Μομφή: Τι σημαίνει η λέξη

Σήμερα, κατά πάσα πιθανότητα, ολοκληρώνεται η συζήτηση επί της «πρότασης μομφής», ή «πρότασης δυσπιστίας», που κατέθεσε η Νέα Δημοκρατία κατά της κυβέρνησης, με τους βουλευτές να δίνουν (ή να αρνούνται), την εμπιστοσύνη τους στη συγκυβέρνηση Σύριζα/Ανέλ.

Το υπόβαθρο αυτής της πρότασης δυσπιστίας, που κατέθεσε η Αξιωματική Αντιπολίτευση, δεν αφορά μόνο το ζήτημα της συμφωνίας με τη FYROM για την αλλαγή της ονομασίας της, αλλά γενικεύεται σε μια σειρά από τρέχοντα πολιτικά θέματα. Το τί θα γίνει τελικά με την πρόταση μομφής θα το δούμε, αλλά εγώ θέλω να σταθώ στο ετυμολογικό ζήτημα: τί είναι αυτή η μομφή, και γιατί ακούγεται τόσο απειλητική και δυσοίωνη;

Λοιπόν, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, η μομφή είναι «επικριτική παρατήρηση σε έντονο ύφος, και απόδοση σε κάποιον κατακριτέας ή και αξιόποινης πράξης». Συνώνυμα, η κατηγορία και η αιτίαση. Η λέξη «μομφή» παράγεται από το αρχαίο ρήμα «μέμφομαι», ινδοευρωπαϊκής προέλευσης, που σημαίνει «κατακρίνω, κατηγορώ».

Από αυτό το «μέμφομαι» παράγονται κάποιες λέξεις, όπως ο «μεμπτός», και το πρώτο συνθετικό «–μεμψι», που το συναντάμε σε ένα πολύ ενδιαφέρον επίθετο: στον «μεμψίμοιρο». Είναι αυτός που παραπονιέται συνεχώς για την μοίρα του, ο παραπονιάρης, ο γκρινιάρης. Αυτός που πιστεύει πως του αξίζει μια πολύ καλύτερη τύχη, αντιστρόφως ανάλογη των δυνατοτήτων και της αξίας του, και όταν αυτή η ρημάδα η καλοτυχία δεν έρχεται, ο γκρινιάρης κατηγορεί τους πάντες, την Κυβέρνηση, την Αντιπολίτευση, την Ευρώπη, την Αμερική, το Θεό, τη Φύση ή την Τύχη, τους πάντες πλην του εαυτού του…

Και για να ξαναγυρίσουμε στη μομφή, πολλές φορές, αντί να καταθέσουμε υπευθύνως τη δική μας μομφή, δηλαδή την ευθεία και σαφή κατηγορία μας εναντίον κάποιου που μας αδίκησε, αρχίζουμε την κλάψα και τη μίρλα, γινόμαστε δηλαδή μεμψίμοιροι. Ας το θυμόμαστε αυτό όταν παρακολουθούμε τις εργασίες της Βουλής. Άλλο πράγμα οι τεκμηριωμένες, οι «χτισμένες» με ακλόνητα στοιχεία κατηγορίες, και εντελώς άλλο η γκρίνια από το Βήμα της Βουλής, που φανερώνει έλλειψη αντιπροτάσεων και πολιτικού θάρρους και γίνεται μόνο για το θεαθήναι, το επικοινωνιακό τζέρτζελο…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.