Τι κρύβεται πίσω από την ανάγκη μας να ευχαριστούμε τους άλλους;

Τι είναι αυτό που αναγάγει την εικόνα του «καλού Σαμαρείτη» σε ύψιστη αξία; Ποιά εσωτερική μας έλλειψη καλύπτεται πίσω από την επιθυμία μας για ικανοποίηση των άλλων; Τι είναι αυτό που μας οδηγεί να θυσιάσουμε τις δικές μας ανάγκες στο βωμό της ευτυχίας του «άλλου»;

Με μία πρώτη ματιά, αυτή η ερώτηση ίσως φαντάζει αυτονόητη ή/και απλοϊκή. Ποιος δε θα ήθελε να είναι καλός, να έχει την αποδοχή των άλλων, να μη φθονεί και, κατά συνέπεια, να είναι απαλλαγμένος από το ανυπόφορο φορτίο της ζηλοτυπίας, της ανασφάλειας και του κομπλεξισμού;

Σε μία πρώτη ανάγνωση, η επιθυμία μας να προσφέρουμε στους άλλους στο μυαλό μας συνδέεται με την εικόνα του “καλού ατόμου”. Επομένως, συμπεραίνουμε πως αυτοί που βοηθούν πάντα τους άλλους, είναι άτομα που φέρουν μια ισορροπημένη, κατασταλλαγμένη και ώριμη προσωπικότητα, καθώς για να μπορεί κάποιος να προσφέρει στους άλλους πρέπει πρώτα να αισθάνεται ικανοποιημένος με τον ίδιο του τον εαυτό. Η αγάπη και η γενναιοδωρία ξεκινούν πρώτα από το εγώ για να φτάσουν αισίως στο εμείς,

Δεν κρύβεται όμως πάντα μία ολοκληρωμένη ιδιοσυγκρασία ατόμου πίσω από την ατέρμονη ανάγκη για προσφορά. Η εξήγηση, αυτής της στάσης ζωής που υιοθετούν κάποιοι, είναι πιο πολύπλοκη, καθώς η επιθυμία του να “ικανοποιώ τους άλλους” ισοδυναμεί με αναγνώριση και αποδοχή. Τα άτομα, δηλαδή, τα οποία  έχουν ανάγκη να δείχνουν συνεχώς ικανά, σωστά, άξια, καθώς και μία συνεχής επιθυμία για προσφορά άνευ όρων με το να ικανοποιούν χατίρια, να θυσιάζονται, να παραδίδονται στα «θέλω» των άλλων απλά και μόνο για να ευχαριστήσουν αυτούς τους «άλλους» δεν είναι συνήθως προσωπικότητες ολοκληρωμένες αλλά ανασφαλείς χαρακτήρες. Αισθάνονται πως εαν δεν δυσαρεστήσουν τους άλλους θα είναι πιο αρεστοί σε αυτούς.

Φαίνεται, πως οι ισορροπίες αυτών των ατόμων, είτε έχουν διαταραχθεί εξαιτίας κάποιων γεγονότων, είτε δεν κατακτήθηκαν ποτέ, γεγονός που τα καθιστά σε μία συνεχή πάλη για αποδοχή και ενσωμάτωση στο άμεσο και ευρύτερο προς αυτό κοινωνικό σύνολο, πάσει θυσία.

Η ανάγκη να προβάλλουμε μία καλή αυτοεικόνα φαίνεται να εδράζεται στις εμπειρίες μας κατά τα πρώτα χρόνια ζωής. Η ανατροφή εντός ενός αυστηρού οικογενειακού κλειού, όπου οι ηθικοί κώδικες εναποτίθενται στην υπεραπαίτηση για τελειότητα, συχνά προμηνύει τη διαμόρφωση ενός ενήλικα που θα συνεχίσει να αποζητά την επίτευξη όλων εκείνων των στόχων που θα μπορούσαν να του προσδώσουν μία θετική εικόνα, ακόμη και αν αν οι θυσίες που κάνει το εν λόγω άτομο για να την αποκτήσει έχουν κόστος την προσωπική του ευτυχία.

Υπάρχουν, βέβαια, και οι περιπτώσεις εκείνων των ατόμων που η παιδική τους ηλικία θωρακίστηκε εντός ενός συναισθηματικά αποστερητικού οικογενειακού πλαισίου, που δεν ήταν σε θέση να αποτελέσει το σημείο αναφοράς στο οποίο θα μπορούσαν να ανατρέχουν στις δύσκολες στιγμές και να στρέφονται για να νιώθουν ασφάλεια. Συχνά, τα άτομα αυτά γίνονται ενοχικά, καθώς πιστεύουν ότι η συναισθηματική πενία που βιώνουν είναι αποτέλεσμα δικών τους σφαλμάτων ή δικής τους αδυναμία. Ενδέχεται, λοιπόν να ξεκινήσουν ένα αέναο αγώνα για συναισθηματική αποδοχή, ο οποίος έγκειται στην προσπάθεια να ευχαριστήσουν τους άλλους προκειμένου να κερδίσουν την αγάπη που δεν μπόρεσαν να λάβουν από τη μητέρα τους. Αν το επιτύχουν αυτό, συνεχίζουν την προσπάθεια για ικανοποίηση των αναγκών των άλλων, αυτή τη φορά όμως προκειμένου να μη χάσουν την αγάπη τους.

Συχνά, το άτομο που επιδιώκει να ευχαριστεί τον «άλλο» εις βάρος του ίδιου του του εαυτού αναπτύσσει εξαρτητικές σχέσεις, οι οποίες έγκεινται στην ανάγκη του να αγαπιέται. Μία τέτοια ασίγαστη ανάγκη που δεν υποχωρεί μπροστά στη χειρότερη απαξίωση- που δεν είναι άλλη από την αυτο-απαξίωση- οδηγεί στην ατόνιση του εγώ, η οποία με τη σειρά της τοποθετεί το άτομο στη θέση του «εξαρτώμενου» από τον άλλο. Με άλλα λόγια, το άτομο είναι έτοιμο να υποκύψει στις επιθυμίες του άλλου, ακόμη και όταν αυτές δεν αποτελούν μέρος των δικών του «θέλω», πολύ απλά γιατί νιώθει αδύναμο να εκφράσει και να υποστηρίξει τα δικά του «θέλω». Φυσικά, κάτι τέτοιο είναι πιθανό να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στον ψυχισμό του, όπως:

●Έλλειψη ορίων: το άτομο είναι σε θέση να ξεπεράσει τα προσωπικά και διαπροσωπικά του όρια, τα οποία υπό φυσιολογικές συνθήκες θα εδραίωναν την ισορροπία στη σχέση. Το άτομο επομένως δέχεται προσβολές, επιθέσεις ή ακόμη και κακοποίηση. Επίσης, είναι ικανό να επιχωματώσει την οποιαδήποτε ανάγκη του και να καταστρατηγήσει τις επιθυμίες του, προκειμένου να σχετίζεται με τον άλλο.

●Έλλειψη αυτοεκτίμησης: η ποδοπάτηση των προσωπικών αξιώσεων δρα καταλυτικά στη μείωση της αυτοεκτίμησης του ατόμου.

●Επιθετικότητα προς τον εαυτό: η αυταπάρνηση, η αποδυνάμωση του εαυτού και ό, τι συνεπάγεται αυτό είναι πολύ πιθανό να οδηγήσουν σε θυμό και επιθετικότητα, την οποία το άτομο στρέφει προς τον εαυτό του, λόγω του φόβου του να την εξωτερικεύσει. Πιθανή έκφανση της αυτο-επιθετικότητας αποτελούν ο επωμισμός σφαλμάτων που δεν διέπραξε το ίδιο το άτομο, η αυτο-ενοχοποίηση και αυτο-τιμωρία.

Η ανάγκη για αποδοχή και αγάπη από τους άλλους είναι κάτι που κερδίζεται μέσω της διάθεσης ενός αληθινού εαυτού, που είναι έτοιμος να απαιτήσει, να διεκδικήσει, να συγχωρέσει, να παλέψει για τα «θέλω» του και να αποδεχτεί τα «θέλω» των άλλων, να θυμώσει, να γελάσει, να κλάψει… να ζήσει!

Για να γίνει αυτό, απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο σεβασμός απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό. Το κυνήγι της ευτυχίας δεν είναι τίποτε άλλο παρά εμπειρίες που αδιάψευστα μαρτυρούν ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένα τέλειο πλάσμα, αλλά κάποιος που έχει το δικαίωμα να κάνει λάθη και αξίζει να συγχωρεθεί για αυτά. Και αν ακόμη δε συγχωρεθεί, αρκεί να τα εντοπίσει και να προσπαθήσει ώστε να μην τα επαναλάβει. Και αν ακόμη τα επαναλάβει, να έχει την καρδιά και το πνεύμα του ανοιχτό ώστε να μην προσπεράσει τον άνθρωπο που θα μπορεί να τον αγαπά για αυτά του τα λάθη…

Φραντζέσκα Καραγιάννη      

MSc Κλινική Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια