Γιατί η δια βίου μάθηση είναι το διεθνές διαβατήριο για την επιτυχία

* Το άρθρο του καθηγητή ηλεκτρολογικής μηχανικής, υπολογιστών και επικοινωνίας και αντιπροέδρου εκπαίδευσης στην Ομοσπονδιακή Πολυτεχνική Σχολή της Λωζάννης, Pierre Vandergheynst και της ιστορικού και ερευνήτριας στην Ομοσπονδιακή Πολυτεχνική Σχολή της Λωζάννης, Isabelle Vonèche Cardia δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Φανταστείτε τον εαυτό σας τη μέρα αποφοίτησης από το πανεπιστήμιο, με μια νέα ομάδα φοιτητών που πρόκειται να ανοίξει τα πανιά της για νέους ορίζοντες. Τι σκέφτονται ενώ πετούν τα καπέλα τους στον αέρα; Τι βρίσκεται σε αυτό το λεπτό φύλλο χαρτιού που το κάνει τόσο πολύτιμο; Δεν είναι μόνο η απόδειξη της αποκτηθείσας γνώσης αλλά παίζει το παιχνίδι της φήμης του ιδρύματος όπου εκπαιδεύτηκες. Το να είσαι απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ φέρνει αυτή την επιπλέον λάμψη, έτσι δεν είναι; Όμως, ρίξτε μια πιο προσεκτική ματιά, και το πτυχίο είναι το τέλειο τέλος στη σύγχρονη τραγωδία της εκπαίδευσης.

Γιατί; Επειδή τα πανεπιστήμια και τα προγράμματα σπουδών σχεδιάζονται σύμφωνα με τις τρεις ενότητες της γαλλικής κλασικής τραγωδίας: χρόνος, δράση και τόπος. Οι φοιτητές συναντιούνται στην πανεπιστημιούπολη (ενότητα τόπου) για μαθήματα (ενότητα δράσης) κατά τη διάρκεια της δεκαετίας των 20 ετών τους (ενότητα του χρόνου). Αυτό το κλασικό μοντέλο παρήγαγε παραδοσιακά πανεπιστήμια κύρους, αλλά τώρα αμφισβητείται από την ψηφιοποίηση της κοινωνίας – η οποία επιτρέπει σε όλους όσοι είναι συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο να έχουν πρόσβαση στη μάθηση – και από την ανάγκη απόκτησης δεξιοτήτων σε συνδυασμό με έναν ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο. Τα πανεπιστήμια πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η μάθηση στα 20 σας δεν θα είναι αρκετή. Εάν η τεχνολογική εξάπλωση και εφαρμογή αναπτυχθεί γρηγορότερα, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να ανανεώνουν συνεχώς τις ικανότητές τους.

Το πανεπιστημιακό μοντέλο πρέπει να εξελιχθεί. Πρέπει να εξοπλίσει τους φοιτητές με τις κατάλληλες δεξιότητες και γνώσεις για να ανταγωνιστούν σε έναν κόσμο “όπου η αξία θα αντλείται σε μεγάλο βαθμό από την ανθρώπινη αλληλεπίδραση και την ικανότητα να εφευρίσκουν και να ερμηνεύουν πράγματα που οι μηχανές δεν μπορούν”, όπως λέει ο Άγγλος μελλοντολόγος Ρίτσαρντ Ουάτσον. Διδάσκοντας θεμελιώδεις γνώσεις και σύγχρονες δεξιότητες, τα πανεπιστήμια θα παρέχουν στους φοιτητές τις μελλοντικές δεξιότητες της δια βίου μάθησης, όχι απλώς να τους κάνουν “έτοιμους για εργασία”.

Ορισμένα πανεπιστήμια διαδραματίζουν ήδη κρίσιμο ρόλο στη δια βίου μάθηση καθώς θέλουν να διατηρήσουν την αξία των πτυχίων τους. Αυτός ο νέος ρόλος έρχεται με ένα τεράστιο σύνολο προκλήσεων και πρέπει να επινοηθεί σε μεγάλο βαθμό. Ένας τρόπος για να ξεκινήσει αυτή η διαδικασία μετασχηματισμού θα μπορούσε να είναι η υπέρβαση του “πενταετούς προπτυχιακού μοντέλου” για την προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών στη δια βίου μάθηση. Αυτό το μοντέλο το ονομάζουμε δια βίου διαβατήριο.

Το πτυχίο Bachelor θα μπορούσε να είναι το διαβατήριό σας για δια βίου μάθηση. Τα πρώτα χρόνια, οι φοιτητές “θα μάθαιναν να μαθαίνουν” και θα προικίζονταν με λογικές δεξιότητες που θα κατέχουν για το υπόλοιπο της ζωής τους. Για παράδειγμα, η φυσική σάς επιτρέπει να παρατηρείτε και να εκλογικεύετε τον κόσμο, αλλά και να ενσωματώνετε τις παρατηρήσεις σε μοντέλα και, μερικές φορές, μοντέλα σε θεωρίες ή νόμους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να κάνετε προβλέψεις. Τα μαθηματικά είναι η γλώσσα που χρησιμοποιείται για να διατυπώνονται νόμοι της φυσικής ή της οικονομίας και να γίνονται αυστηροί υπολογισμοί που μετατρέπονται σε προβλέψεις. Αυτοί οι δύο κλάδοι αποτελούν φυσικά τους θεμελιώδεις πυλώνες της εκπαίδευσης στα τεχνικά πανεπιστήμια.

Οι εξελίξεις στις υπολογιστικές μεθόδους και την επιστήμη των δεδομένων μάς ωθούν στην επανεξέταση της επιστήμης και της μηχανικής. Οι υπολογιστές γίνονται όλο και περισσότερο κύριοι παράγοντες στην αξιοποίηση δεδομένων για τη διατύπωση ερωτήσεων, κάτι που απαιτεί ριζικά νέους τρόπους συλλογισμού. Ως εκ τούτου, ένας νέος κλάδος που συνδυάζει την επιστήμη των υπολογιστών, τον προγραμματισμό, τη στατιστική και τη μηχανική μάθηση θα πρέπει να προστεθεί στα παραδοσιακά θεμελιώδη θέματα των μαθηματικών και της φυσικής. Αυτοί οι τρεις πυλώνες θα σας επιτρέψουν να συνεχίσετε να μαθαίνετε πολύπλοκα τεχνικά θέματα σε όλη σας τη ζωή, επειδή η αριθμητική είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο τελικά χτίζονται όλα τα άλλα.

Σύμφωνα με αυτό το νέο μοντέλο, το Master Επιστημών (MSc) θα γίνει η πρώτη σφραγίδα στο ταξίδι της δια βίου μάθησης. Το πρόγραμμα σπουδών MSc θα πρέπει να προετοιμάσει τους φοιτητές για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, επιτρέποντάς τους να επικεντρωθούν στην απόκτηση πρακτικών δεξιοτήτων μέσω έργων.

Οι μελέτες αυτές στη συνέχεια συνυφαίνονται με ταχύρυθμες τεχνικές ενότητες που μαθαίνονται “στην πορεία” και “κατά βούληση” ανάλογα με τη φύση του έργου. Εάν, για παράδειγμα, το έργο σας αναπτύσσει ένα ολοκληρωμένο κύκλωμα, θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε μια ενότητα για προηγμένες έννοιες στη μικροηλεκτρονική. Οι πιο κρίσιμες δεξιότητες θα αναπτυχθούν πριν ακόμη ξεκινήσει το έργο, με τη μορφή εντατικών προγραμμάτων, ενώ οι υπόλοιπες μπορούν να ενισχυθούν παράλληλα με το έργο, αξιοποιώντας τις άμεσα και παρέχοντας έτσι ένα πλούσιο μαθησιακό πλαίσιο.

Εκτός από τις τεχνικές δυνατότητες, η ίδια η φύση των έργων αναπτύσσει εγκάρσιες, κοινωνικές και επιχειρηματικές δεξιότητες, όπως σχεδιασμός, ανάληψη πρωτοβουλιών, καθοδήγηση ομάδας, αναφορά δραστηριοτήτων ή προγραμματισμός πόρων. Όχι μόνο αυτές οι δεξιότητες θα ενσωματωθούν de facto στο πρόγραμμα σπουδών, αλλά θα είναι πολύ σημαντικές να υπάρχουν στο μέλλον, επειδή είναι δύσκολο να αυτοματοποιηθούν.

Εν ολίγοις, το νέο δίπλωμα MSc γίνεται ένα χαρτοφυλάκιο ολοκληρωμένων έργων και ένας κατάλογος τεχνικών δεξιοτήτων που έχουν διδαχτεί σε ενότητες. Αυτό το χαρτοφυλάκιο είναι ανοιχτού τύπου και πρέπει να ενημερώνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, καθώς οι τεχνολογίες και οι εφαρμογές τους αλλάζουν γρηγορότερα από ποτέ.

Μετά την απόκτηση του διπλώματος MSc, θα υπάρχουν πολλά περισσότερα επίπεδα δια βίου μάθησης με τα χρόνια. Εάν τα πανεπιστήμια αποφασίσουν να συμμετάσχουν σε αυτό το μοντέλο μάθησης, θα πρέπει να αντιμετωπίσουν πολλές οργανωτικές προκλήσεις που μπορεί να κλονίσουν την ενότητα των ιδρυμάτων και της δράσης τους. Πρώτον, ο αριθμός των φοιτητών θα ήταν απρόβλεπτος. Εάν όλοι οι απόφοιτοι ενός πανεπιστημίου επρόκειτο να ξαναγίνουν φοιτητές, οι ομάδες θα ήταν πολύ μεγαλύτερες από ό,τι είναι τώρα και θα μπορούσαν να καταστούν μη βιώσιμες για την πανεπιστημιούπολη τόσο από πλευράς μεγέθους όσο και πόρων. Δεύτερον, οι φοιτητές που αποφοίτησαν θα συναναστρέφονταν με έμπειρους επαγγελματίες. Αυτό θα άλλαζε τη δυναμική της τάξης, ίσως προς το καλύτερο. Η μάθηση βάσει έργου με μια ετερογενή ομάδα αντανακλά την πραγματικότητα του επαγγελματικού κόσμου και ως εκ τούτου θα μπορούσε να είναι μια καλύτερη προετοιμασία γι’ αυτόν.

Ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία; Σε πολλές χώρες, οι σπουδές μερικού χρόνου δεν είναι ασυνήθιστες: κατά μέσο όρο σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, οι φοιτητές μερικής φοίτησης το 2016 αντιπροσώπευαν το 20% της εγγραφής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σε πολλές χώρες, το ποσοστό αυτό είναι υψηλότερο και μπορεί να ξεπεράσει το 40% στην Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία και τη Σουηδία.

Εάν η δια βίου μάθηση επρόκειτο να γίνει προτεραιότητα και ο νέος κανόνας, τα πτυχία, όπως και τα διαβατήρια, θα μπορούσαν να επαναξιολογούνται περιοδικά. Μια χρονικά καθορισμένη επανεπικύρωση θα διευκολύνει τη διαχείριση για όλους. Τα πανεπιστήμια καθώς και οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι θα γνωρίζουν πότε πρέπει να επανεκπαιδευτούν. Για παράδειγμα, οι απόφοιτοι του έτους 2000 θα έπρεπε να επιστρέψουν το 2005.

Αυτό θα μπορούσε να διορθώσει τις κύριες οργανωτικές προκλήσεις για το πανεπιστήμιο, αλλά όχι για τους φοιτητές, λόγω έλλειψης χρόνου, οικογενειακών υποχρεώσεων ή κεφαλαίων. Εδώ, η διαδικτυακή μάθηση μπορεί να είναι μια επιλογή επειδή σας επιτρέπει να εξοικονομήσετε “χρόνο ταξιδιού”, αλλά έχει τα όριά της. Μέχρι στιγμής, κανένας από τους σημαντικότερους εργοδότες που συνδέονται με διαδικτυακές πλατφόρμες μάθησης όπως το Coursera και το Udacity δεν έχει δεσμευτεί να προσλάβει ή ακόμη και να πάρει συνεντεύξεις από απόφοιτους των νέων διαδικτυακών προγραμμάτων τους.

Ακόμη κι αν ο χρόνος δεν ήταν θέμα, ποιος θα πληρώσει για τη δια βίου μάθηση; Αυτή είναι η αιώνια συζήτηση: πρέπει να είναι ευθύνη του φοιτητή, του εργοδότη του ή του κράτους; Για παράδειγμα, στη Μασαχουσέτη, τα επαγγέλματα υγειονομικής περίθαλψης απαιτούν αναφορές συνεχούς εκπαίδευσης, οι οποίες τεκμηριώνονται και καταγράφονται προσεκτικά. Ωστόσο, για τους δικηγόρους της ίδιας πολιτείας δεν απαιτείται συνεχής νομική εκπαίδευση, αν και οι περισσότεροι δικηγόροι συμμετέχουν σε αυτήν ανεπίσημα. Μια εξήγηση είναι ότι η τεχνολογία είναι λιγότερο σημαντικός παράγοντας στη νομική απ’ ό,τι στην υγειονομική περίθαλψη.

Η Ευρώπη έχει πολλές περιπτώσεις, αλλά η γαλλική και η ελβετική έχει ενδιαφέρον να συγκριθούν. Στη Γαλλία, κάθε άτομο έχει δικαίωμα στη δια βίου μάθηση που οργανώνεται μέσω ενός προσωπικού λογαριασμού εκμάθησης που ονομάζεται “λογαριασμός προσωπικής κατάρτισης” ο οποίος ενημερώνεται καθώς εργάζεστε. Στην Ελβετία, η δια βίου μάθηση είναι προσωπική ευθύνη και όχι κυβερνητική. Ωστόσο, οι εργοδότες και το κράτος ενθαρρύνουν τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση είτε χρηματοδοτώντας τμήματα αυτής είτε επιτρέποντας στους εργαζομένους να την παρακολουθήσουν. Μια έκθεση για το μέλλον της εργασίας για το Παγκόσμιο Ινστιτούτο McKinsey διαπίστωσε ότι το 89% των εταιρειών στην Ελβετία το 2015 υποστήριξαν περαιτέρω μαθήματα κατάρτισης και το 44% όλων αυτών που απασχολούνται σε εταιρείες με τουλάχιστον 10 υπαλλήλους, έλαβαν μέρος σε εκπαιδευτικά μαθήματα.

Τα πανεπιστήμια πρέπει να διαδραματίσουν θεμελιώδη ρόλο σε αυτό το ταξίδι και η τριτοβάθμια εκπαίδευση πρόκειται να αλλάξει, όπως το γαλλικό μοντέλο κλασικού θεάτρου τον 19ο αιώνα. Το 1830, ο Βίκτωρ Ουγκώ πρότεινε μια ρομαντική τραγωδία, το “Ερνάνης” που θα ανέτρεπε τις τρεις πράξεις. Για να διασφαλίσει ότι οι λογοκριτές δεν θα απαγόρευαν το έργο του, ο Ουγκώ συγκέντρωσε έναν “ρομαντικό στρατό”, αρκετό πλήθος για τη βραδιά της πρεμιέρας. Όχι μόνο επιτράπηκε ο Ερνάνης αλλά έδωσε 100 παραστάσεις, σπάζοντας το μονοπώλιο του παλιού μοντέλου. Ακριβώς όπως το κλασικό θέατρο, το παλιό πανεπιστημιακό μοντέλο παρήγαγε ταλέντο και αξία για την κοινωνία. Δεν υποστηρίζουμε την κατάργησή του αλλά καλύτερα ζητάμε την προσαρμογή των χαρακτηριστικών του για να καλύψει τις σημερινές ανάγκες.