Άλεξ Καμιλέρι: “Θαυμάζω ταινίες με αληθινούς ανθρώπους, που παίζουν εκδοχές του εαυτού τους”

Πολλές φορές θα έχουμε νιώσει κάτι παρόμοιο. Παρακολουθούμε μια ταινία βασισμένη στον κοινωνικό ρεαλισμό, αλλά δεν είναι πάντα εύκολο να διαχωρίσεις την μυθοπλασία αυτού που παρακολουθείς, από τη διασημότητα κάποιων πρωταγωνιστών. Δεν είναι και τόσο εύκολο να πιστέψεις πως πλούσιοι, αστραφτεροί αστέρες του Χόλιγουντ, μπορούν να «περάσουν» ως άνθρωποι της εργατικής τάξης, με αληθινά ζητήματα επιβίωσης.

Ο Άλεξ Καμιλέρι ήθελε να γυρίσει μια τέτοια ταινία και επέλεξε έναν δύσκολο δρόμο. Για την πρώτη του ταινία με τίτλο “Το Σκαρί” (που κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Weird Wave) ταξίδεψε στη Μάλτα, όπου ήρθε πολύ κοντά με αληθινούς ντόπιους ψαράδες με στόχο να αφηγηθεί μια ιστορία ηθικών διλημμάτων και οικονομικού αδιεξόδου, σε αυτό τον κόσμο. Για έναν ψαρά που αναγκάζεται να συνεργαστεί με την τοπική μαύρη αγορά προκειμένου να μπορέσει να στηρίξει οικονομικά την οικογένειά του.

Ο νεαρός σκηνοθέτης μίλησε με κόσμο από την κοινότητα των ντόπιων ψαράδων, έμαθε τις ιστορίες τους, αφουγκράστηκε τη γλώσσα τους, και τελικά έβαλε και τους ίδιους μες στην ταινία του – με προεξέχοντα τον ίδιο τον πρωταγωνιστή Γιέσμαρκ Σκικλούνα, ο οποίος είναι αληθινός ψαράς και δεν έχει πρωταγωνιστήσει προηγουμένως στο σινεμά!

Η ταινία έφτασε μέχρι και τα βραβεία του Φεστιβάλ Σάντανς ξεκινώντας μια λαμπρή διαδρομή για το φιλμ στα κινηματογραφικά φεστιβάλ του κόσμου. Ανάμεσά τους και οι δικές μας Νύχτες Πρεμιέρας. Το “Σκαρί” προβλήθηκε στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο, όπου ο σκηνοθέτης Άλεξ Καμιλέρι κι ο πρωταγωνιστής Γιέσμαρκ Σκικλούνα ήταν καλεσμένοι. Τους συναντήσαμε ένα μεσημέρι και συζητήσαμε τη μοναδική εμπειρία του να κάνεις σινεμά με όρους απόλυτου ρεαλισμου. Εντοπίζοντας την αλήθεια, όσο δύσκολο κι αν είναι.

***

Γιατί επέλεξες να χτίσεις την ταινία με ερασιτέχνες ηθοποιούς;

Άλεξ Καμιλέρι: Ακόμα και πριν το σενάριο ήξερα ότι στην ταινία θα έπαιζαν αληθινοί ψαράδες. Είναι και πρακτικό εν μέρει: Πιο εύκολο να εκπαιδεύσεις ψαρά να είναι ηθοποιός παρά ηθοποιό να είναι ψαράς. Κι ήξερα πως η επιτυχία της ταινίας θα κρινόταν από την αξιοπιστία της πραγματικότητας που θα δημιουργούσαμε. Θα υπήρχε μια ντοκιμαντεριστική πραγματικότητα, να ξεχνάς ότι βλέπεις ταινία. Για να γίνει αυτό ήθελα εξαρχής έναν αληθινό ψαρά, ώστε να μην υπάρχει αμφιβολία ότι είναι αληθινός.

Σε μια βαθύτερα έννοια, πέραν του πρακτικού, εγώ είχα χρέος απέναντι στον νεορεαλισμό. Δημιουργικά μιλώντας. Και θαυμάζω ταινίες με αληθινούς ανθρώπους που παίζουν εκδοχές του εαυτού τους. Νομίζω αυτές οι ταινίες αγγίζουν αυτό που το σινεμά κάνει καλύτερα, να παίρνει το συνηθισμένο και να το ανυψώνει σε κάτι το πνευματικό, κάτι μεγαλύτερο από την ίδια τη ζωή.

Η σχέση σου με το σινεμά ποια ήταν πριν το “Σκαρί”;

Γιέσμαρκ Σκικλούνα: Πριν με προσεγγίσει ο Άλεξ δεν είχα παίξει ποτέ. Στο σχολείο ήταν εφιάλτης το να ανέβω στη σκηνή. [γελάμε] Ήταν όμως πάντα όνειρο να παίξω σε κάτι.

Δηλαδή είχες φανταστεί ότι ήθελες να παίξεις σε ταινία αλλά φοβόσουν τη σκηνή;

Γιέσμαρκ Σκικλούνα: Όχι ακριβώς… Απλά μεγαλώνοντας βλέπεις τους ηθοποιούς, κάποιους τους βλέπεις κάθε μέρα σε κάποια τηλεόραση, χτίζεις μια σχέση μαζί τους, αγάπης, μίσους, οτιδήποτε. Και στο πίσω μέρος του μυαλό μου χτίστηκε αυτή η σκέψη. Πώς θα ήταν να είμαι ένας από αυτούς; Κι ήταν ευκαιρία όταν με προσέγγισαν για αυτό το πρότζεκτ. Δεν ήμουν καθόλου σίγουρος πώς θα εξελιχθεί αλλά έδειξα απόλυτη αφοσίωση.

Η αληθινή εμπειρία έπαιξε ρόλο στο σχηματισμό του χαρακτήρα και της αφήγησης; Υπήρχε συζήτηση για την ανάπτυξη του σεναρίου; Υπήρχε καν ακριβές σενάριο;

Άλεξ Καμιλέρι: Υπήρχε μια ρευστή διαδικασία σχετικά με τη συγγραφή του σεναρίου, την πρόβα και την ίδια την έρευνα. Όλα γίνονταν μαζί. Έκανα έρευνα, άκουγα κάτι από κάποιον άλλο ψαρά, μια ενδιαφέρουσα κατάσταση. Συναντιόμασταν με τους ηθοποιούς και τους το παρουσίαζα. Δεν τους έδινα σενάριο, δεν δουλέψαμε με σενάριο. Θα έλεγα ας πούμε σε μια σκηνή πως «ορίστε τι θα γίνει» και έδινα στον καθένα ένα στόχο να ολοκληρώσουν ως το τέλος της σκηνής. Εσύ έχεις αυτό το στόχο, κλπ.

Γιέσμαρκ Σκικλούνα: Δεν είχαμε καν χρονοδιάγραμμα. Μας έλεγες κάντε αυτό, και μετά το ξαναδοκιμάζαμε αλλά έπρεπε να γίνει πιο σύντομο, και μετά ακόμα πιο σύντομο. Δεν υπήρχε αυστηρό χρονικό περιθώριο.

Άλεξ Καμιλέρι: Αυτό γινόταν για να πάρουν μπροστά, να πάρουν φόρα, και μετά άρχιζα να το καταγράφω. Ήταν ευκαιρία να φέρουν την εμπειρία τους και τον χαρακτήρα τους και τον διάλογό τους. Όλοι οι αυτοσχεδιασμοί ήταν τόσο πλούσιοι από λεπτομέρειες που εγώ δε θα μπορούσα ποτέ να έχω φέρει. Η ερμηνεία τους προκύπτει από τη ζωή τους. Ό,τι άκουγα και το έφερνα στο τραπέζι, οι δικοί μας πρωταγωνιστές θα είχαν μια εμπειρία παρόμοια. Την ανέφερα, την αναπτύσσαμε, και έτσι θα πήγαιναν σπίτι με μια βερσιόν της σκηνής. Κι αφού σχηματιζόταν, εγώ μετά θα μετέφερα την σκηνή σε φορμάτ σεναρίου. Δηλαδή δουλέψαμε αντίστοιχα, έτσι προέκυψε το σενάριο.

Οι ιδέες τους λοιπόν είναι χτισμένες μες στο σενάριο. Το οποίο τελικά φτιάχτηκε κυρίως για να διαβάσουν όλοι οι υπόλοιποι του συνεργείου – κι ήταν φυσικά κάτι πολύ καλύτερο από ό,τι θα είχα κάνει μόνος μου. Αλλά μετά όταν ήρθε η ώρα για το γύρισμα, και πάλι το πετάξαμε. Προσπαθούσαμε την κάθε μέρα να νικήσουμε το σενάριο. Όταν πηγαίναμε στο location ήμασταν ευέλικτοι και έτοιμοι να αντιδράσουμε σε όποια καλύτερη ιδέα προέκυπτε.

Γιέσμαρκ Σκικλούνα: Θυμάμαι που ο Άλεξ είχε και μεταφραστή να μας βοηθήσει. Αλλά θυμάμαι που μας έλεγε να πάρουμε το σενάριο, να το βάλουμε κάπου και να το ξεχάσουμε. Ήθελε να ακουγόμαστε φυσικά.

Άλεξ Καμιλέρι: Η αντίδραση στη Μάλτα ήταν φοβερή. Το διεθνές κοινό ίσως δεν εκτιμήσει το στοιχείο της γλώσσας, αλλά αυτό που ακούμε από ντόπιους στη Μάλτα είναι ότι δεν έχουν ακούσει ποτέ τη γλώσσα τους να ομιλείται φυσικά στην τηλεόραση ή το σινεμά. Υπάρχει μια σύμβαση, δεν ξέρω γιατί, αλλά είναι όπως η διαφορά στα αγγλικά με το να ακούς Σαίξπηρ ή μια ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε. Αυτή είναι η διαφορά στη φυσικότητα του διαλόγου. Και δεν έχουν ακούσει ποτέ τη γλώσσα τους να χρησιμοποιείται όπως σε αυτή την ταινία, με τόση φυσικότητα.

Είναι μικρή χώρα η Μάλτα αλλά θα εκπλαγείς με το πόσες διαφορετικές διάλεκτοι υπάρχουν. Μιλούσαν στη δική τους διάλεκτο κι εγώ δεν ζήτησα τίποτα άλλο. Ήθελα να το κρατήσουμε φυσικό, υπάρχει τόση γοητεία στις συγκεκριμένες λεπτομέρειες της κάθε γλώσσας.

Γιέσμαρκ Σκικλούνα: Οι ψαράδες που χρησιμοποιήθηκαν ως extras απλά ξεκίναγαν έναν αυτοσχεδιασμό και μετά το “action” και το “cut” δεν υπήρχαν για αυτούς. Μπορεί για 2-3 shoots στη σειρά να συνέχιζαν την ίδια συζήτηση, αγνοούσαν κάθε cut. Ξεκίναγα τη σκην΄μου με αυτούς, δεν μου έδιναν σημασία, σταματάγαμε κι εκείνοι συνέχιζαν εντελώς φυσικά ό,τι συζητούσαν. Απλά μιλάνε, συζητάνε, απλά τα λένε. Βγήκε εντελώς πραγματικό!

Όλη αυτή η τεχνική έχει ενδιαφέρον πως δένει θεματικά με την ιστορία του φιλμ. Θέτει διλήμματα που αφορούν την εργατική τάξη και τα οικονομικά τους αδιέξοδα και πολλές φορές στο σινεμά δε νιώθεις ως θεατής βυθισμένος σε μια τέτοια κατάσταση. Βλέπεις το δράμα να παίζεται από διάσημους πλούσιους που μετά θα τους δεις στο κόκκινο χαλί των Όσκαρ.

Άλεξ Καμιλέρι: Πιάνεις κάτι που πιο υποσυνείδητα υπήρξε παράγοντας στο να δουλέψω με ερασιτέχνες. Όντως βοηθάει την ανάδειξη του θέματος. Την πρώτη φορά που τον βλέπεις στη ζωή σου είναι σε αυτό το φιλμ. Δεν έχεις κάποια προηγούμενη σύνδεση, δεν τον έχεις δει υπερήρωα ή κατάσκοπο… [προς τον Σκικλούνα] Αν και θα έκανες τέλειο υπερήρωα!

Στο μέλλον!

[γελάμε]

Άλεξ Καμιλέρι: Αλλά όντως βοηθάει, είναι και πάλι στην παράδοση του κοινωνικού ρεαλισμού. Άνθρωποι παίζουν εκδοχές του εαυτού τους και βοηθάει το πώς θα επιδράσει στο κοινό. Να μην χρειάζεται δηλαδή ως θεατής να έχεις ήδη καταπνίξει τη δυσπιστία σου, επειδή έχεις δει έναν πρωταγωνιστή στο κόκκινο χαλί να φορά ένα ρούχο των 8.000 δολαρίων.

Η ίδια η ιστορία αυτή είναι μεν συγκεκριμένη και δεμένη με τη Μάλτα και την παράδοση στο ψάρεμα, αλλά ως προς την ηθική της είναι κάτι το παγκόσμιο. Το να κάνω κάτι για μένα που θα πληγώσει άλλους, αλλά κάποιες φορές δεν είναι στα αλήθεια επιλογή – ως φτωχός έχω περιορισμένες επιλογές έτσι κι αλλιώς.

Άλεξ Καμιλέρι: Είναι τόσο δύσκολο να πετύχεις χωρίς να πληγώσεις άλλους. Ειδικά σε ένα μικρό περιβάλλον όπως αυτό στη Μάλτα. Είναι περιορισμένοι οι πόροι, είναι μικρός ο χώρος. Πώς να συνυπάρχουν όλοι; Έτσι, το ηθικό δίλημμα στο κέντρο της ιστορίας έβγαζε εκεί νόημα για πολλούς λόγους. Και το ψάρεμα είναι κάτι τόσο πολύ δεμένο με τη μαλτέζικη ταυτότητα, το luzzu είναι μια τρομερά χρησιμοποιημένη εικόνα στη Μάλτα. Τα βλέπεις παντού. Αλλά ήταν το φιλμ μας μια ευκαιρία να κοιτάξουμε πίσω από την γραφική εικόνα και να εξετάσουμε την ευρύτερη σημασία της.

Ήξερα όμως ότι δεν θα κάνω ένα νοσταλγικό φιλμ. Αν είχε παραδοσιακό ψάρεμα μέσα, θα έπρεπε να ερευνήσουμε τι σημαίνει το παραδοσιακό ψάρεμα σήμερα, τι έχει απέναντί του. Κι αυτό κατευθείαν σε συνδέει με ζητήματα όπως οι ρυθμίσεις της ΕΕ, η κατασπάραξη των πόρων, κλιματική αλλαγή, μετανάστευση… σχεδόν δηλαδή τα πάντα που μπορείς να διαβάσεις σε μια διεθνή εφημερίδα, ζητήματα που συναντάς σε όλο τον κόσμο. Αλλά συγκεντρώνονται γύρω από αυτό το θέμα, το παραδοσιακό ψάρεμα στη Μάλτα. Ήταν μια ευκαιρία και μια πρόκληση, να προσκαλέσουμε το διεθνές κοινό σε αυτό τον τόσο συγκεκριμένο και τόσο όμορφο κόσμο.

*Η ταινία “Το Σκαρί” κυκλοφορεί στα σινεμά από την Weird Wave.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις