Φανατισμός: Ένας κακός σύμβουλος για οτιδήποτε

Προχτές, ένα φανατικός Ισλαμιστής, Τσετσένος στην καταγωγή, μαχαίρωσε ένα άτομο και τραυμάτισε άλλα τέσσερα στο Παρίσι. Αυτό είναι ένα ακόμα περιστατικό, που έρχεται να προστεθεί σε μια μακρά αλληλουχία εγκληματικών πράξεων φανατισμού, που διαπράττονται πάντα κάτω από κάποιο λάβαρο.

Όμως, καμία θρησκεία ή ιδεολογία, καμία πίστη ή κοσμοθεωρία δεν δικαιώνει τον οποιοδήποτε φανατικό – ή τουλάχιστον, δεν θα έπρεπε να τον δικαιώνει. Επίσης, αυτή η τυφλή επίθεση κατά του ανυποψίαστου πλήθους είναι μια ακραία πράξη φανατισμού, που λέγεται και τρομοκρατία, αλλά αυτό είναι μια άλλη μεγάλη λέξη και μια μεγάλη ιστορία, που δεν θα την πούμε σήμερα. Απλώς να συμπληρώσω πως φανατισμό παρατηρούμε ακόμα και στα ποδοσφαιρικά ήθη, ακόμα και στις μεταξύ μας σχέσεις, προσωπικές και επαγγελματικές.

Επίσης, είναι σίγουρο πως ο πολιτικός φανατισμός οξύνεται στην Ελλάδα. Δεν ξέρω εάν αυτό είναι μία ακόμα παρενέργεια της κρίσης, σίγουρα όμως η μιζέρια δεν είναι καλός σύμβουλος για τίποτα, ούτε και για τη ψυχραιμία και τη νηφαλιότητα στην πολιτική αντιπαράθεση. Για να δούμε όμως, τί θα μας πει η ετυμολογία της λέξης: ο φανατισμός είναι, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, η «τυφλή προσήλωση σε μια ιδέα, πίστη ή πρόσωπο, η οποία οδηγεί στην άρνηση κάθε κριτικής και στο μίσος για όποιον πιστεύει το αντίθετο».

Ο φανατισμός προέρχεται από το επίθετο «φανατικός», που είναι μεταφορά στα ελληνικά του γαλλικού «fanatique», από το λατινικό «fanaticus», που σημαίνει «θεόληπτος, αυτός που διακατέχεται από ιερή μανία». Η λέξη προκύπτει από το «fanum», δηλαδή «ιερό, ναός». Οι «fanatici» στην αρχαία Ρώμη ήταν οι ιερείς της Ίσιδας και της Κυβέλης, που αυτοτραυματίζονταν καθώς βρίσκονταν σε ιερή μανία. Συνεπώς, ο όρος «θρησκευτικός φανατισμός» μάλλον είναι πλεονασμός, μιας και ο όρος «φανατισμός» γεννήθηκε μέσα σε κάποιο ιερό.

Τώρα, η απόσταση μεταξύ κάποιου ναού, οποιασδήποτε θρησκείας, και των γραφείων του όποιου πολιτικού κόμματος, ή ακόμα και των γηπεδικών κερκίδων οποιασδήποτε ομάδας, φαίνεται πως είναι μικρή, ανησυχητικά μικρή, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Είναι πιο εύκολο για όλους μας να παραδινόμαστε στη μεθυστική αγριότητα του φανατισμού, από το να βάλουμε το μυαλό μας να δουλέψει. Δεν έχω να πω τίποτα άλλο, μόνο να θυμίσω την ιστορική ατάκα του «τρελού» Τσαγανέα, προς τον Βασίλη Λογοθετίδη, στην παλιά, καλή ταινία «Οι Γερμανοί ξανάρχονται»: «Άνθρωποι, άνθρωποι, αιμοχαρείς, αιμοδιψείς και αιμοβόροι! Προς τι το μίσος; Προς τι ο αλληλοσπαραγμός; Όλοι άνθρωποι είμεθα, όλοι εξαρτήματα του σύμπαντος είμεθα…»

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.