Ο Ερντογάν στο Σεράγεβο: Η προεκλογική περιοδεία ενός Σουλτάνου

Στις 15 Νοεμβρίου του 2010, o Τούρκο–αμερικανός αναλυτής Soner Cagaptay έγραφε στο Foreign Affairs ένα άρθρο υπό τον τίτλο «Σουλτάνος του Μουσουλμανικού κόσμου». Σε αυτό περιέγραψε μία σύντομη ιστορία, που ίσως φανεί αποκαλυπτική σε Αμερικανούς και Ευρωπαίους αναγνώστες, αλλά συμβαίνει να την γνωρίζουμε απ’ έξω εμείς οι Έλληνες:

«Αυτή η μικρή ιστορία εξηγεί γιατί η σύγχρονη Τουρκία γεννήθηκε ως ένα μουσουλμανικό έθνος: Όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρευσε τελικά στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μουσουλμάνοι από όλη την αυτοκρατορία ενώθηκαν με τους Τούρκους για να υπερασπιστούν το νέο έθνος ενάντια στους χριστιανούς εχθρούς – Συμμαχικές δυνάμεις, Αρμένιους και Έλληνες. Έκτοτε, η ισορροπία μεταξύ αυτής, της ισλαμικής πτυχής της ταυτότητας της Τουρκίας και της άλλης – κοσμικής εθνικιστικής πλευράς, έχει αποτελέσει οδηγό στην πορεία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής».

Ταυτόχρονα, αυτή η σύντομη ιστορική αναδρομή, υπενθυμίζει ότι η εκάστοτε ηγεσία της Τουρκίας, έχει την δυνατότητα να συγκρατεί τον θρησκευτικό φανατισμό – όπως έκανε ο Κεμάλ Ατατούρκ, που ταυτίστηκε με το κοσμικό κράτος – ή να τον εκμεταλλεύεται και να τον φουντώνει, όπως κάνει ο Ταγίπ Ερντογάν από την ώρα που εμφανίστηκε στο προσκήνιο.

Επικίνδυνο παιχνίδι με το «μουσουλμανικό αίσθημα»

Ο Τούρκος Πρόεδρος έχοντας παρασυρθεί – συνειδητά, όχι από λάθος – σε ένα διαρκές παιχνίδι με το θρησκευτικό συναίσθημα των ψηφοφόρων και της τουρκικής κοινής γνώμης, σταδιακά υιοθέτησε αυτή τη μέθοδο για να κυνηγήσει το όνειρό του: να εξελιχθεί σε «Σουλτάνο του Μουσουλμανικού κόσμου», όπως ακριβώς επισημαίνει το Foreign Affairs (και ασφαλώς, πολλοί Έλληνες αρθρογράφοι)εδώ και πολλά χρόνια.

Το παιχνίδι αυτό μετατρέπεται πλέον σε φαύλο κύκλο: από τη μία πλευρά, η Δύση τον απομονώνει γιατί διαπιστώνει ότι ο Ερντογάν παρασύρεται σε ένα θρησκευτικό λαϊκισμό και θεωρεί ότι δεν μπορεί να συνεννοηθεί μαζί του.

Από την άλλη ο Ερντογάν εγκλωβίζεται στην ρητορική του και αναγκάζεται να παίζει τον ρόλο του φανατικού ισλαμιστή, επειδή είναι το μόνο που τον διατηρεί στην εξουσία – έχοντας χάσει τις διεθνείς συμμαχίες του, με την εξαίρεση του Πούτιν (που είναι πρόσκαιρα κοντά του) και των απανταχού σκληρών μουσουλμάνων, που τον κάνουν να αισθάνεται «ήρωας».

Κάπως έτσι, ο Ερντογάν σχεδίασε μία προεκλογική εκστρατεία για τις πρόωρες εκλογές στις 24 Ιουνίου 2018, η οποία βασίζεται αποκλειστικά σχεδόν στον «ισλαμικό» πολιτικό λόγο. Για να μαζέψει τη μεγάλη πλειοψηφία που επιζητεί, ο Τούρκος Πρόεδρος εκμεταλλεύεται γεγονότα, όπως η λειτουργία αμερικανικής πρεσβείας στα Ιεροσόλυμα, που κάνουν τους μουσουλμάνους να συσπειρώνονται και να εξεγείρονται.

Στις 8 Μαϊου 2018, η ιστοσελίδα Balkan Insightέγραψε ότι «πολιτικοί σύμβουλοι και αναλυτές θα συζητήσουν έντονα για την σημασία της προεκλογικής περιοδείας του Ερντογάν στο Σεράγεβο – και για την συγκατάθεση που του έδωσε η Βοσνία – να κάνει την επίσκεψή του μία συγκεκριμένη στιγμή. Στο μεταξύ, συμπλήρωνε ο αρθρογράφος, οι γραμμές σύγκρουσης αποτυπώνονται ήδη στα social media:

• «Καλώς ήρθε, ο σουλτάνος ​​μας – ο αδελφοί μας Τούρκοι ήταν και παραμένουν οι μοναδικοί φίλοι του λαού μας στα Βαλκάνια”, έγραψε ένας χρήστης στο Facebook στη σελίδα που δημιουργήθηκε πρόσφατα υπό τον τίτλο «Υποστηρίξτε την επίσκεψη του Προέδρου Ερντογάν στο Σεράγεβο».
• «Ο δικτάτορας!» Έγραψε ένας άλλος σε αντίπαλη σελίδα υπό τον τίτλο «Οι πολίτες του Σεράγεβο εναντίον της περιοδείας του Ερντογάν».

Στην συγκεκριμένη περίπτωση, πάντως, ο Ερντογάν δεν είναι μόνος. Ο Μπακίρ Ιζεντμπέκοβιτς, μέλος της τριμελούς Προεδρίας της Βοσνίας, για δικούς του πολιτικούς λόγους, έσπευσε να υποστηρίξει την προεκλογική επίσκεψη του Τούρκου Προέδρου. Βλέπει σε αυτόν ένα πολιτικό σύμμαχο, που θα τον βοηθήσει να κερδίσει πόντους στο εσωτερικό της χώρας. Δηλαδή, ψάχνει κι εκείνος για «ψηφαλάκια».

«Η Τουρκία είμαι εγώ»

Ως σύγχρονος Λουδοβίκος 14ος, ο Ταγίπ Ερντογάν όλο και περισσότερο υποκαθιστά θεσμούς και επιβάλει «ομοφωνία» στο εσωτερικό της Τουρκίας, διώκοντας κάθε διαφορετική άποψη. Οι συλλήψεις πολιτικών αντιπάλων ή αντιφρονούντων, είναι μία πλευρά του νομίσματος. Το ίδιο συμβαίνει ουσιαστικά εντός του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ, αλλά και στην κυβέρνηση.

Το πιο σοβαρό δείγμα σχετίζεται με την χάραξη της εξωτερικής πολιτικής, όπως επισημαίνει ο Sinan Ciddi, ειδικός αναλυτής για την τουρκική πολιτική σκηνή και την εξωτερική πολιτική, σε άρθρο του για το αμερικανικό Think Tank της Stratfor, στις 22 Aπριλίου 2018:

«Το Υπουργείο Εξωτερικών, για παράδειγμα, δεν αποτελεί πλέον όργανο που παρέχει ανάλυση και συμβολή στη χάραξη πολιτικής, αλλά απλώς υλοποιεί αποφάσεις που λαμβάνονται στο προεδρικό μέγαρο. Το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας, το οποίο είχε εδώ και καιρό δώσει στον στρατό μια ισχυρή φωνή στη λήψη αποφάσεων, έχει σιγήσει. Αντί να παίρνουν μηνύματα για τις προθέσεις της Τουρκίας μέσα από την επαφή με αυτούς τους θεσμικούς μηχανισμούς, οι διεθνείς ηγέτες και οι παρατηρητές σήμερα μαθαίνουν τις πολιτικές της Τουρκίας κυρίως μέσω των εβδομαδιαίων ομιλιών του Ερντογάν, μπροστά στα μέλη του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης.

Αυτή η εξατομίκευση της εξωτερικής πολιτικής εξηγεί τις πολυάριθμες αντιδυτικές πολιτικές επιδιώξεις που οι σύμμαχοι και οι εταίροι της Τουρκίας έχουν παρατηρήσει πρόσφατα. Όταν μια χούφτα χώρες της ΕΕ – συμπεριλαμβανομένων των Κάτω Χωρών, της Γερμανίας και της Αυστρίας – αρνήθηκαν να επιτρέψουν στους υπουργούς του τουρκικού υπουργικού συμβουλίου να διεξάγουν προεκλογικές περιοδείες εντός των συνόρων τους, για παράδειγμα, ο Ερντογάν απάντησε ξαφνικά ότι… ο ναζισμός ήταν ακόμα πολύ ζωντανός στην Ευρώπη».

Έτσι έγραψε μία ακόμα σελίδα στο προεκλογικό του αφήγημα κατά της Δύσης. Η αμέσως επόμενη θα γραφτεί σήμερα, με την περιοδεία στο Σεράγεβο.