Δύο στρατηγικές παγίδες για την Ευρώπη – Μιλιταρισμός και ΗΠΑ

Οι γεωπολιτικοί και οικονομικοί συσχετισμοί που διαμορφώνει, έπειτα από σχεδόν ένα τρίμηνο, ο ρωσικός πόλεμος στην Ουκρανία και η διαρκής αδυναμία της Ευρώπης να αποτελέσει έναν ισχυρό γεωπολιτικό παράγοντα και καταλύτη πολιτικών εξελίξεων υπέρ της ειρήνης, ως ενιαία οντότητα, φέρνει τη Γηραιά Ήπειρο ενώπιον σημαντικών αποφάσεων που θα καθορίσουν τόσο τη θέση της στην παγκόσμια τάξη όσο και θα έχουν άμεση επιρροή στο εσωτερικό των χωρών της, ιδιαίτερα έπειτα από μία σειρά διαδοχικών κρίσεων ιστορικού χαρακτήρα.

Οι επιπτώσεις της ρωσικής εισβολής και η σκλήρυνση της στάσης της Δύσης απέναντι στη Ρωσία επιφέρουν ισχυρή πίεση στην Ένωση και τα κράτη-μέλη της, την ώρα που οι πληθωριστικές πιέσεις και η ενεργειακή κρίση εντείνονται και η «βίαιη» απεξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια δείχνει για την Ευρώπη πολλαπλά προβληματική και ακριβή, με το αμερικανικό υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) να είναι οικονομικά ακριβότερο και ποσοτικά περιορισμένο για να καλύψει την ευρωπαϊκή ζήτηση.

Οι παραπάνω εξελίξεις, ελλείψει μίας ενιαίας και στιβαρής ευρωπαϊκής στρατηγικής ασφάλειας και ενεργειακής αυτάρκειας οδηγούν την Ευρώπη σε επικίνδυνα μονοπάτια σε ό,τι αφορά τις επιλογές της.

Διολίσθηση στο μιλιταρισμό

Ένα από τα μονοπάτια αυτά οδηγούν στον μιλιταρισμό, με τον κίνδυνο διολίσθησης σε αυτόν να επιβεβαιώνεται από τρεις εξελίξεις-απόρροιες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.

Πρώτον, βιώνουμε το τέλος της βορειοευρωπαϊκής ουδετερότητας. Φινλανδία και Σουηδία κατέθεσαν επίσημα αίτημα ένταξης στο ΝΑΤΟ τερματίζοντας δεκαετίες πολιτικής παράδοσης ουδετερότητας. Πλέον, πέρα από την ουσιαστική ρωσική αντίδραση για την ένταξη των δύο σκανδιναβικών χωρών, τα βλέμματα είναι στραμμένα σε Αυστρία και Ελβετία. Ο υπουργός Εξωτερικών της Αυστρίας Αλεξάντερ Σάλενμπεργκ απέκλεισε για ακόμη μία φορά το ενδεχόμενο ένταξης της χώρας στο ΝΑΤΟ, σημειώνοντας, ωστόσο, ότι η στρατιωτική ουδετερότητα δεν συνεπάγεται και πολιτική ουδετερότητα. Η Ελβετία -η οποία σημειώνεται ότι δεν είχε εμπλοκή στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους- αντίθετα δεν αποκλείει το σχετικό ενδεχόμενο, εξετάζοντας επίσημα συνεργασία με το ΝΑΤΟ, δείχνοντας προθυμία να βρεθεί εμπράκτως να ενσωματωθεί στρατιωτικά στη Συμμαχία.

Δεύτερον, η επικύρωση της Στρατηγικής Πυξίδαςδιαμορφώνει μία νέα, θεσμοθετημένη πια συλλογική στρατιωτική φιλοδοξία της ΕΕ. Toν Mάρτιο, κάνοντας λόγο για «νέα κατάσταση της ασφάλειας στην Ευρώπη που συνιστά μείζονα μεταβολή στο στρατηγικό της περιβάλλον», η Σύνοδος Κορυφής προσυπέγραψε τη Στρατηγική Πυξίδα η οποία «παρέχει τη στρατηγική καθοδήγηση για την επόμενη δεκαετία και καθορίζει μια συνεκτική δέσμη δράσεων, τους τρόπους και τα μέσα καθώς και τους σαφείς στόχους που απαιτούνται για τη νέα αυτή ώθηση». Στο πλαίσιο της Στρατηγικής -πιθανό προάγγελο μίας Αμυντικής Ένωσης- αποφασίστηκε η δημιουργία μίας δύναμης ταχείας αντίδρασης έως 5.000 στρατιωτών για συμμετοχή σε κρίσεις, με τον πόλεμο στην Ουκρανία να κάμπτει αντιδράσεις που σημειώνονταν το προηγούμενο διάστημα. Η Στρατηγική Πυξίδα μπορεί να αποτυπώνει μία κοινή γραμμή και μία αίσθηση συλλογικότητας στα κράτη-μέλη της, αποτελώντας βήμα προς την κατεύθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όμως αντανακλά μία τάση της Ευρώπης να κινηθεί στην κατεύθυνση αυτή αποτελώντας πιο ενεργό παράγοντα πολεμικών δραστηριοτήτων.

Τρίτον, ο κίνδυνος μιας νέας κούρσας εξοπλισμών εντείνεται διαρκώς. Η ιστορική ανακοίνωση του Γερμανού Καγκελαρίου Όλαφ Σολτς για σύσταση ενός σχετικού Ταμείου για τη χώρα, ύψους 100 δισεκατομμυρίων ευρώ, την επαύριο της ρωσικής εισβολής έδωσε το σχετικό έναυσμα. Χθες, τα κράτη-μέλη της ΕΕ ανακοίνωσαν επιπλέον αμυντικές δαπάνες τα επόμενα χρόνια ύψους 200 δισ. ευρώ, με την Κομισιόν να κάνει λόγο για «επενδυτικά κενά» στην ευρωπαϊκή Άμυνα και να δρομολογεί ένα ευρωπαϊκό σχέδιο για κοινές προμήθειες. «Τα προτεινόμενα μέτρα θα καταστήσουν την ΕΕ ισχυρότερο διεθνή εταίρο, επίσης εντός του ΝΑΤΟ, το οποίο παραμένει το θεμέλιο της συλλογικής άμυνας των μελών του» σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η αύξηση των εξοπλιστικών δαπανών, με τη Ευρώπη να έχει συσσωρεύσει τεράστια χρέη εξαιτίας των κρατικών δαπανών για την αντιμετώπιση της πανδημίας Covid-19 σε υγειονομικό και οικονομικό επίπεδο -και τις ευρωπαϊκές αρχές (Κομισιόν και ESM) να συστήνουν «προσοχή» στα κράτη-μέλη- δημιουργεί πολλαπλές αβεβαιότητες για τις προοπτικές βιώσιμης και ανθεκτικής ανάκαμψης των ευρωπαϊκών οικονομιών και κοινωνιών.

Το τίμημα της στενότερης Διατλαντικής Σχέσης

Πέρα από τον κίνδυνο της τάσης στρατιωτικοποίησης, η στενότερη σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες στο πλαίσιο ύπαρξης ενός ενιαίου μπλοκ απέναντι στη Ρωσία, επιφυλάσσει σοβαρούς κινδύνους για την Ευρώπη. Η τυφλή υιοθέτηση των θέσεων ΗΠΑ και ΝΑΤΟ μπορεί να αποτελέσει παράγοντα επιζήμιων εξελίξεων για την ΕΕ και τις χώρες-μέλη της. Το ενεργειακό αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται η Γηραιά Ήπειρος είναι μία έκφανση της πραγματικότητας αυτής, αφού η κλιμάκωση των δυτικών κυρώσεων προς τη Ρωσία δεν έχει τον ίδιο αντίκτυπο σε Ευρώπη και Ηνωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, ενώ το 2021 οι εισαγωγές ορυκτών καυσίμων στις ΗΠΑ από τη Ρωσία ανέρχονταν στα 50 εκατ. δολάρια ανά ημέρα, στην Ευρώπη έφταναν στα 269 εκατ. δολάρια ανά ημέρα.

Ταυτόχρονα, η Ευρώπη ακολουθώντας συνολικά την Ουάσιγκτον εμμέσως υιοθετεί και τους γεωπολιτικούς και οικονομικούς ανταγωνιστές της, με κυριότερο την Κίνα. Το 2020 η Κίνα έγινε για πρώτη φορά ο βασικός εμπορικός εταίρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ξεπερνώντας τις ΗΠΑ έπειτα από την αύξηση των ευρωπαϊκών εισαγωγών που προέρχονται από την ασιατική χώρα (+5,6% το 2020 συγκριτικά με την προηγούμενη χρονιά) καθώς και των ευρωπαϊκών εξαγωγών προς το Πεκίνο (+2,2%), ενώ την ίδια ώρα το εμπόριο με τις ΗΠΑ κατέγραψε σημαντική μείωση σε εισαγωγές (-13,2%) και εξαγωγές (-8,2%). Σε συνδυασμό με τις κινεζικές επενδύσεις στο σύνολο της Ευρώπης είναι αντιληπτό ότι η διατάραξη των σινοευρωπαϊκών σχέσεων εξαιτίας της -έμμεσα υποστηρικτικής- στάσης του Πεκίνου απέναντι στη Μόσχα, επιφυλάσσει σοβαρούς οικονομικούς κινδύνους.

Ο ρόλος της Ευρώπης

Οι παραπάνω εξελίξεις και κίνδυνοι κατευθύνουν για ακόμη μία φορά τη συζήτηση στην αδιαμφισβήτητη ανάγκη τη Ευρώπης να αποτελέσει έναν αυτόνομο και ισχυρό γεωπολιτικό και οικονομικό παράγοντα. Παράγοντα που θα δρα προς όφελος των χωρών της, παράγοντα ενίσχυσης και προστασίας της διεθνούς συνεργασίας και πολυμέρειας, παράγοντα διπλωματίας, διαλόγου και ειρήνευσης. Φυσικά η Ευρώπη δεν θα μπορέσει να φτάσει στο σημείο αυτό εάν δεν φτάσει σε υψηλότερο επίπεδο πολιτικής ενοποίησης. Σε αντίθετη περίπτωση, θα είναι διαρκώς ευάλωτη απέναντι σε κρίσεις και πιέσεις τόσο από το εσωτερικό της (εθνικά συμφέροντα) όσο και από το εξωτερικό της (συμφέροντα εταίρων της), σε ένα ρευστό και μεταβαλλόμενο διεθνές τοπίο.

Ο Βαγγέλης Βιτζηλαίος είναι Συντονιστής Κύκλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Αναλύσεων Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις