Πενήντα πέντε χρόνια από τη δολοφονική επίθεση στον Γρηγόρη Λαμπράκη

Το βράδυ της Τετάρτης, 22 Μαΐου του 1963, ο βουλευτής της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς, ο γυναικολόγος και αθλητής (που είχε για 23 χρόνια το πανελλήνιο ρεκόρ στο στο άλμα εις μήκος), ο Γρηγόρης Λαμπράκης, βγαίνει από το κτίριο όπου είχε εκφωνήσει λόγο, στα γραφεία του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος, και ετοιμάζεται να γυρίσει στο ξενοδοχείο του, στο Κοσμοπολίτ της Θεσσαλονίκης.

Έξω από τα γραφεία έχουν συγκεντρωθεί εκατοντάδες «αγανακτισμένων πολιτών», οι οποίοι, ζητούν την κεφαλή του επί πίνακι. Η κατάσταση βρομάει μπαρούτι. Ήδη, οι «εθνικόφρονες» διαδηλωτές, έχουν ξυλοκοπήσει τον βουλευτή Καβάλας της ΕΔΑ, τον Γιώργο Τσαρουχά, ο οποίος καθώς μεταφέρεται στο νοσοκομείο, οι παρακρατικοί τραμπούκοι τον κατεβάζουν από το ασθενοφόρο και τον ξαναδέρνουν!

Λίγο πριν, ο Λαμπράκης όταν τελειώνει τον ομιλία του, φωνάζει από το μικρόφωνο: «Προσοχή, προσοχή. Εδώ βουλευτής Λαμπράκης. Σαν εκπρόσωπος του Έθνους και του Λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονίας μου και καλώ τον υπουργό Β. Ελλάδος, τον νομάρχη, τον εισαγγελέα, τον στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, τον διευθυντή της Αστυνομίας και τον διοικητή Ασφαλείας να προστατέψουν τη συγκέντρωση και τη ζωή μου». Μάταια…

Αν και οι αστυνομικές δυνάμεις είναι ισχυρές στην περιοχή, δεν μπαίνουν στον κόπο να διαλύσουν τους ακροδεξιούς, που ωρύονται εναντίον του Λαμπράκη. Τέλος πάντων, κάποια στιγμή ο βουλευτής λαβαίνει τις διαβεβαιώσεις του μοιράρχου Παπατριανταφύλλου ότι μπορεί να μεταβεί με ασφάλεια στο ξενοδοχείο του. Τότε, καθώς διασχίζει τον δρόμο, μια τρίκυκλη μοτοσικλέτα, την οποία οδηγεί ο Σπύρος Γκοτζαμάνης, γνωστός (στην πιάτσα και την Ασφάλεια) υποκοσμιακός της Θεσσαλονίκης, περνάει με ταχύτητα δίπλα από τον βουλευτή και τη συνοδεία του.

Στην καρότσα του τρικύκλου βρίσκεται ο Μανώλης Εμμανουηλίδης, επίσης μέλος του υποκόσμου της πόλης, καταδικασμένος για βιασμό και παιδεραστία. Αυτός κρατάει ένα σιδερολοστό, με τον οποίο καταφέρνει ένα συντριπτικό χτύπημα στο κεφάλι του Γρηγόρη Λαμπράκη, ο οποίος σωριάζεται αιμόφυρτος στο οδόστρωμα.  Ένας συνοδός του Λαμπράκη, ο Μανώλης Χατζηαποστόλου, σαλτάρει στην καρότσα και συμπλέκεται με τον Εμμανουηλίδη. Μετά από λίγο, ο Γκοτζαμάνης σταματά το τρίκυκλο, για να χτυπήσει τον Χατζηαποστόλου, και ένας απλός τροχονόμος, που δεν ξέρει τίποτα για την υπόθεση, συλλαμβάνει τον Γκοτζαμάνη.

Ο βουλευτής μεταφέρεται στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ σε κωματώδη κατάσταση. Ο Γρηγόρης Λαμπράκης δεν θα βγει ποτέ από αυτήν και θα πεθάνει πέντε μέρες αργότερα, στις 27/5/63, σε ηλικία  51 ετών. Το πρωί της 23 Μαίου, την επομένη, δηλαδή, της δολοφονικής επίθεσης, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, όταν πηγαίνει στο γραφείο του, φέρεται να αναφωνεί το ιστορικό: «μα ποιος κυβερνά επιτέλους αυτή την χώρα;»

Η εγκληματική επίθεση του παρακράτους της Δεξιάς εναντίον του Γρηγόρη Λαμπράκη κάνει αίσθηση παγκοσμίως. Η Αστυνομία, αλλά και η κυβέρνηση Καραμανλή κάνουν λόγο αρχικά για τροχαίο ατύχημα, ενώ στην κηδεία του Λαμπράκη σχηματίζεται μια πάνδημη διαδήλωση 200.000 ανθρώπων υπέρ της Δημοκρατίας, που ζητούν δικαιοσύνη.

Η ΕΔΑ και η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου κατηγορούν την ΕΡΕ, το δεξιό κόμμα που είναι στη κυβέρνηση, για «ηθική αυτουργία», κάτι που απορρίπτει κατηγορηματικά ο Κ. Καραμανλής. Πάντως, γεγονός είναι πως η κυβέρνηση Καραμανλή, κάτω από την αφόρητη κατακραυγή, θα παραιτηθεί σε λιγότερο από τρεις βδομάδες, για να αναλάβει την πρωθυπουργία ο Πιπινέλης. Στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1963 η ΕΡΕ θα χάσει, και η Ένωση Κέντρου θα σχηματίσει κυβέρνηση.

Τον αγώνα εναντίον του παρακράτους και της διαπλοκής του με το κράτος, ώστε να αποδοθούν ευθύνες στους φυσικούς, αλλά και στους ηθικούς αυτουργούς, δηλαδή τους υψηλόβαθμους Αστυνομικούς, που οργάνωσαν τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, θα αποτυπώσει ο Κώστας Γαβράς στη θρυλική ταινία του «Ζ», που είναι βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού, με τον Υβ Μοντάν στον πρώτο ρόλο του ανακριτή της υπόθεσης, Χρήστου Σαρτζετάκη.

Α, παρεμπιπτόντως, κανείς από τους κατηγορηθέντες αξιωματικούς της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής δεν κρίθηκε τελικά ένοχος από τους ενόρκους – μόνο οι φυσικοί αυτουργοί τιμωρήθηκαν. Το ωραίο είναι πως ο Σαρτζετάκης, που εξελέγη το 1985 Πρόεδρος της Δημοκρατίας, συνελήφθη και φυλακίστηκε για μήνες από τη Δικτατορία των Συνταγματαρχών,  ενώ οι συνήγοροι πολιτικής αγωγής της δίκης Λαμπράκη εκτοπίστηκαν στη Γυάρο…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.