Ανδρέας Παπανδρέου: Η επέτειος του θανάτου του

Στις 23 Ιουνίου του 1996 ο Ανδρέας Παπανδρέου, μετά από σοβαρά προβλήματα υγείας, καταλήγει, στο σπίτι του στην Εκάλη, από οξύ ισχαιμικό επεισόδιο, σε ηλικία 77 ετών. Είναι το τέλος μιας μακράς και θεαματικής πορείας στα δημόσια πράγματα: ο «Ανδρέας», όπως τον ονόμαζαν φίλοι και εχθροί, εξελέγη τρεις φορές πρωθυπουργός, το 1981, το 1985 και το 1993, για να παραδώσει τελικά τα κλειδιά της πρωθυπουργίας, στον Κώστα Σημίτη το 1995, παραιτούμενος για λόγους υγείας. Κυρίως όμως, ο θάνατός του είναι το τέλος μιας εποχής. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν εκείνος ο πολιτικός που κατά κάποιον τρόπο προσωποποίησε την Μεταπολίτευση, με το κόμμα που ίδρυσε, το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, φέρνοντας σημανικές αλλαγές στην ελληνική κοινωνία, καθώς και στην εικόνα και τη θέση της Ελλάδας στο εξωτερικό.

Ο Ανδρέας Παπαπανδρέου ήταν γιος του (επίσης πολλάκις πρωθυπουργού) Γεωργίου Παπανδρέου, του λεγομένου «Γέρου της Δημοκρατίας», και της Σοφίας Μινέικο, κόρης του Πολωνού αριστοκράτη, στρατιωτικού και επιστήμονα Ζίγκμουντ Μινέικο. Σημειωτέον πως ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο πατέρας του Ανδρέα, αρχικά λεγόταν Γεώργιος Σταυρόπουλος, το τρίτο παιδί του πρωτοπρεσβύτερου Ανδρέα Σταυρόπουλου και της συζύγου του Παγώνας από το Καλέντζι Αχαΐας. Το 1901 ο Γεώργιος αποφάσισε να επισημοποιήσει το επίθετο με το οποίο ήταν άλλωστε γνωστός: «Παπανδρέου», δηλαδή ο γιος του παπά Ανδρέα.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν μια εκρηκτική προσωπικότητα. Απέκτησε ένθερμους φίλους και παθιασμένους εχθρούς, σίγουρα πάντως δεν πέρασε απαρατήρητος. «Χαρισματικός ηγέτης» ήταν για τους φίλους και ακολούθους του, «μέγας λαοπλάνος και δημαγωγός» για τους εχθρούς του, ενώ η προσωπική του ζωή κυριολεκτικά κρεμάστηκε στα μανταλάκια. Ο χωρισμός του με την Αμερικανίδα Μαργαρίτα Παπανδρέου, και ο γάμος του με την κατά πολύ νεότερή του, πρώην αεροσυνοδό Δήμητρα Λιάνη, απασχόλησε πολύ τους Έλληνες και τον Τύπο – και όχι μόνο τα σκανδαλοθηρικά έντυπα πού έκαναν πάρτι με τις εξωσυζυγικές και ερωτικές περιπέτειες του Ανδρέα. 

Είναι γεγονός πως ο Ανδρέας Παπανδρέου ήθελε να περιβάλλεται από μια αυλή, συντηρώντας ένα σύστημα εξουσίας γύρω του. Πολλές φορές, ακόμα και εν αγνοία του Αρχηγού, αυτή η καμαρίλα είχε εκτραπεί σε πράξεις παράνομες, παράτυπες ή απλώς σκανδαλώδεις και γελοίες που έκαναν αλγεινή εντύπωση στον λαό – το Πασόκ ήταν μια πολύ μεγάλη ομπρέλα, που χώρεσε από κομουνιστές μέχρι ακροδεξιούς, και από τίμιους μέχρι απατεώνες. Κι ας μην ξεχνάμε την επονείδιστη «Αυριανή», τη λαϊκίστικη φυλλάδα που αρχικά υποστήριξε τον Ανδρέα, για να τον πολεμήσει μετά.

Όμως, το σκάνδαλο Κοσκωτά και η παραπομπή του Ανδρέα στο Ειδικό Δικαστήριο στα τέλη της δεκαετίας του ’80, παρόλη την απαλλαγή του από τις κατηγορίες του χρηματισμού, τελικά κλόνισαν συθέμελα το «σύστημα ΠΑΣΟΚ», όπως ονόμαζαν κάποιοι το περιβάλλον των παρατρεχάμενων του Ανδρέα.

Ο Παπανδρέου ήταν ένα πανέξυπνο άτομο, με μεγάλες ικανότητες, που είχε την ευχέρεια να αποδέχεται και να αξιοποιεί επ’ ωφελεία του τις ίδιες του τις αντιφάσεις.  Ήταν ένας αυτόφωτος άνθρωπος, εν αντιθέσει με τον σκληρό πυρήνα των συντρόφων, ακολούθων και συνεργατών του. Ήταν, πράγματι, σαν το τζάκι: «πολύ κοντά του καίγεσαι, και πολύ μακριά του παγώνεις. Πρέπει πάντα να έχεις τη σωστή απόσταση», είχε πει ο Γιώργος Κατσιφάρας, ένας από τους πιο έμπιστους φίλους του και ιδρυτικό μέλος του Πασόκ.  Γι’ αυτόν, αλλά και για πολλούς άλλους ευεργετημένους από τον Ανδρέα με υπουργικά και άλλα αξιώματα, ακόμα και χωρίς να το αξίζουν, όντως εάν δεν υπήρχε ο Ανδρέας Παπανδρέου, δεν θα τους ήξερε ούτε ο θυρωρός της πολυκατοικίας τους.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.