Τα πρόσωπα της Επανάστασης: Αθανάσιος Τσακάλωφ

Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο νεότερος από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1788. Ήταν γιός γουνέμπορου και έτυχε καλής εκπαίδευσης, αρχικά στον τόπο του και μετέπειτα στη Μόσχα και το Παρίσι όπου σπούδασε φυσικές επιστήμες. Ως μαθητής, φοίτησε στην Μουρουτσαία Σχολή των Ιωαννίνων, όπου πιθανολογείται ότι υπήρξε μαθητής του επιφανούς λογίου της εποχής Αθανασίου Ψαλίδα. Σύμφωνα με κάποιες πηγές, σε νεανική ηλικία υπήρξε θύμα απαγωγής από τον γιο του Αλή Πασά, Μουχτάρ, με αποτέλεσμα μετά την καταβολή λύτρων και την απελευθέρωσή του να φυγαδευτεί στη Μόσχα όπου βρισκόταν ο πατέρας του.

Στη Μόσχα, πιθανότατα άλλαξε το επώνυμό του από Τσάκαλος που ήταν (κατά την επικρατέστερη ιστοριογραφική εκδοχή) σε Τσακάλωφ, εναρμονιζόμενος με τα γλωσσικά στοιχεία της περιοχής. Λίγο αργότερα, -χωρίς να είναι τεκμηριωμένος ο ακριβής χρόνος- μετέβη για σπουδές στο Παρίσι. Εκεί υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου κατά το 1809, μιας φιλανθρωπικού αλλά και υπόρρητα πολιτικού χαρακτήρα συσσωμάτωσης.

Το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο εγγραφόμενο στην παράδοση του γαλλικού Τεκτονισμού αποτέλεσε προδρομικό μόρφωμα της Φιλικής Εταιρείας, ενώ τα μέλη του ανέπτυξαν στενούς φιλικούς δεσμούς μυστικού επί το πλείστον χαρακτήρα. Τα μέλη του μάλιστα έφεραν δαχτυλίδι με τα αρχικά Φ.Ε.Δ.Α. (Φιλίας Ελληνικής Δεσμός Άλυτος).

Το 1814 ο Τσακάλωφ βρέθηκε στην Οδησσό όπου μαζί με τους Νικόλαο Σκουφά και Εμμανουήλ Ξάνθο προχώρησαν στην ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας (πιθανότατα καλοκαίρι ή αρχές φθινοπώρου του έτους), της οργάνωσης που έμελλε να διαμορφώσει τις προπαρασκευαστικές συνθήκες για την έκρηξη της Επανάστασης του 1821.

Ο Τσακάλωφ έλαβε τα πρώτα αρχικά «ΑΒ» ως διακριτικό μέλους της εταιρείας. Στα απομνημονεύματα του Εμμανουήλ Ξάνθου, όπως και σε μεταγενέστερες πηγές, ο Τσακάλωφ περιγράφεται ως ο πιο μετριοπαθής και εσωστρεφής από τα ιδρυτικά μέλη, γεγονός που τον οδήγησε σε άρνηση ηγετικών ρόλων και αποστολών στην Φιλική Εταιρεία, αλλά και ενεργειών που θα έθεταν σε κίνδυνο να αποκαλυφθεί το μυστικό εγχείρημα. Έτσι, ο Τσακάλωφ φαίνεται πως ήταν αρνητικός στη μεταφορά της έδρας της Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη κατά το έτος 1818 και παρά το γεγονός ότι είχαν μεσολαβήσει 3,5 χρόνια ασθενικής δράσης της. Εντούτοις ο Τσακάλωφ θα μυήσει στην Εταιρεία, ταξιδεύοντας στην Πίζα, σημαντικές προσωπικότητες όπως τον Ιγνάτιο Ουγγροβλαχίας, τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και τον Κωστάκη Καρατζά, γιο του ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Ιωάννη Καρατζά.

Στις αρχές του 1822 ο Τσακάλωφ βρέθηκε στον επαναστατημένο Μοριά υπό τις εντολές του συντονιστή του Αγώνα εκεί Δημητρίου Υψηλάντη. Μετά την άφιξη του Ιωάννη Καποδίστρια και την εκλογή του σε Κυβερνήτη της Ελλάδας, ο Τσακάλωφ διορίστηκε Γραμματέας του Γενικού Φροντιστηρίου (Υπουργείο Στρατιωτικών) στις 8 Μαΐου 1828. Ένα χρόνο αργότερα, συμμετείχε στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση του Άργους (11/7- 6/8/1829) ως πληρεξούσιος Ηπείρου. Η ενεργός συμμετοχή του στην πολιτική διοίκηση και η ανάληψη θέσεων εξουσίας φαίνεται πως λήγει με τη δολοφονία και το τέλος της εποχής Καποδίστρια, εφόσον ο Τσακάλωφ αποσύρεται στην δεύτερη πατρίδα του Μόσχα, όπου και παρέμεινε έως το τέλος της ζωής του το 1851. Σύμφωνα με την σύγχρονη βιβλιογραφία, εκεί παντρεύτηκε και απέκτησε τρία παιδιά ενώ διατηρούσε, τα πρώτα τουλάχιστον χρόνια της επιστροφής του, επαφές με τον Φιλικό Αντώνιο Κομιζόπουλο.

_ΠΗΓΕΣ

• _{Παναγιώτης Μιχαηλάρης, Οι Φιλικοί, Ιστορική Βιβλιοθήκη: Οι ιδρυτές της Νεότερης Ελλάδας, Αθήνα, Τα Νέα, 2009, σελ.43-60.}
• _{Λήμμα «Αθανάσιος Τσακάλωφ», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τομ. ΙΣΤ΄, Πυρσός 1932, σελ. 908.} 
• _{Αναστάσιος Γούδας, Βίοι Παράλληλοι των επί της Αναγεννήσεως της Ελλάδος Διαπρεψάντων Ανδρών, τόμος Ε΄, «Συνεταιρισμός», Τυπογρ. Χ.Ν. Φιλαδελφέως, Αθήνα 1872, σελ. 21-42.}

**Ο Στάθης Παυλόπουλος είναι υποψήφιος διδάκτορας του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.