ΓΙΑΤΙ ΜΙΑ “ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ” ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΕΙΣ ΞΕΝΑ ΜΕΣΑ ΓΙΑ ΝΑ ΤΗ ΜΑΘΕΙΣ

Όσο υπάρχουν επιστήμες, υπάρχει και μελέτη του παρελθόντος. Της ιστορίας του κόσμου και της ανθρωπότητας. Τη λες και αρχαιολογία. Ζητούμενο είναι η κατανόηση του συνεχώς μεταβαλλόμενου φυσικού κόσμου, προκειμένου να γίνει καλύτερος προγραμματισμός του μέλλοντος. Αυτός δηλαδή, που θα κρατήσει ασφαλείς τους ανθρώπους -και ιδανικά τα υπόλοιπα ζώα, μαζί φυσικά με τον πλανήτη.

Όπως ανακαλύπτονται κουλτούρες, τάσεις και συμπεριφορές, γίνεται πιο ξεκάθαρο το από πού προερχόμαστε, αποκαλύπτονται τα μυστήρια της εξέλιξης μας και κάποια στιγμή ενδεχομένως να μάθουμε ποιοι πραγματικά είμαστε.

Στην Ελλάδα έχουμε κάποιες επιπλέον ευκαιρίες να μάθουμε τα πάντα για την ιστορία μας. Μόνο την τελευταία διετία παρουσιάστηκαν, σε συνέδριο, δυο μοναδικά ευρήματα. Όχι μόνο για τον ελλαδικό κόσμο, αλλά για τον πλανήτη.

Αφορούσαν αρχαίες κλίνες νεκρών, που μπορούν να δώσουν πληροφορίες για το είδος ζωής του αποθανόντα, την κοινωνία στην οποία έζησε, πολιτιστικές συμπεριφορές και για οποιαδήποτε αντικείμενα δημιούργησαν και τροποποίησαν οι άνθρωποι. Για όλους αυτούς -και πολλούς άλλους- λόγους, η αρχαιολογία (βλ. μελέτη αρχαίων πραγμάτων) χωρίζεται σε διάφορους κλάδους. Αλλά ας πάμε και στο θέμα μας.

Τη “μοναδική ανακάλυψη” τη βρήκαμε σε διεθνές μέσο

Το Live Science είναι ιστοσελίδα που δημοσιεύει ιστορίες και συντακτικά σχόλια, για μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις, ερευνητικά εγχειρήματα και περίεργα γεγονότα από όλον τον κόσμο. Συνήθως δημοσιεύσεις του αναπαράγονται από όλα τα μεγάλα media του πλανήτη. Ανήκει στο βρετανικό mediaκο όμιλο Future (των 50 περιοδικών, σχετικών με video games, τεχνολογία, κινηματογράφο, μουσική, φωτογραφία, γνώσεις κλπ) που είναι εισηγμένος στο χρηματιστήριο, το 2021 είχε κέρδη 708.390.456 ευρώ και το 2018 έδωσε 124.000.000 ευρώ για να εξαγοράσει τον Purch Group Inc (με βάση στη Νέα Υόρκη), ο οποίος δημιούργησε το Live Science.

Όλα αυτά στα λέω για να καταλάβεις τι σημαίνει το γεγονός ότι μια αρχαιολογική ανακάλυψη που έγινε στην Μαυροπηγή του Δήμου Εορδαίας Κοζάνης (μεταξύ Πτολεμαΐδας και Κοζάνης), ήταν όλη την εβδομάδα στο Νο2 των δημοφιλέστερων θεμάτων του site -βάσει αναγνωσιμότητας.

Κατά τα φαινόμενα, o τάφος γυναίκας που έζησε πριν 2.100 χρόνια και ήταν ξαπλωμένη σε χάλκινο κρεβάτι, με διάκοσμο που παρέπεμπε στο Θεό Απόλλωνα είναι γεγονός που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τον πλανήτη.

Σίγουρα πολύ περισσότερο από ό,τι ενδιαφέρει τον μέσο Έλληνα, ο οποίος δεδομένα δεν ενημερώνεται για όσα μοναδικά ανακαλύπτονται στη χώρα μας -ενώ άλλα έθνη κάνουν ‘επιθετικό promoting’ ακόμα και αν βρουν μια κούπα. Και μετά κάνουν προορισμό για τους τουρίστες το μέρος στο οποίο βρέθηκε. Θα δώσω περισσότερες λεπτομέρειες επί του θέματος (της αδιαφορίας), αφού πρώτα ασχοληθούμε λίγο με την ουσία του πράγματος.

Η σύγχυση και η ουσία

Με αφορμή το άρθρο στο διεθνές ‘περιοδικό’, το Magazine επικοινώνησε με την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κοζάνης και διευθύντρια των ανασκαφών στη Μαυροπηγή, Αρετή Χονδρογιάννη-Μετόκη. Αυτό που μάθαμε ήταν πως η συγκεκριμένη ανακάλυψη έγινε το 2019, με την αναπαράσταση της κλίνης να παρουσιάζεται στο Συνέδριο της Αρχαιολογικής Συνάντησης Για το Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη (ΑΕΜΘ) τον Απρίλιο του 2021.

Φέτος, στην 34η επιστημονική συνάντηση που έγινε τον Μάρτιο (σε συνεργασία των Εφορειών Αρχαιοτήτων και των Αρχαιολογικών Μουσείων της Μακεδονίας και της Θράκης με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης – Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας) παρουσιάστηκε ένα ακόμα μοναδικό εύρημα. Όχι μόνο για τον ελλαδικό χώρο, αλλά για όλον τον πλανήτη.

Θα τα δούμε όλα, με τη σειρά που συνέβησαν και όπως μας τα ανέφερε η κυρία Χονδρογιάννη-Μετόκη.

Στα πρώτα λεπτά της επικοινωνίας μας με την καθ’ ύλην αρμόδια, μας εξήγησε πως είναι πολλοί εκείνοι που έχουν ζητήσει το σχόλιο της για το δημοσίευμα του Live Science, το οποίο ωστόσο αφορούσε το περυσινό -ετήσιο- Συνέδριο για όσα μοναδικά ανακαλύπτονται στην Μαυροπηγή. Στο φετινό υπήρχε η παρουσίαση δεύτερης -μοναδικής- κλίνης που βρέθηκε το 2021 και παρουσιάστηκε στο φετινό ΑΕΜΘ -τον περασμένο Μάρτιο.

“Ακόμα δεν έχουν βγει τα πρακτικά, αλλά παρουσιάσαμε τα ευρήματα και ετοίμασα σχετικό δελτίο Τύπου, το οποίο απέστειλα στο Υπουργείο Πολιτισμού για να το προωθήσει”.

Αυτή η προώθηση εξακολουθεί να εκκρεμεί. Κι έτσι προέκυψε η σύγχυση με το χρονικό πλαίσιο των μοναδικών ευρημάτων.

“Σε ό,τι αφορά την ανακάλυψη του 2019, βρήκαμε τάφο γυναίκας πάνω σε χάλκινη κλίνη του 1ου αιώνα, από τα τέλη των ελληνιστικών χρόνων. Οι διαστάσεις ήταν 2Χ90 και το ύψος 40 εκατοστά. Η ανακάλυψη έγινε στα θεμέλια απαλλοτριωμένης μονοκατοικίας. Εδώ θέλω να πω ότι από όταν άρχισαν οι εργασίες για την επέκταση του λιγνιτωρυχείου της ΔΕΗ στη Μαυροπηγή (το 2008) κάθε χρόνο υπάρχουν ανακαλύψεις”.

Παρεμπιπτόντως, από τα τρία λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ στην περιοχή, τα δυο έχουν κλείσει. “Έχει περιοριστεί η εξόρυξη λιγνίτη” βεβαιώνει η κυρία Χονδρογιάννη-Μετόκη, πριν προσθέσει ότι “η διαδικασία της επέκτασης ξεκινά με την παρουσία μας, για σωστικές ανασκαφές και μετά ακολουθεί η ΔΕΗ για το σκάψιμο. Μάλιστα τώρα είμαστε προ της έναρξης νέας περιόδου ανασκαφών -θα αρχίσουν στις 17/6. Σήμερα θα βγάλουμε τα τελικά αποτελέσματα των προσλήψεων και ακολούθως θα οργανωθούμε”.

Στην ανασκαφή του 2021 σκάφτηκαν πέντε νεκροταφεία “διαφορετικών εποχών. Τρία ήταν ελληνιστικά και δυο βυζαντινά. Σκάφτηκαν και διάφορες αγροικίες” και τα ευρήματα παρουσιάστηκαν φέτος στη Θεσσαλονίκη.

“Ένα από τα πιο σημαντικά ήταν ο τάφος ενός άνδρα, ο οποίος είχε τοποθετηθεί σε κλίνη με σιδερένια πόδια. Είναι προγενέστερο εκείνου της γυναίκας του 2019. Ανήκει στους κλασικούς χρόνους, δηλαδή στον 4ο αιώνα π.Χ”. Άρα τρεις αιώνες νωρίτερα εκείνου της γυναίκας.

“Και οι δυο κλίνες είναι μοναδικά και σημαντικά ευρήματα, κάτι που δεν ισχύει μόνο για τον ελλαδικό χώρο. Είναι η πρώτη φορά που βρίσκονται in situ και μπορούμε έτσι, να έχουμε τις διαστάσεις και τη μορφή των κλινών. Έως τώρα βασιζόμασταν σε όσα απεικονίζονταν σε παραστάσεις πάνω σε αγγεία και ανάγλυφα. Παλαιότερα είχαν βρεθεί πόδια ή φούλκρα κλινών (στην Πέλλα ή το Δίον), αλλά ήταν διάσπαρτα. Ή δεν ήταν όλα. Έτσι, δεν μπορούσαμε να έχουμε τη μορφή της αρχαίας κλίνης.

Επίσης, υπάρχουν αναπαραστάσεις στο εξωτερικό που έχουν συνδέσει πράγματα, τα οποία δεν συνανήκουν”. Αυτό αλλάζει με τις ανακαλύψεις στη Μαυροπηγή.

“Η κλίνη του 2019 ήταν ιδιαίτερα περίτεχνη, ενώ αυτή του 2021 δεν είχε διάκοσμο. Ο νεκρός που ήταν τοποθετημένος πάνω της, στη δεύτερη, ήταν άνδρας και μεταξύ άλλων έφερε ως κτερίσματα δύο χάλκινα αγγεία με πλαστική διακόσμηση -δεν επρόκειτο για απλά αγγεία. Επίσης, πέραν των σιδερένιων ποδιών όλη η υπόλοιπη ήταν από ξύλο που δεν διατηρήθηκε”.

Στην αρχαιότητα οι κλίνες ήταν αφιερώματα σε ιερά. Ήταν κάτι πολύ ακριβό. Δεν μπορούσε να το έχει ο καθένας και δη με περίτεχνο διάκοσμο.

“Οι νεκροί συχνά τοποθετούνταν σε ξύλινες κλίνες, υλικό που δεν διατηρείται. Συνήθως λοιπόν, βρίσκουμε μόνο τα καρφιά και υποθέτουμε πώς μπορεί να ήταν η κλίνη. Έχουν βρεθεί επίσης σε άλλες περιοχές κλίνες από πηλό ή από πέτρα. Το 2019 βρέθηκε για πρώτη φορά μια πραγματική κλίνη σχεδόν ολόκληρη, εάν εξαιρέσουμε τα ξύλινα μέρη που δεν διατηρήθηκαν. Σύμφωνα με αυτά που έφερε η γυναίκα (στεφάνι και κτερίσματα), και το διάκοσμο της κλίνης (ένα υδρόβιο πουλί που κρατάει ένα φίδι και ένα γοργόνειο -που παραπέμπουν στον Απόλλωνα) πιθανολογούμε πως είχε σχέση με το Θεό Απόλλωνα, του οποίου μαρτυρείται ιερό στην περιοχή της Μαυροπηγής, από μία αναθηματική στήλη.

Σε ό,τι αφορά την κλίνη του νεκρού ενήλικα άνδρα, είχε σιδερένια πόδια και είναι πρώιμης χρονολόγησης. Η μοναδικότητά της έχει να κάνει με το γεγονός ότι είναι η πιο πρώιμη, ολόκληρη, πραγματική κλίνη που βρέθηκε αδιατάρακτη“.

O τάφος ανήκει σε άτομο υψηλής κοινωνικής και οικονομικής θέσης, με την προκαταρκτική εξέταση των οστών να δείχνει ότι πρόκειται για ενήλικα άντρα, ο οποίος ήταν γεροδεμένος και πιθανότατα έπασχε από οστεοαρθρίτιδα -υπάρχουν ενδείξεις μυικής καταπόνησης”.

Η νεκρική κλίνη τοποθετήθηκε σε απλό λακκοειδή τάφο ορθογώνιας κάτοψης, με κάλυψη από λίθους. Ο νεκρός ήταν πλούσια κτερισμένος, με τέσσερα πήλινα αγγεία, ένα γυάλινο και τρία χάλκινα, από τα οποία οι δύο τριφυλλόσχημες οινοχόες φέρουν πλαστική διακόσμηση ανθρώπινων μορφών. (Τα δύο διακοσμημένα αγγεία αποτελούν μέρος περιοδικής έκθεσης με τίτλο «Χαλκός και Λιγνίτης», η οποία έγινε με αφορμή την Διεθνή Ημέρα Μουσείων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής και θα συνεχιστεί.)

Στα πόδια του είχε τοποθετηθεί σιδερένιος τριποδικός λυχνοστάτης, με μολύβδινο δακτύλιο στη βάση. Παρόμοιος έχει βρεθεί στον τάφο του Αλέξανδρου Δ’ στην Βεργίνα, ενώ δύο βρέθηκαν στην Αιανή, στον οικισμό και το νεκροταφείο. Ένας ακόμη βρέθηκε το 2021 σε ελληνιστική αγροικία στη Μαυροπηγή”, όπου γενικά ανακαλύπτονται πράγματα με συνέπεια, τα τελευταία 14 χρόνια. Θα είχε ένα ενδιαφέρον να δούμε να απολαμβάνουν της εκτίμησης και του σεβασμού που αξίζουν.