Πλατεία Αμερικής Μέρος 2ο: Ο εικοστός αιώνας

Σήμερα, η πλατεία Αμερικής θα μπορούσε, από ανθρωπογεωγραφική άποψη, να χαρακτηριστεί ένα πολυεθνικό και πολυπολιτιστικό χωριό στην καρδιά της Αθήνας. Αφρικανοί, Ασιάτες, κεντροευρωπαίοι – σήμερα, η παλιά αστική γειτονιά έχει αλλάξει τελείως χαρακτήρα, από τότε που στις πολυκατοικίες της έμενε η ανερχόμενη αστική τάξη: επιστήμονες, γιατροί. επιχειρηματίες, ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι, ακόμα και βιομήχανοι.

Στη δεκαετία του ’60 υπήρχαν αστικές πολυκατοικίες – Πατησίων και Σπάρτης ήταν η πρώτη πολυκατοικία του Λαχείου Συντακτών, αλλά και αρκετές μονοκατοικίες με μπόλικο πράσινο. Το συντριβάνι στην πλατεία περιβαλλόταν από τραπεζάκια ζαχαροπλαστείων, όπου οι τακτικοί θαμώνες καλημέριζαν ο ένας τον άλλο – μιλάμε για κανονική γειτονιά. Στο κάτω μέρος της πλατείας υπήρχε ο κινηματογράφος «Άττικα», ενώ στο πάνω μέρος, το γνωστό ζαχαροπλαστείο του «Κανδηλώρου».

Και βέβαια, πολύ κοντά την πλατεία ήταν η περίφημη Φωκίωνος Νέγρη – ο εμβληματικός δρόμος της αθηναϊκής αστικής τάξης, που φιγουράρισε και στο κινηματογράφο. Παράδειγμα, η ταινία «το ρεμάλι της Φωκίωνος Νέγρη», γυρισμένη το 1965 από τον Κώστα Καραγιάννη, με τον Άλκη Γιαννακά στον πρώτο ρόλο.

Τότε, στα μέσα της δεκαετίας του ’60, η Φωκίωνος Νέγρη, κοντά στην πλατεία Αμερικής, ήταν όντως ο ιδανικός αστικός χώρος για να ευδοκιμήσει ένα ρεμάλι, ένας όμορφος νεαρός ελαφρών ηθών, χαρτοπαίχτης, πρώην πυγμάχος, που κινείται στο αμαρτωλό περιθώριο του αστικού καθωσπρεπισμού, πουλώντας ρομαντικό ζιγκολίκι σε μια αγνή, ευαίσθητη και μοναχική νέα, η οποία τυγχάνει να έχει μεγάλη περιουσία… Να πούμε πως η ταινία αυτή, αλλά και άλλες που καταπιάστηκαν εμμέσως με τις φυλές που κατοικούσαν την πλατεία Αμερικής πριν μισό αιώνα, μας παρέδωσαν πολύτιμες πληροφορίες για τους κατοίκους της…

Κοσμικοί, καλλιτέχνες, διανοούμενοι, ευκατάστατοι αστοί, πλούσιοι μεγαλοαστοί, ξεπεσμένοι αριστοκράτες που κρατούσαν με νύχια και με δόντια την επίφαση της ευημερίας τους, έξαλλα πλουσιοκόριτσα, οργισμένα νιάτα, τεντυμπόιδες από καλή οικογένεια, αυστηροί στρατιωτικοί, εισοδηματίες από τσιφλίκια του θεσσαλικού κάμπου, πολιτικοί που τότε έχτιζαν το τζάκι τους, ίσως με ένα καλό γάμο, πριν ξαμοληθούν για τα βόρεια προάστια με τις επαύλεις της οικονομικής και κοινωνική επιτυχίας.

Κι όλο αυτό το παραστατικό γκομπλέν, όλη αυτή η φαιδρή, από κάθε άποψη, τοιχογραφία του αστικού ιστού της πλατείας Αμερικής, ας πούμε πως διατηρήθηκε μέχρι το ‘80-‘90, όταν και άρχισε η φθορά – η ντεκαντάνς της πλατείας Αμερικής. Τα οργισμένα νιάτα που έπιναν το βερμούτ τους στην Φωκίωνος Νέγρη, ξεθύμαναν αρκετά, όσο χρειαζόταν για να κάνουν τη δική τους οικογένεια, και να μοιάσουν με τους γονείς τους. Και σιγά μην κάθονταν μέσα στη σκόνη, το καυσαέριο και το κυκλοφοριακό πήξιμο του πατρικού στην πλατεία Αμερικής…

Μετακόμισαν λοιπόν, εφόσον μπορούσαν, προς τα βόρεια προάστια, ή προς το Νοτιά, στη θάλασσα, ενώ οι γονείς κι οι παππούδες μαράζωναν στις πολυκατοικίες, που όσο πήγαιναν κι άδειαζαν. Τα ξενοίκιαστα διαμερίσματα όλο και πλήθαιναν, η συνοικία της Πλατείας Αμερικής όλο και άδειαζε, μέχρι που συνέβησαν κάποιες ριζικές αλλαγές…

Η φύση αντιπαθεί το κενό – όπως και η κοινωνία. Το κενό που άφησε ο κόσμος των αστών στην πλατεία Αμερικής, άρχισε να γεμίζει με, τι άλλο; με ξένους… Είναι όλοι αυτοί οι πρόσφυγες κι οι μετανάστες, που από τη δεκαετία του ’90 και μετά, χοντρικά, έχουν στήσει το σπιτικό τους στην πλατεία Αμερικής. Είναι άνθρωποι κυνηγημένοι και φτωχοί, άνθρωποι που έχουν φύγει από τον τόπο τους κι έχουν έρθει στον δικό μας, για να γλιτώσουν από τις σφαίρες, από την πείνα, από τον φανατισμό. Δεν είναι τουρίστες…

Η πλατεία Αμερικής ίσως κάποτε δικαιολογήσει το όνομά της – ίσως γίνει μια πολυεθνική γειτονιά, αναπτύσσοντας την δική της ξεχωριστή και ιδιαίτερη «εθνική συνείδηση», εντός εισαγωγικών φυσικά, όπως η αμερικανική κοινωνία. Στο μέλλον, οι κάτοικοί της ίσως έχουν αναμνήσεις από τους παππούδες και τους γονείς τους, όταν πρωτόρθαν, φτωχοί και κατατρεγμένοι, στην Πλατεία Αμερικής…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.