Γιατί οι χορτοφάγοι πρέπει να είναι έτοιμοι να παρακάμψουν τους δικούς τους κανόνες

* Το άρθρο του συγγραφέα και ερευνητή στο Oxford Uehiro Centre for Practical Ethics, Alberto Giubilini δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Είναι ένα αρκετά κοινό σενάριο. Μία χορτοφάγος έχει προσκληθεί σε σπίτι φίλου για δείπνο. Ο οικοδεσπότης ξεχνά ότι η καλεσμένη είναι χορτοφάγος και βάζει μια χοιρινή μπριζόλα μπροστά της. Τι να κάνει; Μάλλον τα αρχικά της συναισθήματα θα είναι αηδία και απώθηση. Οι χορτοφάγοι συχνά αναπτύσσουν αυτού του είδους τις στάσεις απέναντι στα τρόφιμα με βάση το κρέας, γεγονός που τους διευκολύνει να είναι απόλυτοι όσον αφορά την αποφυγή του κρέατος.

Ας υποθέσουμε, όμως, ότι η χορτοφάγος ξεπερνά τα αισθήματα της απέχθειας και αποφασίζει να φάει την μπριζόλα, ίσως από ευγένεια προς τον οικοδεσπότη της. Έχει κάνει κάτι ηθικά επιλήψιμο; Οι πιθανότητες είναι ότι αυτό που της έχουν σερβίρει δεν θα είναι το είδος του κρέατος που έχει εκτραφεί με ανθρώπινα δικαιώματα που ορισμένοι (αλλά όχι όλοι) ηθικοί χορτοφάγοι θεωρούν ότι επιτρέπεται να καταναλώνουν. Το πιθανότερο είναι ότι θα ήταν προϊόν σκληρής, εντατικής εργοστασιακής εκτροφής. Η κατανάλωση του κρέατος υπό αυτές τις συνθήκες δεν θα μπορούσε τότε να είναι μια πράξη αυτού που ο φιλόσοφος Τζεφ ΜακΜάχαν αποκαλεί “καλό σαρκοφάγο”. Θα είχε κάνει κάτι λάθος η χορτοφάγος επισκέπτρια παραβιάζοντας τον δικό της ηθικό κώδικα;

Οι περισσότεροι χορτοφάγοι ανησυχούν για την ταλαιπωρία των ζώων που προκαλείται από την κατανάλωση κρέατος ή για τον αντίκτυπο της εργοστασιακής εκτροφής στο περιβάλλον. Για λόγους απλότητας, θα εξετάσω μόνο την περίπτωση της ταλαιπωρίας των ζώων, αλλά το ίδιο επιχείρημα θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στις άλλες κακές συνέπειες των σημερινών πρακτικών της εργοστασιακής εκτροφής, όπως, για παράδειγμα, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, η αναποτελεσματική χρήση της γης και η χρήση φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων, καυσίμων, ζωοτροφών και νερού, καθώς και η χρήση αντιβιοτικών που προκαλούν αντίσταση στα αντιβιοτικά για τα βακτήρια των ζώων, τα οποία στη συνέχεια περνάνε στον άνθρωπο.

Επειδή η κατανάλωση κρέατος συνήθως υποστηρίζει την πρακτική της εκτροφής ζώων σε εργοστασιακές φάρμες όπου υφίστανται απάνθρωπη μεταχείριση και θανατώνονται, είναι πιθανό να συμβάλει στην ταλαιπωρία των ζώων (ή στις άλλες κακές συνέπειες της εργοστασιακής εκτροφής). Τώρα, αν συμφωνούμε ότι ένας από τους καλούς λόγους για να είσαι χορτοφάγος είναι ότι η κατανάλωση κρέατος σε κάποιο βαθμό ενθαρρύνει πρακτικές που προκαλούν ταλαιπωρία στα ζώα, τότε με μια πρώτη ματιά μπορεί να φαίνεται ότι μόνο σπάνια είναι ηθικά επιτρεπτή (αλλά δες τον φιλόσοφο Σέλι Κέιγκαν για αντεπιχείρημα) επειδή είναι πολύ πιθανό ότι μόνο περιστασιακά δεν θα έχει καμία επίδραση στο μέγεθος της ταλαιπωρίας που προκαλείται στα ζώα.

Ωστόσο, με το να μην τρώνε κρέας, και ειδικά με το να μην τρώνε κρέας όταν τους το προσφέρουν μπροστά σε μη χορτοφάγους, οι χορτοφάγοι στέλνουν ένα μήνυμα σε άλλους ανθρώπους. Με το να τηρούν την ηθική τους δέσμευση, οι χορτοφάγοι σηματοδοτούν ότι κάτι δεν πάει καλά με το να είσαι σαρκοφάγος, παρακινώντας έτσι άλλους ανθρώπους να σκεφτούν την ηθική της συνήθειάς τους να τρώνε κρέας και ίσως ακόμη και να τους πείσουν ότι η κατανάλωση κρέατος είναι λάθος. Με άλλα λόγια, ο θετικός αντίκτυπος του να είσαι χορτοφάγος, όσον αφορά τη μείωση της ταλαιπωρίας των ζώων, θα μπορούσε να ενισχυθεί όταν η χορτοφαγία υπερασπιστεί δημόσια και καταδειχθεί σε κοινωνικά πλαίσια. Και, αντιστρόφως, η εξαίρεση στη χορτοφαγία μπορεί να μεταφέρει το μήνυμα ότι η κατανάλωση κρέατος δεν είναι και τόσο κακή τελικά. Εάν ακόμη και οι χορτοφάγοι τρώνε μερικές φορές κρέας, τότε η κατανάλωση κρέατος δεν μπορεί να είναι τόσο κατακριτέα από ηθική άποψη, έτσι δεν είναι; Ίσως λοιπόν η καλεσμένη που έφαγε τη χοιρινή μπριζόλα να έκανε ηθικά λάθος για αυτόν τον λόγο: έστειλε το λάθος μήνυμα στους ανθρώπους που δειπνούσαν μαζί της.

Αλλά δεν είναι τόσο απλό. Η αποφυγή του κρέατος σε όλες τις περιστάσεις, συμπεριλαμβανομένων αυτών στις οποίες βρέθηκε η χορτοφάγος επισκέπτρια, είναι μια στρατηγική που μπορεί να αποτύχει. Βεβαίως, το “σωστό” μήνυμα που πρέπει να σταλεί στους μη χορτοφάγους είναι εκείνο που αυξάνει τις πιθανότητες όσο το δυνατόν περισσότεροι από αυτούς να εγκαταλείψουν το κρέας ή τουλάχιστον να μειώσουν την κατανάλωσή του. Εάν οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τη χορτοφαγία ως μια θέση που δεν επιτρέπει καμία εξαίρεση, είναι ενδεχομένως λιγότερο πιθανό να γίνουν χορτοφάγοι. Μια ευέλικτη ηθική θέση είναι πιο ελκυστική από μια άκαμπτη που δεν επιτρέπει εξαιρέσεις. Είναι πιο πιθανό οι άνθρωποι να πεισθούν να γίνουν ελαστικοί χορτοφάγοι – δηλαδή ότι απέχουν από την κατανάλωση κρέατος με ορισμένες εξαιρέσεις – παρά να γίνουν άκαμπτοι χορτοφάγοι και το να είσαι ελαστικός χορτοφάγος είναι προτιμότερο, από ηθική άποψη, από το να είσαι σαρκοφάγος.

Έτσι, το να τρώει κρέας η χορτοφάγος επισκέπτρια, όταν προσφέρεται, πιθανώς έδειξε στον οικοδεσπότη ότι είναι δυνατό να είναι (ελαστική) χορτοφάγος και, ταυτόχρονα, να απολαμβάνει περιστασιακά λίγο κρέας χωρίς να νιώθει ενοχές. Αυτό έχει κάνει σίγουρα την (ελαστική) χορτοφαγία να φαίνεται πιο προσιτή και πιο ελκυστική από ό,τι θα ήταν αν η επισκέπτρια είχε αρνηθεί να φάει κρέας. Ομολογουμένως, ίσως τρώγοντας κρέας μόνο περιστασιακά θα έχανε κανείς το δικαίωμα να αποκαλεί τον εαυτό του “χορτοφάγο”, αλλά αυτό μπορεί να μην είναι και τόσο σημαντικό. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι ότι ένας κόσμος με πολλούς ανθρώπους που τρώνε κρέας μόνο περιστασιακά είναι πολύ προτιμότερος από τον κόσμο στον οποίο ζούμε αυτήν τη στιγμή, όπου υπάρχουν σχετικά λίγοι χορτοφάγοι και η συντριπτική πλειοψηφία είναι σαρκοφάγοι.