Ιερουσαλήμ: Ένα κατοικημένο Μουσείο

Μία από τις αρχαιότερες πόλεις του κόσμου, που η ίδρυσή της χάνεται στις ομίχλες του χρόνου, είναι και η Ιερουσαλήμ. Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας αναφέρει πως η Ιερουσαλήμ, στα εβραϊκά «Yerusalayim», έχει αβέβαιη ετυμολογία. Σε αρχαία αιγυπτιακά κείμενα απαντάται το όνομα «Urusalim-mi», που θα μπορούσε να σημαίνει «ο Οίκος της Ειρήνης», από το «uru», που σημαίνει σπίτι και το «salom», την ειρήνη. Το λεξικό δεν δίνει πολλές πιθανότητες στην ετυμολογική καταγωγή του τοπωνυμίου από τη σημιτική θεότητα «Salem».

Άλλοι όμως θεωρούν αυτή την εκδοχή σίγουρη, αναφέροντας πως το όνομα της πόλης «Γιερούσαλεμ», ετυμολογείται (στα σουμεριακά) ως «το θεμέλιο (γιερου) του (θεού) Σαλίμ», που ήταν ο πρώτος πολιούχος θεός της πόλης, την εποχή του Χαλκού, μιλάμε τώρα για το 2000 π.Χ., όταν την έχτισαν οι κάτοικοι της Χαναάν, οι Χανανίτες.

Οι Άραβες πάντως την λένε «Al-Quds», που σημαίνει «η Ιερή». Οι Χριστιανοί προτιμούν να την ονομάζουν (τα) Ιεροσόλυμα. Αν και ιερή πόλη για τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες, τον Ιουδαϊσμό, το Ισλάμ και τον Χριστιανισμό, αυτό το «-ιερο» στην αρχή της λέξης, ουδεμία ετυμολογική σχέση έχει με την ιερότητα, είναι παρετυμολογία.

Πάντως, μόνο ένα πράγμα είναι σίγουρο στην ιστορία της Ιερουσαλήμ: το ότι στο διάβα των αιώνων, παρόλο που μπορεί να ονομάστηκε «Πόλη της Ειρήνης», ποτέ δεν ειρήνευσε – ποτέ. Ο βασιλιάς Δαβίδ, λέει η Ιστορία, την κατέλαβε από τους Ιεβουσαίους, που την κατείχαν αρχικά, μετά μπουκάραν οι Βαβυλώνιοι και κατέστρεψαν τον περίφημο Ναό που είχε ιδρύσει εκεί ο Βασιλιάς Σολομώντας.

Ύστερα πέρασαν από την Ιερουσαλήμ διαδοχικά οι Πέρσες, οι Έλληνες, οι Σελευκίδες, οι Πτολεμαίοι κι οι Ρωμαίοι, και μετά ήρθαν οι Βυζαντινοί, οι Άραβες, οι Σταυροφόροι, οι Τούρκοι, και τελευταίοι οι Βρετανοί, ποιοι άλλοι… Το 1947, με την ντε φάκτο ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, η Ιερουσαλήμ χωρίστηκε στη μέση – σε εβραϊκό και αραβικό (Ιορδανικό) τομέα.

Όμως, είκοσι χρόνια αργότερα, το 1967, μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών, το Ισραήλ την κατέλαβε ολόκληρη. Από τότε το Ισραήλ διεκδικεί την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσά του, παρόλο που η διεθνής κοινότητα αντιδρά σ’ αυτή την αξίωση, θεωρώντας την πόλη οικουμενική. Καμία χώρα δεν διατηρεί πρεσβεία στην Ιερουσαλήμ – όλες οι πρεσβείες είναι στο Τελ Αβίβ, μαζί με την Αμερικανική, μέχρι προχτές, που ο Ντόναλντ Τραμπ τη μετέφερε στην Ιερουσαλήμ, υποστηρίζοντας έτσι την ανακήρυξη της πόλης σε πρωτεύουσα του Ισραήλ, με τα γνωστά ολέθρια, αιματηρά αποτελέσματα. Σε ποιον ανήκει η Ιερουσαλήμ;

Σ’ όλους και σε κανένα. Σε πόλεις σαν κι αυτή, που αποτελούν τον ορισμό του ιστορικού παλιμψήστου, η ιερότητα και η ακτινοβολία τους δεν χρειάζονται τη γραφειοκρατική τεκμηρίωση του διοικητικού κέντρου. Η Ιερουσαλήμ, τα Ιεροσόλυμα, η Αλ-Κουντς είναι ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, είναι ένας ιερός τόπος, είναι ένα κατοικημένο μουσείο. Ας αφεθεί στην ησυχία της από τους ισχυρούς και τους πολιτικούς, κι ας δοθεί στη λατρεία των πιστών της – αρκετό αίμα χύθηκε γι’ αυτήν.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.