωνό του όπως είπε είναι ανοιχτό να δεχτεί και ο ίδιος οποιαδήποτε ερώτηση και φυσικά να απαντήσει…

Τι θέλετε να εισπράξει το κοινό σήμερα και τι θα θέλατε να εισπράξει το 2069, όταν θα βλέπει την ταινία;

«Από την πείρα που έχω μέχρι σήμερα ξέρω ότι δεν υπάρχει το “κοινό”, υπάρχουν τα κοινά. Είναι χιλιάδες άνθρωποι αυτοί που βλέπουν το φιλμ και φυσικά είναι όλοι διαφορετικοί. Και ο καθένας νιώθει διαφορετικά όταν βλέπει μια ταινία. Εγώ όταν κάνω μια ταινία είναι γιατί κάτι με ενδιαφέρει βαθιά. Είναι σαν να είμαι μεταξύ φίλων και να διηγείται ο καθένας μιας ιστορία. Διηγούμαι άρα μια ιστορία που με ενδιαφέρει, Αυτό είναι μια ταινία, δεν είναι τίποτα περισσότερο. Και εάν ενδιαφέρει αυτούς που την ακούν, αυτούς που τη βλέπουν, είναι σημαντικό. Και εάν θελήσουν να κάνουν κάτι ύστερα, αυτό είναι ακόμα καλύτερο. Η ιδέα μου κάνοντας μια ταινία σταματάει εκεί. Δεν θέλω να αλλάξει ο κόσμος.

Ο κινηματογράφος σαν σύνολο έχει αδιαμφισβήτητα αλλάξει τον κόσμο. Μια ταινία όμως δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Μπορεί να δώσει ιδέες, να προσπαθήσει να θέσει ερωτήσεις. Αυτό κάνουμε οι σκηνοθέτες, θέτουμε ερωτήματα . Η μεγάλη επιτυχία μιας ταινίας είναι εάν ο θεατής ψάξει να βρεις τις απαντήσεις.»

Αφήνει όμως μια παρακαταθήκη η ταινία σας, καταγράφει μια συγκλονιστική στιγμή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

«Φυσικά. Όμως όλες οι ταινίες που εμπνέονται από αληθινά γεγονότα το κάνουν αυτό. Οι αρχαίοι Έλληνες όταν έκαναν θέατρο, δεν βασίζονταν τόσο στην ιστορία όσο στην ψυχολογία. Είχαν αυτήν την ευθύνη. Εγώ έχω την ευθύνη της ιστορικής ακρίβειας, έχω την ευθύνη να μην αλλάξουν και παραποιηθούν τα γεγονότα για δραματικούς λόγους. Για μένα είναι σημαντικό να σεβαστεί κανείς την ηθική των γεγονότων και την ηθική των χαρακτήρων. Αν το καταφέρω αυτό, μου φτάνει. Γιατί κάνουμε ένα θέαμα, δεν κάνουμε μια πρόταση πολιτική ή ακαδημαϊκή. Και το θέαμά μου πρέπει να έχει αυτή την ηθική, αυτήν την αλήθεια.»

Στην έρευνα που κάνατε για την ταινία, υπήρξε κάποια καταγραφή στις σημειώσεις του Γ. Βαρουφάκη ή στις ηχογραφήσεις του Eurogroup που σας προξένησε ιδιαίτερο ενδιαφέρον;

«Εκείνο που μου έκανε μεγάλη εντύπωση, παρόλο που μπορεί να φαίνεται σαν μικρό πράγμα, είναι σε μια σελίδα των σημειώσεων που κρατούσε σαν ημερολόγιο, ο Βαρουφάκης είχε γράψει: “Σήμερα ο Τσίπρας μού είπε ότι νιώθει σαν ξιφίας.” Είναι τρομερό για αυτό και το συμπεριέλαβα στην ταινία. Αποτέλεσε έναν από τους λόγους για να τη γυρίσω γιατί δείχνει το δράμα, τη μοναξιά ενός πολιτικού, ο οποίος μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε, με εξαίρεση ίσως τους δικτάτορες. Οι πολιτικοί που έχουν εκλεγεί από τον λαό έχουν αυτήν τη μοναξιά για να πάρουν αποφάσεις, είτε είναι της Αριστεράς, είτε είναι της Δεξιάς. Καθένας τις παίρνει με τον τρόπο του.»

Η τελική διαπραγμάτευση στη Σύνοδο Κορυφής όπου υπεγράφη το MoU, παρουσιάζεται στην ταινία με μια σεκάνς χορού, που μοιάζει να έχει βγει από μιούζικαλ. Γιατί επιλέξατε αυτόν τον τρόπο, υπήρξε διάθεση σάτιρας των προσώπων;

«Όχι, δεν υπήρχε σατιρική πρόθεση, παρόλο που πάντα υπάρχει η σάτιρα. Νομίζω είναι απαραίτητη η σάτιρα και λίγο η κωμωδία, η κωμωτραγωδία. Βρισκόμουν σε μια κατάσταση όπου ο Έλληνας πρωθυπουργός ήταν με όλους τους άλλους πρωθυπουργούς που πίεζαν, τον “στρίμωξαν” να κάνει εκείνο που δεν ήθελε. Αυτή η διαπραγμάτευση διήρκεσε μια ολόκληρη νύχτα, 10 – 11 ώρες. Ήταν αδύνατο να συμπεριληφθεί έτσι στην ταινία, θα χρειαζόμασταν πολλές ώρες, η διάρκεια θα ήταν άλλη. Και βρήκα αυτήν τη λύση. Είχα συνεργαστεί με χορογράφους όταν ήμουν πολύ νέος και ξέρω ότι ο χορός δεν είναι μόνο για να δείξει την ωραιότητα, τις ευκολίες του σώματος: Διηγούνται ιστορίες οι χορογράφοι. Ζήτησα σε έναν Έλληνα χορογράφο να διηγηθούμε αυτήν την ιστορία της μοναξιάς και του “στριμώγματος” που υπέστη ο Αλ. Τσίπρας για να υποκύψει.»

Έχετε δεχτεί feedback ή σχόλια από πρόσωπα που παρουσιάζονται στην ταινία;

«Όχι καθόλου, άλλωστε δεν έχει βγει ακόμα η ταινία στις αίθουσες, οπότε δεν την έχουν δει. Ούτε ζήτησα να τους συναντήσω πριν γιατί ξέρω ότι ο καθένας στην ιστορία αυτή και σε όλες τις πολιτικές ιστορίες έχει την αλήθεια του. Και καθένας θα μου έλεγε την “αγιογραφία” του. Εκείνο που με ενδιέφερε με το βιβλίο του Βαρουφάκη καταρχήν είναι ότι μπορούσα να βεβαιώσω όσα έβαλα στην ταινία μου, τους διαλόγους. Γιατί είχε καταγράψει τους λόγους του και επίσης είχε ηχογραφήσει. Μπόρεσα να τους ακούσω. Αυτό με ενδιέφερε και αυτό έδειξε την αλήθεια που υπάρχει στην ταινία.»

Περιμένετε να χτυπήσει κάποιο τηλέφωνο όταν βγει στις αίθουσες άρα;

«Αν ναι, θα απαντήσω.»

Τι διαφορές παρατηρείτε όσον αφορά στην αντιδραστικότητα και στις επιδράσεις που έχουν οι πολιτικές ταινίες, από την εποχή του “Ζ” στο σήμερα;

«Στο επίπεδο της αισθητικής και των κριτικών. Τότε λέγαμε “αυτό είναι πολύ πολιτικό, δεν μπορούμε να το αγγίξουμε καθόλου. Δεν μπορεί να επέμβει η Τέχνη στην πολιτική.” Σήμερα όλα είναι πολιτικά. Διάβασα προ ημερών κάπου ότι θα λάμβανε χώρα ένα “πολιτικό κονσέρτο” κάποιου μουσικού….

Βέβαια νομίζω ότι κατά κάποιον τρόπο όλα είναι “πολιτικά”. Μέσα στη ζωή η “πολιτική” δεν είναι για μένα ποιον ψηφίζουμε: Είναι η συμπεριφορά μας απέναντι στον άλλον. Πώς ασκούμε τη μικρή ή μεγάλη εξουσία που έχουμε πάνω σε άλλους ή πώς άλλοι την ασκούν σε εμάς. Αυτή η σχέση είναι τελικά η πολιτική, ασχέτως αν έχουμε καλή ζωή ή κακή ζωή. Ο κινηματογράφος διηγείται την καθημερινή ζωή.

Φυσικά όμως και υπάρχει και η έννοια της πολιτικής ως προς το τι ψηφίζουμε, Δεξιά Αριστερά, Κέντρο κ.ά.»

Αυτό δεν είναι και το κυρίαρχο θέμα των “Ενηλίκων στην Αίθουσα”; Πώς εκτροχιάστηκε η πολιτική που ασκούν τα μεγάλα κράτη στα μικρά κράτη;

«Πολύ καλή λέξη το “εκτροχιάστηκε” γιατί φυσικά ξεχάσαμε τους ανθρώπους για την οικονομία. Ιδίως σε αυτήν την κατάσταση – Αυτό που προσπαθώ να δείξω είναι ότι το Eurogroup τελικά δεν το ενδιέφερε καθόλου τι συνέβαινε στην άλλη άκρη του προβλήματος, δηλαδή στους ανθρώπους. Εκείνο που έπρεπε να σωθεί είναι το ευρώ, ξέροντας όμως παράλληλα ότι ήταν αδύνατο να πληρωθεί το ελληνικό χρέος, όπως είπε και η κα. Λαγκάρντ. Έπρεπε να είχαν βρει μια λύση στην κατεύθυνση που θα ήταν βιώσιμο το χρέος.»

Υπάρχει κάποιος πολιτικός που θα θέλατε να δείτε μαζί την ταινία;

«Μαζί όχι αλλά όποιος θέλει να τη δει, ας τη δει και ας μου μιλήσει. Αν μου κάνει ερωτήσεις θα του απαντήσω. Εκείνο που με ενδιαφέρει πιο πολύ είναι να τη δω με τον λαό. μου είπαν στην τελετή λήξης των “Νυχτών Πρεμιέρας” ήταν χίλια άτομα. Αυτό με ενδιαφέρει, πώς αντιδρούν οι θεατές. Αυτό είναι ουσιαστικό για εμένα.»

Τους ηθοποιούς τους επιλέξατε εσείς; Ποια ήταν η διαδικασία;

«Εγώ, φυσικά. Στην αρχή σκέφτηκα να ζητήσω μεγάλους ηθοποιούς, αγγλόφωνους για να βρούμε πιο εύκολα τα λεφτά να κάνουμε την ταινία. Συνάντησα μάλιστα έναν δύο που δέχτηκαν να συμμετάσχουν. Έφτασε όμως η στιγμή που σκέφτηκα ότι οι Έλληνες μεταξύ τους δεν συζητούν στα αγγλικά. Θα ήταν γελοίο. Αποφάσισα να βάλω Έλληνες. Ήρθα στην Ελλάδα, πήγα στο θέατρο, συνάντησα πολλούς ηθοποιούς. Ένας νέος που κάνει casting εδώ μου έδειξε πολλούς ηθοποιούς, πήγα και τους είδα και έτσι κατέληξα.

Νομίζω ότι έχει ένα πλούτο η Ελλάδα που δεν είναι γνωστός: Έχει καταπληκτικούς τεχνικούς εδώ. Αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση και στους Γάλλους τεχνικούς που συνεργαστήκαμε στο τελευταίο mixing είναι ότι η ηχοληψία των διαλόγων ήταν τέλεια. Δεν χρειάστηκε να αλλάξουμε ή να ξανατραβήξουμε τίποτα και αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιο.»

Είχατε φύγει από την Ελλάδα για να μπορέσετε να κάνετε σινεμά;

«Όχι, έφυγα από την Ελλάδα για να βρω άλλη ζωή αλλού. Το να κάνω ταινίες ήρθε σιγά σιγά, μετά από τις σπουδές μου.»

Πιστεύετε ότι η Ελλάδα μπορεί να κάνει καλό σινεμά;

«Φυσικά και μπορεί. Αλλά για να γίνουν ταινίες χρειάζεται μια πολιτική θέληση από όλους τους πολιτικούς, ώστε να έχει η Ελλάδα κινηματογράφο. Και να βοηθηθεί όχι μόνο με χρήματα αλλά και με άλλους τρόπους. Δεν υπάρχει αυτή η βοήθεια, το ξέρω πολύ καλά γιατί πριν από μερικά χρόνια μου ζήτησαν να κάνουμε έναν νόμο προς αυτήν την κατεύθυνση. Συναντηθήκαμε τότε με Έλληνες εδώ, έφερα μαζί μου ειδικούς από το Γαλλικό Κέντρο Κινηματογράφου και κάναμε μια πρόταση. Αυτή η πρόταση κάπου “κοιμάται’ τώρα…

Μπορεί η Ελλάδα και το έχει αποδείξει. Είναι κρίμα που φεύγουν, ο Λάνθιμος έφυγε, και άλλοι πολλοί. Έχουμε μεγάλους σκηνοθέτες.»

Έχετε κάποιο μήνυμα για τον ελληνικό λαό;

«Δεν έχω κάποιο μήνυμα. Κάθε φορά που γίνεται κάτι αρνητικό στην Ελλάδα, με θλίβει πολύ βαθιά. Όπως πολλοί από τη γενιά μου έτσι κι εγώ “δραπέτευσα” από την Ελλάδα, γιατί η τάξη στην οποία ανήκαμε δεν είχε κανένα μέλλον. Ελπίζω να αλλάξουν τα πράγματα και ελπίζω η καινούργια κυβέρνηση να κάνει ό,τι χρειάζεται, ό,τι μπορεί για να αλλάξει η κατάσταση των Ελλήνων σήμερα.»

Έχετε σκεφτεί το επόμενό σας φιλμ;

«Όχι ακόμα… Θα δούμε»

*Η ταινία «Ενήλικοι στην αίθουσα» θα κάνει πρεμιέρα στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες την Πέμπτη 3 Οκτωβρίου.