Πτωχοπρόδρομος: Ο γκρινιάρης καλόγερος του Μεσαίωνα

O Πτωχοπρόδρομος, θα μπορούσε να πει κανείς, είναι ο πρόγονος του Καραγκιόζη – με την κακή έννοια. Εννοώ, εάν για κάποιους ο χαρακτηρισμός «καραγκιόζης» είναι βρισιά, καθώς είναι προσβλητικό να σε λένε φτωχομπινέ, λιγούρη και κουτοπόνηρο, που γλείφει τους ισχυρούς για ένα ξεροκόματο, και να με συγχωρήσουν οι υπέρμαχοι της λαϊκής παραδόσεως, άλλο τόσο ταπεινωτικό είναι να σε λέει κάποιος κακομοίρη, που μονίμως παραπονιέται για  τα δεινά του.

Πριν σας πω τα βιογραφικά στοιχεία του Θεόδωρου Προδρόμου, ή Πτωχοπρόδρομου, να θυμίσω πως «πτωχοπροδρομισμός», σύμφωνα με το Λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη, σημαίνει τη «διεκτραγώδηση, αλλά μαζί και την αποδοχή της υλικής αθλιότητας». Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας ορίζει τη λέξη ως «αναξιοπρεπή διεκτραγώδηση της υλικής ανέχειας κάποιου με σκοπό την επαιτεία».

Ο Πτωχοπρόδρομος λοιπόν γεννήθηκε περί το 1150, επί βασιλείας του Μανουήλ Κομνηνού. Έμαθε κάποια γραμματάκια και έγινε καλόγερος. Στα ποιήματα, που αποδίδονται σ’ αυτόν, είναι χαρακτηριστική η μίρλα και η γκρίνια του, η μικρότητά του, που είναι τόσο ενοχλητική, ώστε ο αναγνώστης αδυνατεί να τον συμπαθήσει, ακόμα και όταν αυτός περιγράφει την πείνα του, σε αντίθεση με την τρυφηλή διαβίωση των Ηγουμένων.

Σ’ ένα από αυτά, γράφει γι’ αυτούς: «Ἐκεῖνοι τὰ νομίσματα συνάγουσιν ἀπλήστως, – ἡμᾶς δὲ κατηχίζουσι περὶ φιλαργυρίας. – Ἐκεῖνοι τὰ λαβράκια καὶ τοὺς τρανοὺς κεφάλους, – ἡμεῖς δὲ τὸ βρωμόκαπνον ἐκεῖνο τὸ ἁγιοζούμιν (ένα νερομπλούκι από βρασμένα κρεμμύδια)…» Ηθικόν δίδαγμα: η μιζέρια είναι ντροπή.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.