Προστασία πρώτης κατοικίας, ώρα μηδέν: Η κατάσταση στην Ελλάδα και το νικηφόρο ισπανικό κίνημα

Λίγο πριν από τη λήξη της προστασίας της, η πρώτη κατοικία και το δικαίωμα για στέγαση βρίσκονται στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου.

Ο νόμος που ίσχυε έως τώρα για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, γνωστός και ως “νόμος Κατσέλη”, επέτρεπε στους οφειλέτες που υπάγονταν στη ρύθμιση των οφειλών προς τις Τράπεζες να εξαιρέσουν από τη ρευστοποιήσιμη περιουσία την κύρια κατοικία τους, με την προϋπόθεση ότι θα τηρούν τους όρους εξυπηρέτησης του χρέους τους.

Αυτός ήταν και ένας λόγος που στην Ελλάδα δεν έχουμε “εξοικειωθεί” ακόμα με το καθημερινό φαινόμενο των μαζικών εξώσεων που απαντάται στην Ισπανία, όπου “όλοι γνωρίζουν κάποιον που του έχει γίνει έξωση” και από όπου εικόνες ασύλληπτης σκληρότητας κάνουν το γύρο του κόσμου από το 2008, όταν η κρίση εκτόξευσε τα επίπεδα ανεργίας στη χώρα, με συνέπεια πολλοί να αδυνατούν να αποπληρώσουν τα στεγαστικά τους δάνεια.

Το γεγονός όμως ότι πλησιάζουμε στη λήξη της προστασίας της πρώτης κατοικίας εγείρει εύλογα και ανησυχητικά ερωτήματα για τη συνέχεια: Τι πρόκειται να αντιμετωπίσουμε εφεξής; Πώς θα διαχειριστεί η κυβέρνηση το ενδεχόμενο της μη προστασίας; Να περιμένουμε εικόνες Ισπανίας και στη χώρα μας;

Η Τόνια Κατερίνη, αρχιτέκτονας και μέλος της Ενωτικής Πρωτοβουλίας κατά των Πλειστηριασμών και μέλος της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για το Δικαίωμα στη Στέγη και την Πόλη μας διαφώτισε σχετικά με το πολύπλοκο και ευαίσθητο θέμα της προστασίας της πρώτης κατοικίας και επιπλέον μοιράστηκε μαζί μας τις εκτιμήσεις της για το τι μέλλει γενέσθαι μετά τη λήξη της.

Ποιες ήταν οι προϋποθέσεις, ποιοι δικαιούνταν Προστασία της πρώτης κατοικίας στο καθεστώς που ίσχυε μέχρι τώρα;

Κατ’αρχάς πρέπει να πούμε το εξής. Το τελευταίο προστατευτικό πλαίσιο ήταν η πλατφόρμα όπου μπορούσες να ζητήσεις προστασία της πρώτης κατοικίας σου αφού είχες μία σειρά από προϋποθέσεις.

Αν και υποτίθεται πως επρόκειτο για μία θεωρητικά ουδέτερη πλατφόρμα, τη χειρίζονταν αποκλειστικά οι ίδιες οι τράπεζες. Δηλαδή δεν ήταν ένας κρατικός φορέας, ο οποίος αξιολογούσε τα στοιχεία που έδινε ο κάθε δανειολήπτης για να βγάλει μία δίκαιη απόφαση. Ήταν οι ίδιοι οι τραπεζίτες αξιολογητές της πληροφορίας που τους έδινες για την οικονομική σου κατάσταση.

Με λίγα λόγια, αυτός που ερχόταν να κρίνει εάν δικαιούσαι μία προστασία, ήταν οι ίδιες οι τράπεζες.

Θα πρέπει να τονίσω ότι συζητάμε αποκλειστικά για προστασία της πρώτης κατοικίας. Για να την προστατεύσεις, το βασικότερο προβληματικό φίλτρο ήταν ότι το δάνειό σου δεν έπρεπε να υπερβαίνει τις 130.000 ευρώ, ένα φίλτρο που άφηνε πάρα πολύ κόσμο απ’έξω. Το δεύτερο φίλτρο ήταν η εισοδηματική κατάσταση και το τρίτο ήταν η αξία του ακινήτου.

Οι προϋποθέσεις της εισοδηματικής κατάστασης και της αξίας του ακινήτου, κατά τη γνώμη μου δεν ήταν εκείνες που δημιουργούσαν τα μεγαλύτερα προβλήματα. Το προβληματικό φίλτρο ήταν η υστερία του ύψους του δανείου.

Η πλατφόρμα έλεγε ότι “εμείς σαν τράπεζα ερχόμαστε να σου κάνουμε μία πρόταση. Δεν σου λέμε ότι θα σου προστατεύσουμε την πρώτη κατοικία πάση θυσία, αλλά σου λέμε ότι προκειμένου να μην τη χάσεις πρέπει να πληρώνεις κατά τη δική μας κρίση ένα ποσό”.

Εάν ο δανειολήπτης μπορούσε να αποδεχθεί αυτή την πρόταση, τότε θα κατέληγαν σε μία συμφωνία.

Αν από την άλλη, η πρόταση της τράπεζας ήταν τόσο υψηλή που ο δανειολήπτης δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει, τότε υπήρχαν δύο εναλλακτικές: Η μία ήταν να οδηγηθεί σε κατάρρευση η συμφωνία και η δεύτερη να παρέμβει το κράτος χρηματοδοτώντας ένα τμήμα της δόσης ούτως ώστε με την πληρωμή της να μην πέφτει ο πολίτης κάτω από το όριο της αξιοπρεπούς διαβίωσης.

Το πρόβλημα στη δεύτερη λύση, που να σημειωθεί ότι σε ελάχιστες περιπτώσεις ίσχυσε τελικά, είναι ότι το όριο αξιοπρεπούς διαβίωσης στην Ελλάδα τοποθετείται πάρα πολύ χαμηλά. Δηλαδή περίπου στα 600 ευρώ το μήνα, σχεδόν στο επίπεδο της φτώχειας.

Το γεγονός είναι ότι αυτή η πλατφόρμα δεν υπήρξε σχεδόν καθόλου αποτελεσματική.

Σκεφτείτε δηλαδή ότι ενώ υπάρχουν περίπου 150.000 δανειολήπτες που βρίσκονται αντιμέτωποι με την απειλή να χάσουν την πρώτη κατοικία τους, την πλατφόρμα προσέγγισαν για ενημέρωση οι 40.000 περίπου από αυτούς, οι υπόλοιποι δεν μπήκαν καν στη διαδικασία για διάφορους λόγους.

Το αποτέλεσμα λοιπόν ήταν να κάνουν αίτηση γύρω στους 17.000 πολίτες. Από αυτές τις αιτήσεις απάντησαν θετικά οι τράπεζες σε περίπου 2.500 χιλιάδες και γύρω στις 700 είναι οι περιπτώσεις που ολοκληρώθηκαν με υποστήριξη του κράτους.

Ο κόσμος δεν εμπιστεύτηκε καθόλου αυτό το εργαλείο γιατί είδε ακριβώς ότι το διαχειρίζονταν οι τράπεζες και δεν προσδοκούσε κάτι θετικό από αυτό. Οπότε στην πραγματικότητα δεν είχε καμία επιτυχία αυτή η ιστορία.

Από την προσωπική μου εμπειρία στο κίνημα των πλειστηριασμών ,περισσότερα οφέλη μπορούσες να έχεις από την προσωπική επαφή με την τράπεζά σου που ενδεχομένως να οδηγούσε σε έναν εξωδικαστικό συμβιβασμό, παρά από αυτό το απρόσωπο σύστημα.

Τι θα γίνει από εδώ και πέρα;

Ο καινούριος πτωχευτικός νόμος, δηλαδή αυτός που έρχεται να ψηφιστεί στο τέλος του Απριλίου, αποσυνδέει την προστασία της πρώτης κατοικίας από τη διαδικασία της πτώχευσης.

Δηλαδή με τη δήλωση της πτώχευσης αποδέχομαι ότι μπορούν να ρευστοποιηθούν όλα τα περιουσιακά μου στοιχεία.

Και θα μου πείτε τί κερδίζω, γιατί να πάω τότε.

Κερδίζω ότι αν είμαι ένας νέος άνθρωπος κι έχω πτωχεύσει, σβήνονται όλες μου οι οφειλές. Αφού δηλαδή έχω ρευστοποιήσει όλα μου τα περιουσιακά στοιχεία, διαγράφονται οι οφειλές μου και μπορώ να ξαναμπώ στην επαγγελματική οικονομική ζωή μου χωρίς τα προγενέστερα βάρη. Και ταυτόχρονα χωρίς να έχω καθόλου περιουσιακά στοιχεία (αυτό σημαίνει ότι δεν μπορώ να παράσχω διασφαλίσεις και να πάρω δάνειο ως νέος επαγγελματίας). Είναι μία κανονική διαδικασία πτώχευσης.

Και έρχεται τώρα η κυβέρνηση και διαρρέει, χωρίς να το έχουμε δει γραμμένο αυτό κάπου, ότι θα ισχύσει το εξής.

Με το δεδομένο ότι με αυτόν τον τρόπο θα βρεθούν 150.000 οικογένειες χωρίς σπίτια προκαλώντας μία άνευ προηγουμένου στεγαστική κρίση δημιουργείται ταυτόχρονα ένα μαξιλαράκι 12 δις ευρώ, το οποίο χρησιμοποιεί στην πραγματικότητα σαν ένα είδος ανακεφαλοποίησης των τραπεζών από όπου θα μπορεί το κράτος να αγοράζει τα πιο επισφαλή (κόκκινα) δάνεια.

Σε δεύτερη φάση, εφόσον κάποιος δανειολήπτης δεν μπορεί να εξυπηρετήσει το δάνειό του, θα μπορεί να περνάει το ακίνητο στην ιδιοκτησία του κράτους (πάντα μιλάμε για την πρώτη κατοικία) και θα του δίνει το κράτος τη δυνατότητα να διαμένει στο σπίτι ως ενοικιαστής έναντι ενοικίου βάσει των διεθνών οικονομικών δεδομένων. Σε περίπτωση που ο δανειολήπτης πληρώνει επί 20 χρόνια το ενοίκιο κανονικά, χωρίς καθυστερήσεις, θα μπορεί τότε το ακίνητο να περιέλθει ξανά στην ιδιοκτησία του. Για τα προηγούμενα όμως έτη το ακίνητο θα ανήκει στο κράτος και ο πολίτης δεν θα έχει καμία άλλη δικαιοδοσία επ αυτού. Και, σημαντικό, αυτή η ρύθμιση δεν θα είναι κληρονομικά μεταβιβάσιμη.

Δηλαδή εάν εγώ ας πούμε έχω ένα σπίτι και το πληρώνω επί πέντε χρόνια και πεθάνω, δεν δικαιούται να το πάρει το παιδί μου.

Αυτά έχουν διαρρεύσει μέχρι τώρα. Αυτή θα είναι η συμβολή του κράτους στο να μην δημιουργηθεί ένα τεράστιο ζήτημα αστεγίας.

Δεν έχει γίνει ακόμα γνωστό αν αυτό θα ισχύσει για όλους και με ποια κριτήρια. Εγείρεται όμως ένα σημαντικό ηθικό θέμα: εάν κάποιος πληρώνει κάθε χρόνο ένα ποσό, γιατί αυτό θα πρέπει να το κάνει έχοντας αποστερηθεί την ιδιοκτησία του;

Αυτό είναι το γενικό πλαίσιο που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα και κατά τη γνώμη της πρόκειται για μία πολύ ζοφερή εξέλιξη στο θέμα της πρώτης κατοικίας.

Τι γίνεται την περίοδο του κορονοϊού;

Μέσα στο μήνα Μάρτιο και Απρίλιο δεν έγιναν πλειστηριασμοί, αλλά στην πραγματικότητα όλοι αυτοί οι πλειστηριασμοί απλά αναβλήθηκαν για δύο μήνες. Ενώ δηλαδή συνήθως είχαμε κάθε εβδομάδα 500 πλειστηριασμούς, τώρα έχουν αναγγελθεί για τον Μάιο και τον Ιούνιο 2.500 πλειστηριασμοί. Που σημαίνει ότι αυτό ήταν απλά μία αναστολή.

Αυτό δείχνει δεν έχουν λάβει σοβαρά υπόψη τους ότι ο κόσμος σε αυτή την περίδο έχει χάσει το εισόδημά του. Θα έπρεπε να δοθεί αναβολή για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μέχρι η οικονομία να μπορέσει κάπως στοιχειωδώς να ανακάμψει.

Πώς μπορεί να λειτουργήσει στην Ελλάδα το ισπανικό παράδειγμα;

Δυστυχώς η προοπτική αυτή στη χώρα μας θα μας οδηγήσει στην κατάσταση που βρισκόταν η Ισπανία το 2008, όπου εάν κάποιος έπαιρνε στεγαστικό δάνειο δεν γινόταν κύριος του ακινήτου του παρά μόνο μετά την εξόφληση του δανείου.

Το 2008 στην Ισπανία η τράπεζα κρατούσε τα ακίνητα στην ιδιοκτησία της και στις τρεις δόσεις ληξιπροθεσμίας από πλευράς δανειολήπτη, το ακίνητο αυτόματα προχωρούσε στην κυριότητά της χωρίς καμία απολύτως νομική διαδικασία.

Έτσι βρέθηκαν χιλιάδες ακίνητα στην ιδιοκτησία των τραπεζών και ξεκίνησαν οι εξώσεις. Μέχρι σήμερα έχουν γίνει περίπου εξακόσιες χιλιάδες εξώσεις στην Ισπανία.

Σαν επακόλουθο αναπτύχθηκε ένα πολύ ισχυρό κίνημα, το οποίο έμπρακτα παρεμπόδιζε τις εξώσεις μέσω ενστάσεων στα δικαστήρια κτλ. και εξανάγκασε τις τράπεζες να κάνουν συμβιβασμούς, να αφήνουν δηλαδή τις οικογένειες να μένουν στα σπίτια τους έναντι ενός μικρού ενοικίου. Πρόκειται για μία υποχώρηση των τραπεζών ως απόρροια της τεράστιας κατακραυγής του κόσμου.

Αυτό το τεράστιο κίνημα οδήγησε στην απόφαση των ευρωπαϊκών δικαστηρίων που προέβλεπε ότι δεν μπορούν να απομακρυνθούν οι δανειολήπτες από τα σπίτια τους χωρίς να έχει εξασφαλιστεί η στέγασή τους και έτσι σταδιακά προέκυψε η λύση να μένουν στα σπίτια τους που δεν τους ανήκουν πλέον αλλά τα νοικιάζουν με κάποιο ποσό που καθορίζεται από το ύψος του εισοδήματός τους.

Υπάρχει αντίστοιχο κίνημα στην Ελλάδα;

Στην Ελλάδα μέχρι τώρα είχαμε καταφέρει να μην έχουν γίνει εξώσεις πρώτης κατοικίας πράγμα που κατά κύριο λόγο οφείλονταν στο φόβο των κυβερνήσεων για το πολιτικό κόστος που θα ενείχε αυτή η θλιβερή εικόνα.

Αυτό λοιπόν είναι και ο λόγος που το ελληνικό κίνημα το οποίο ανέδειξε αμέσως το επερχόμενο πρόβλημα δεν έχει αποδείξει αντανακλαστικά στην περίπτωση έξωσης από την πρώτη κατοικία.

Δυστυχώς οι άνθρωποι που έχουν χάσει την πρώτη κατοικία τους, που δεν είναι πάρα πολλοί αλλά ούτε και λίγοι, λόγω όλης αυτής της αφήγησης στα Media, που τους παρουσιάζει ως “χαραμοφάηδες”, που προσπάθησαν να ζήσουν με ξένο χρήμα και ήταν σπάταλοι, έχουν συνήθως την ψυχολογία της ντροπής και όταν χάνουν το σπίτι τους, το εγκαταλείπουν οικειοθελώς, προκειμένου να μην γίνει γνωστό.

Φεύγουν, πάνε και νοικιάζουν κάπου αλλού, προκειμένου να μη γίνει φασαρία και γίνει ορατό ότι έφτασαν στο σημείο να χάσουν το σπίτι τους από χρέη.

Αυτό είναι ένα μεγάλο ζήτημα πάνω στο οποίο πρέπει να δουλέψουμε. Μία μεγάλη επιτυχία του κινήματος στην Ισπανία ήταν ακριβώς να απενοχοποιήσει τους δανειολήπτες. Οι άνθρωποι οι υπερχρεωμένοι στην Ισπανία έχουν μία περηφάνεια. Δεν φοβούνται να το πούνε βγαίνουν και μιλάνε στα κανάλια.

Τι πιστεύετε πώς θα μπορούσε να κάνει ο κόσμος για να ακουστεί το πρόβλημα και να προστατευτεί όποιος το έχει ανάγκη;

Καταρχάς, αυτό που λέμε εμείς, είναι οι άνθρωποι όταν αισθάνονται απειλή να το επικοινωνούν. Η δημοσιοποίηση του προβλήματος πάντα βοηθάει.

Όσες φορές αντιδράσαμε καταφέραμε να σταματήσουμε τους πλειστηριασμούς. Το βασικό είναι να περάσει σε όλον τον κόσμο το μήνυμα ότι πρέπει να ζητήσει βοήθεια και πρέπει να διαπραγματευτεί με υποστήριξη. Κανείς να μην πάει μόνος του.

Πρώτο και βασικό λοιπόν είναι ο κόσμος να μην λειτουργήσει μοιρολατρικά. Να πιστέψει ότι υπάρχει λύση και ότι πρέπει να διαπραγματευτεί. Από ‘κει και πέρα προφανώς το θέμα μας είναι να πιέσουμε τις κυβερνήσεις να υπάρξει προστασία της πρώτης κατοικίας.

Σε αυτές τις συνθήκες της διαρκούς κρίσης που ζούμε, η οποία τώρα θα ξαναεπιδεινωθεί, είναι αδιανόητο να μπαίνουν οι άνθρωποι στη διαδικασία να χάσουν το σπίτι τους. Είναι τραγωδία. Οπότε εμείς λέμε προστασία της οριζόντιας κατοικίας για ανθρώπους μεσαίων και χαμηλών στρωμάτων.

Γιατί πιστεύετε ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει τόσο αρνητικά το νόμο Κατσέλη;

Η κουλτούρα της ευρωπαϊκης νομοθεσίας είναι μία κουλτούρα προστασίας των τραπεζών. Για την Ε.Ε. κάθε πλαίσιο προστασίας της πρώτης κατοικίας είναι ότι δημιουργεί στους δανειολήπτες εφησυχασμό και δεν τους πιέζει να πληρώσουν.

Επομένως υπάρχει το σκεπτικό ότι “δεν θα σου αφήσω το περιθώριο να συνεχίσεις τη ζωή σου δίνοντάς σου αυτήν τη διευκόλυνση. Θα ταλαιπωρηθείς, θα βασανιστείς και θα μπεις σε μία διαδικασία να ψάξεις και να βρεις χρήματα”.

Οι απλοί άνθρωποι όμως πληρώνουν. Γιατί φοβούνται να μην χάσουν το σπίτι τους.

Ο δεύτερος λόγος θεωρώ είναι ότι δεν ενδιαφέρεται πλέον το κράτος να έχει τον πολίτη στην κατηγορία του νοικοκύρη. Σήμερα αυτό το μοντέλο έχει “φρακάρει” και δεν αποφέρει πλέον τα αναμενόμενα κέρδη στο μεγάλο κεφάλαιο. Άρα λοιπόν αλλάζει το μοντέλο της κοινωνικής συναίνεσης και πάμε σε ένα μοντέλο πιο βίαιο. Και σε αυτό το μοντέλο τον πολίτη τον θέλουν χωρίς ασφάλειες. Και το σπίτι είναι μία ασφάλεια. Θέλει να τον κάνει ευέλικτο και πιο εύκολα χειραγωγήσιμο.

Μία συνολική θεώρηση του προβλήματος τα τελευταία δέκα χρόνια;

Η υπερχρέωση σε τράπεζες στην Ελλάδα έχει τρία επίπεδα: Τα καταναλωτικά – προσωπικά, τα επιχειρηματικά και τα στεγαστικά.

Η αύξηση των χρεωμένων ανθρώπων ήρθε μέσα από μία πολιτική της δεκαετίας του ’90 που οι τράπεζες παρείχαν αφειδώς δανειοδότηση. Έδιναν δάνεια στους πάντες.

Επομένως, από το ’90 και μετά δημιουργήθηκε μία γενιά χρεωμένων ανθρώπων και αυτή η ροή χρήματος αύξησε και τα κόστη σε μία σειρά από πράγματα, η σημαντικότερη εκ των οποίων είναι η κατοικία.

Η αξία των σπιτιών είχε διπλασιαστεί έως και τετραπλασιαστεί σε κάποιες περιπτώσεις. Με τα χρήματα που έβγαζε ένας νορμάλ άνθρωπος δεν μπορούσε να αγοράσει σπίτι.

Όταν του προσέφερε η τράπεζα ένα δάνειο εύκολα δεχόταν.

Αυτό λοιπόν ήταν το μοντέλο που δημιουργήθηκε μέσα σε μία 20ετία. Από το 2008 μέχρι το 2015 τα κόκκινα δάνεια από 5% έγιναν 48%, με άλλα λόγια δημιουργήθηκαν μέσα από την κρίση.

Φτάσαμε να έχουμε ένα ποσοστό 48% γύρω στο 2015. Τώρα βρισκόμαστε σχεδόν σταθερά σε ένα ποσοστό της τάξεως του 46% από κόκκινα δάνεια. Πρόκειται στην πραγματικότητα για ένα μη διαχειρίσιμο ποσό. Ο μόνος τρόπος για να εξυγειάνεις το σύστημα και σύμφωνα με τη φιλοσοφία πολλών οικονομολόγων, για να προχωρήσουμε παρακάτω πρέπει αυτά τα δάνεια να κουρευτούν. Αυτός είναι ο φιλικός στον πολίτη τρόπος.

Ο άλλος τρόπος οδηγεί σε μία φτωχοποιημένη κοινωνία. Είναι με άλλα λόγια μία επανεκκίνηση της οικονομίας μέσω της καταστροφής. Το πιο ανησυχητικό: Όλα αυτά συμβαίνουν σε μία χώρα που ποτέ δεν είχε πολιτική κοινωνικής κατοικίας. Τα χρήματα που ξοδεύονται στην Ελλάδα για κοινωνική κατοικία είναι 0. Επομένως είναι λάθος να οδηγηθούμε σε ένα μοντέλο για το οποίο το κράτος δεν έχει παράξει εναλλακτικές λύσεις ποτέ.

Τι θα συμβεί με τα ενοίκια;

Σίγουρα θα αυξηθεί η ζήτηση και άρα τα ενοίκια θα ανέβουν. Ήδη μάλιστα έχουν ανέβει μέσα από την ιστορία του τουρισμού και της βραχυχρόνιας μίσθωσης.

Επομένως θα πρέπει να διεκδικήσουμε να υπάρξουν πολιτικές υποστήριξης και προστασίας των ενοικιαστών που μέχρι σήμερα δεν υπήρχαν. Μέχρι στιγμής δεν έχουμε σοβαρό κίνημα ενοικιαστών στην Ελλάδα, επειδή ο περισσότερος κόσμος είχε δικό του σπίτι και λίγο πολύ οι ενοικιαστές ήταν στο περιθώριο. Τώρα είναι επείγον ένα τέτοιο κίνημα να αναπτυχθεί και να στηριχθεί στη χώρα μας.

Το ισπανικό παράδειγμα: Το κίνημα που είπε το μεγάλο ΟΧΙ σε 1.000.000 εξώσεις

Μέχρι να προσγειωθεί απότομα στην οδυνηρή πραγματικότητα της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 2008, η Ισπανία ζούσε στο συννεφάκι μίας επίπλαστης ευμάρειας. Οι τράπεζες έδιναν με το… κιλό τα στεγαστικά δάνεια και το όνειρο του μέσου Ισπανού για την απόκτηση ενός ιδιόκτητου σπιτιού γινόταν επιτέλους πραγματικότητα. Η Ισπανία αίφνης έγινε η χώρα μ’ ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά ιδιοκατοίκησης στην Ευρώπη.

Η φούσκα όμως “έσπασε” γρήγορα και το οικονομικό θαύμα αποδείχθηκε μία μεγάλη απάτη. Οι Ισπανοί δανειολήπτες δεν προστατεύονταν από κανένα νόμο (δεν υπήρχε νομικό πλαίσιο) γεγονός που διαπίστωναν όταν οι εκπρόσωποι των τραπεζών άρχισαν να τους τηλεφωνούν όταν καθυστερούσαν στην καταβολή των δόσεων. Εκμεταλλευόμενες την απουσία πλαισίου οι τράπεζες πέρασαν σχετικά γρήγορα στην επόμενη φάση. Πετούσαν τον κόσμο έξω από τα σπίτια του και κυνηγούσαν τους εγγυητές χωρίς έλεος.

Εκεί το μεγάλο όχι το είπε ένα μεγάλο, αυθεντικό κίνημα που μέσα σε ασφυκτικές οικονομικά συνθήκες πέτυχε μία πολύ μεγάλη νίκη. Να υπάρξει-επιτέλους-πλέγμα προστασίας για τους ανθρώπους που αποδεδειγμένα δεν μπορούσαν να πληρώσουν τα δάνειά τους λόγω οικονομικής αδυναμίας. Το πλέγμα αυτό απέτρεψε τα χειρότερα. Οι ιδιοκτήτες απέκτησαν το δικαίωμα να… νοικιάζουν το σπίτι τους. Τουλάχιστον δεν πετάγονταν στο δρόμο και έσωσαν την αξιοπρέπειά τους.

Η επιτυχία του κινήματος αποτέλεσε και αποτελεί παράδειγμα για τον υπόλοιπο κόσμο σε ανάλογα θέματα και κατέδειξε με τον πιο απόλυτο τρόπο ότι η αλληλεγγύη (μαζί με τη σωστή οργάνωση) μπορούν να κινήσουν βουνά.

Ο δικηγόρος και δημοσιογράφος Ιμπάι Αρμπίδε παρακολούθησε από πολύ κοντά την πορεία του κινήματος προς την επιτυχία. Τα τελευταία χρόνια ζει και εργάζεται στην Ελλάδα. Είναι, άρα, ο πλέον κατάλληλος άνθρωπος για να μας μιλήσει για το ισπανικό παράδειγμα αλλά και τους παραλληλισμούς που υπάρχουν με την αντίστοιχη κατάσταση στην Ελλάδα.

Το κίνημα κατά των πλειστηριασμών στην Ισπανία ήταν απολύτως αποτελεσματικό. Που οφείλεται η επιτυχία του;

Το κίνημα για το δικαίωμα στη στέγαση έχει διαφορετικές ρίζες στην Ισπανία. Η εμπειρία του αντίστοιχου κινήματος των καταλήψεων από τη δεκαετία του 90 έθεσε τις βάσεις. Με τη σειρά τους οι νέες κινήσεις για τη στέγαση ήταν πάρα πολύ σημαντικές ήδη πριν από την κρίση έτσι ώστε να καταγγελθεί η φούσκα των ακινήτων ως προειδοποίηση ότι “το ισπανικό οικονομικό θαύμα” βασίζεται σε καθαρή κερδοσκοπία. Στη συνέχεια έφτασε η κρίση και αναπτύχθηκε το κίνημα των αγανακτισμένων στις πλατείες που προκάλεσε την έκρηξη της πλατφόρμας για τους ανθρώπους που η ζωή τους επηρεάζεται από τις υποθήκες (PAH). Τώρα ο κεντρικός ρόλος στο κίνημα για το δικαίωμα της στέγασης μοιράζεται μεταξύ του PAH και του Συνδικάτου των Ενοικιαστών που φροντίζουν ανθρώπους που διαμένουν σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα. Οι περισσότερες εξώσεις πλέον οφείλονται στη μη καταβολή ενοικίων.

Μπορεί ένα παρόμοιο κίνημα να έχει την ίδια επιτυχία στην Ελλάδα;

Μακάρι! Νομίζω ότι το κλειδί για να συμβεί κάτι τέτοιο είναι ότι το κίνημα που θα διαμορφωθεί να μην θεωρηθεί παράρτημα πολιτικού κόμματος ή πολιτικής ομάδας αλλά να είναι ευρύ και πλουραλιστικό, να θέτει στόχους που να είναι αποδεκτοί στη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού. Στην Ισπανία το PAH δεν φαινόταν αρχικά ιδιαίτερα ριζοσπαστικό μέχρι να φανεί το σύνολο της διάστασής του. Η επιτυχία του κινήματος στην Ισπανία βασίστηκε στο ότι απευθύνθηκε σε όσους είχαν προβλήματα με το σπίτι τους, όχι σ’ αυτούς που είχαν έναν πολιτικό στόχο γι’ αυτό.

Ποιες είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές στο θέμα της προστασίας των δανειοληπτών μεταξύ Ελλάδας και Ισπανίας;

Κάθε νομοθεσία έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Το να γνωρίζεις καλά το νόμο έχει πάντα ιδιαίτερη σημασία διότι η παροχή τεκμηριωμένων συμβουλών είναι ο καλύτερος τρόπος για να προσεγγίσεις τα άτομα που θέλεις να προσεγγίσεις. Το κίνημα βέβαια δεν πρέπει να μετατραπεί σε μία απλή συμβουλευτική υπηρεσία. Είναι σημαντικό να γνωρίζεις το νόμο για να καθορίσεις την τακτική αλλά στο τέλος η γενικότερη στρατηγική θα καθοριστεί σε πολιτικό πλαίσιο και όχι με βάση των Αστικό Κώδικα. Ο νόμος είναι πάντα στο πλευρό του ιδιοκτήτων και των τραπεζών αλλά τα κινήματα μπορούν να αλλάξουν την ερμηνεία του νόμου με πάλη.

Στην Ισπανία δεν υπήρχε η πραγματική προστασία για τους δανειολήπτες. Γιατί οι κυβερνήσεις επέτρεψαν να συμβεί κάτι τέτοιο;

Πολύ απλά για να εξασφαλίσουν ισορροπία δυνάμεων. Ολα τα επιτεύγματα σ’ αυτό το κομμάτι οφείλονται στην επιτυχία του κινήματος και πουθενά αλλού. Οι κυβερνήσεις δεν επέφεραν καμία αλλαγή, απλά κατέληξαν να αποδεχθούν ορισμένα από τα μέτρα που έβαλε στην ατζέντα το κίνημα. Η σημερινή δήμαρχος της Βαρκελώνης Αντα Κολάου ήταν εκπρόσωπος τύπου του κινήματος και έχει εμπειρία δεκαετιών στις κινητοποιήσεις για τη στέγη.

Μπορείς να μας πει τι συμβαίνει σήμερα με τους Ισπανούς δανειολήπτες που δεν μπορούν να πληρώσουν τα δάνειά τους;

Επί του παρόντος το 68% των εξώσεων οφείλονται στη μη καταβολή ενοικίου, δεν έχουν να κάνουν πλέον με τις υποθήκες των δανείων. Από το 2012 τέθηκε σε ισχύ νόμος για την προστασία των οφειλετών δίχως πόρους, ρύθμιση που ψηφίστηκε για την ανακούφιση χιλιάδων οικογενειών που λόγω ανεργίας ή αναστολής της οικονομικής δραστηριότητας δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους. Εγκαινιάστηκε με το νόμο αυτό και ο κώδικας των ορθών τραπεζικών πρακτικών. Ηταν μία νίκη για το κίνημα, όμως η ρύθμιση είναι ανεπαρκής. Απομένει να δούμε ποιες θα είναι οι συνέπειες της πανδημίας και της οικονομικής κρίσης που θα την ακολουθήσει.

Μπορείς να υπολογίσεις πόσοι άνθρωποι έχασαν τα σπίτια τους στην Ισπανία και να μας πει τι έγινε τελικά μ’ αυτούς;

Από το 2008 μέχρι και τον Ιανουάριο του 2020, στην Ισπανία έγιναν 1.002.000 εξώσεις. Υπολογίζουμε ότι επλήγησαν περίπου 2.500.000 άνθρωποι. Ενας μέρος αυτών κατάφερε να βελτιώσει την οικονομική του κατάσταση. Ενα άλλο εξαρτάται από τις κρατικές ενισχύσεις. Ενα πολύ σημαντικό μέρος τέλος μπόρεσε να επιβιώσει χάρη στη στήριξη και την αλληλεγγύη του κινήματος για το δικαίωμα στη στέγαση.