“Ενήλικοι στην Αίθουσα”: Αξίζει τελικά να δει κανείς την ταινία του Κώστα Γαβρά;

Η νέα ταινία του Κώστα Γαβρά «Ενήλικοι στην Αίθουσα» ανήκει στα έργα εκείνα που κρίνονται ανελέητα (μαζικές μηδενικές βαθμολογίες και ανεκδιήγητα σχόλια στο IMDB, ποικίλες πολιτικές δηλώσεις και επικριτικές αναρτήσεις στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης) προτού καν προβληθούν, από ανθρώπους που πιθανότατα δεν πρόκειται καν να πάνε στον κινηματογράφο για να αποκτήσουν μια συνολική άποψη.

Και αυτό γιατί ο διακεκριμένος Έλληνας σκηνοθέτης επέλεξε να παρουσιάσει στη μεγάλη οθόνη την ελληνική κρίση και το διπλωματικό θρίλερ του καλοκαιριού του 2015, μέσα από το βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη. Η σκέψη πολλών είναι ότι αφού επιλέγει να εξιστορήσει τα γεγονότα από την πλευρά του Βαρουφάκη – μιας ιδιαίτερα αμφιλεγόμενης προσωπικότητας που μονοπώλησε το ενδιαφέρον των media όσο λίγες άλλες την εποχή εκείνη – θα πει και τις ίδιες «βλακείες» που κατηγορήθηκε ότι έλεγε ο πρώην υπουργός Οικονομικών… Αυτή η σκέψη οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η ταινία θα είναι άλλη μια «βλακεία», κάτι που εκτός από αφοριστικό, είναι πέρα για πέρα άδικο, αν όχι ανήθικο.

Άδικο γιατί μιλάμε για μια ταινία, όχι για πολιτική: Ο Γαβράς δεν είναι πολιτικός, ασχέτως αν γυρίζει ταινίες για ιστορικές συγκυρίες και πολιτικές προσωπικότητες. Όποιος πάει να δει το «Ενήλικοι στην Αίθουσα» (πόσο μάλλον όποιος παραδεχτεί ότι του αρέσει) δε σημαίνει ότι ψηφίζει Αριστερά ή τάσσεται υπέρ των αποφάσεων της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Θα πρέπει επομένως – ως ταινία που αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα – να κριθεί με βάση το αν διαστρεβλώνει τα γεγονότα αυτά και όχι για το ποιο πρόσωπο επιλέχθηκε να είναι ο βασικός «χαρακτήρας» – αφηγητής και τι πολιτικές πεποιθήσεις εξέφραζε ή εκφράζει.

Στην προκειμένη περίπτωση, η οπτική του σκηνοθέτη ίσως να απλοποιεί μια ιδιαίτερα περίπλοκη κατάσταση και να καταλήγει να φωτίζει τις προσωπικότητες σε “καλές” και “κακές”, χωρίς να τους δίνει την απαραίτητη σε ένα φιλμ εξέλιξη χαρακτήρων. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι το παρασκήνιο και οι διαπραγματεύσεις του ’15 δεν έγιναν με τον τρόπο που παρουσιάζονται στην ταινία ή ότι η Τρόικα δε ζητούσε Γη και Ύδωρ, χωρίς να διασφαλίζει βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Κοινώς οι “χρωματισμοί” που ίσως διακρίνει κανείς στην ταινία δεν είναι επιχείρημα για να αναιρεθούν αυτομάτως όλα τα πεπραγμένα.

Ανήθικο γιατί ο Γαβράς, όσο και αν ηρωοποιεί -σε βαθμό κουραστικό – τον Βαρουφάκη – αυτό που επιχειρεί είναι να απαθανατίσει μια κρίσιμη ιστορική στιγμή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας που δεν πρέπει να ακυρωθεί από κανέναν, είτε ψηφίζει ΝΔ, είτε ΣΥΡΙΖΑ είτε… παραλία: Αναφέρομαι φυσικά στη στιγμή που κατέρρευσε το αφήγημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και φάνηκε ξεκάθαρα σε τι συνθήκες πλέον γίνονται οι διπλωματικές «διαπραγματεύσεις» και οι οικονομικοί πόλεμοι. Η ελληνική κρίση δεν είναι η ιστορία του Τσίπρα ή του Βαρουφάκη ή του Σαμαρά και του Μητσοτάκη: Είναι η ιστορία των Ελλήνων που υπέφεραν και πάλεψαν να επιβιώσουν.

Το «Ενήλικοι στην Αίθουσα», όσο κακό και αν επιλέγει κανείς να πιστεύει ότι είναι ως προς τη σκοπιά που παρουσιάζει τα γεγονότα, απευθύνεται και αφιερώνεται στον λαό που μάτωσε, χρεοκόπησε, προδόθηκε, είπε ΟΧΙ ακόμα και όταν όλοι εκβίαζαν το ΝΑΙ, ηττήθηκε ξανά και ξανά, αλλά συνέχισε και συνεχίζει να παλεύει και να διεκδικεί κάτι καλύτερο, ακόμα και αν δεν του δίνεται.

Οι ατάκες με τις οποίες κλείνει η ταινία δίνουν άλλωστε «στο πιάτο» την πρόθεση του σκηνοθέτη:

«Ο πρωθυπουργός υπέγραψε το MoU.

Ο υπουργός Οικονομικών παραιτήθηκε.

Η ελληνική βουλή ψήφισε το MoU με 73%.

Η ελληνική βουλή ανέτρεψε τον λαό.

Η κρίση συνεχίζεται.

Ο λαός επιβιώνει ηρωικά.»

Αν εξαιρέσουμε τον σκοπό γα τον οποίο γυρίστηκε το «Ενήλικοι στην Αίθουσα», η ταινία αυτή καθαυτή δεν είναι κάτι το ιδιαιτέρως εντυπωσιακό, τόσο τεχνικά όσο και από σεναριακή άποψη, δεδομένου ότι έχει ντοκιμενταρίστικο χαρακτήρα. Με αυτό δεν εννοώ ότι ανήκει στην κατηγορία των ντοκιμαντέρ, αλλά ότι παρουσιάζει γραμμικά τα όσα συνέβησαν με μια συνέπεια και ιστορική ακρίβεια. Ανοίγει και κλείνει με πλάνα από την τηλεόραση, συγκεντρώσεις στα Προπύλαια και την πλατεία Συντάγματος, κόσμο να αγανακτά ή να πανηγυρίζει. Εικόνες που όλοι έχουμε στη μνήμη μας και που ίσως η ταινία δεν μπορεί να ενσωματώσει καλά δεδομένου του πόσο ισχυρές ήταν. Το 2015, οι μαραθώνιες διαπραγματεύσεις, οι απειλές περί Grexit και τα capital controls είναι άλλωστε πολύ πρόσφατα και ακόμα νωπά στη συλλογική μνήμη. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ ως κυβέρνηση, πλάνα από την ορκωμοσία (με μια Ελληνίδα θεατή να “τσινάει” που ο Αλ. Τσίπρας δεν δέχτηκε θρησκευτικό όρκο) την υπουργοποίηση του outsider Γιάνη Βαρουφάκη, τις πρώτες του αστραπιαίες χρονικά συναντήσεις με τους Ευρωπαίους αξιωματούχους, το μακελειό των διαπραγματεύσεων του Eurogroup, το δημοψήφισμα και η υπογραφή του MoU από τον πρωθυπουργό…

Ο Γαβράς προσπαθεί παρά τη σοβαρότητα των καταστάσεων που παρουσιάζει, προσπαθεί να διατηρήσει ένα ευχάριστο κλίμα (κάτι που τονίζει και η επιλογή του Αλεξάντρ Ντεσπλά να ντυθεί το φιλμ με κλισέ μουσικά ακούσματα και συρτάκι). Αυτό άλλοτε πετυχαίνει (κάποιες ατάκες του Βαρουφάκη που αλαφρύνουν την ατμόσφαιρα ή το γραφιστικό εφέ με το καρουζέλ που σχηματίζουν οι στατιστικές και οι αριθμοί του ελληνικού χρέους στο πρώτο Eurogroup) και άλλοτε “κλωτσά”, όπως στην τελική σεκάνς που μοιάζει κλεμμένη από κάποιο μιούζικαλ, όπου η Μέρκελ και οι άλλοι ηγέτες της συνόδου κορυφής, περικυκλώνουν χορεύοντας σε απειλητικούς ρυθμούς τον Τσίπρα και τον οδηγούν στο να υπογράψει το MoU… Όσο πρωτότυπη και αν ήταν σαν ιδέα, μοιάζει λίγο πολύ σαν να σατιρίζει – γελοιοποιεί τις προσωπικότητες, χωρίς να έχει δοθεί νωρίτερα από τον σκηνοθέτη άλλη διάθεση σάτιρας.

Η φωτογραφία της ταινίας δεν αποτελεί ατού της. Οι ερμηνείες των ηθοποιών θυμίζουν πολύ τις προσωπικότητες που ερμηνεύουν: Ο Χρήστος Λούλης είναι σαρωτικός ως Βαρουφάκης, ενώ ο Αλέξανδρος Μπουρδούμης είναι συμπαθής στον ρόλο του τέως πρωθυπουργού (ειδικά στη σκηνή που περιγράφει πως αισθάνεται σαν ξιφίας που έχει πιαστεί στο αγκίστρι, με τον ψαρά μια να χαλαρώνει το σχοινί και μία να το τεντώνει). Ειδική μνεία αξίζει στον Δημήτρη Τάρλοου που έκανε έναν εξαιρετικό Ευκλείδη Τσακαλώτο.

Συμπέρασμα: Το «Ενήλικοι Στην Αίθουσα» μπορεί να είναι μια συγκινησιακά φορτισμένη εμπειρία για όποιον θυμάται την ανθρώπινη διάσταση της ελληνικής κρίσης και δεν είναι τυφλά προσκολλημένος στην πολιτική της διάσταση. Μπορεί να είναι μια ταινία που μιλά για έναν λαό που θυσιάστηκε και πάλεψε, ξέροντας ότι δε θα κερδίσει. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει πλέον στη διεθνή ταινιοθήκη, για όποιον θελήσει στο μέλλον -όταν πιθανώς όλα αυτά θα ξεχαστούν όπως ξεχάστηκαν και τόσα άλλα – να ανατρέξει, να αμφιβάλλει, να ερευνήσει. Και αυτό είναι παρήγορο.

*Η ταινία «Ενήλικοι στην αίθουσα» θα προβληθεί στις αίθουσες την Πέμπτη 3 Οκτωβρίου, αφού πρώτα κάνει την πανελλήνια πρώτη της στο φεστιβάλ “Νύχτες Πρεμιέρας” το ερχόμενο Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου.