Σχίσμα: τι σημαίνει η λέξη

Μετά την διακοπή των σχέσεων μεταξύ της Ρωσικής Εκκλησίας και του Οικουμενικού Πατριαρχείου, επειδή το δεύτερο αναγνώρισε την αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Εκκλησίας, επανήλθε στην επικαιρότητα η λέξη «σχίσμα».

«Σχίσμα» σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, σημαίνει τη διαφορά απόψεων, τον χωρισμό, από το αρχαίο ρήμα «σχίζω», δηλαδή «κόβω στα δυο, τέμνω», ινδοευρωπαϊκής προέλευσης. Η λέξη «σχίσιμο ή σκίσιμο» έχει τη ρεαλιστική σημασία του χωρίσματος ενός αντικειμένου στα δύο, ενώ το «σχίσμα» είναι μόνο μεταφορικής σημασίας.

Βεβαίως η λεξη παραπέμπει στην ιστορική διαίρεση της Χριστιανικής Εκκλησίας το 1054. Το «Σχίσμα των δύο Εκκλησιών» ήταν ο διαχωρισμός της Εκκλησίας σε Δυτική και Ανατολική, όταν στο θρόνο της Ρώμης καθόταν ο Πάπας Λέων Θ’ και στην Κωνσταντινούπολη ο Πατριάρχης Μιχαήλ Κηρουλάριος.

Το Σχίσμα επισημοποιήθηκε ύστερα από τους αμοιβαίους αναθεματισμούς που εξαπολύθηκαν τον Ιούλιο του 1054. Αν και μοιάζει να προέκυψε ξαφνικά, στην πραγματικότητα επικύρωσε μια κατάσταση που προϋπήρχε ήδη από τον 9 αιώνα, καθώς με το πέρασμα των χρόνων ο ανατολικός και ο δυτικός Χριστιανισμός διαμόρφωσαν διαφορετικές παραδόσεις αν και εξελίχθηκαν παράλληλα. Το διαφαινόμενο χάσμα μεταξύ τους απλωνόταν σε δογματικό, λειτουργικό και διοικητικό επίπεδο.

Με δυο λόγια, περα από τις αεριώδεις θεολογικές διαφορές με το περίφημο «filioque», δηλαδή τη διαμάχη για το εάν το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό, όπως υποστήριζαν οι Παπικοί (filioque), ή μόνο από τον Πατέρα, όπως επέμεναν οι Πατριαρχικοί, ή όλη ιστορία του Σχίσματος ασφαλώς έγινε για πιο ποταπούς λόγους, όπως είναι η εξουσία και η κυριαρχία επί των χριστιανικών πληθυσμών. Ο Πάπας, αλλά και ο Πατριάρχης ήταν δύο μεγάλοι Κύριοι, δύο Αφέντες του Μεσαιωνικού κόσμου, που ασκούσαν κυριαρχία, η οποία ονομαζόταν πνευματική, αλλά ήταν ασφαλώς οικονομική, πολιτική και ενίοτε και στρατιωτική. Συνεπώς, αυτά περί φιλιόκβε ήταν προφάσεις εν αμαρτίαις…

Κάτι παρόμοιο γίνεται και τώρα: ο Ρώσος Προκαθήμενος θεωρεί πως ο Οικουμενικός Πατριάρχης μπαίνει στα χωράφια του, αναγνωρίζοντας την αυτεξουσιότητα των διασπαστών Ουκρανών, και κόβει τους δεσμούς με το Φανάρι. Τουλάχιστον, οι σημερινοί θρησκευτικοί ταγοί δεν μας κοροϊδεύουν με κάποιο «φιλιόκβε» και άλλα τέτοια προσχήματα: παραδέχονται ξεκάθαρα πως ο καβγάς είναι για το πάπλωμα, για την επιρροή που έχουν ή διεκδικούν πάνω στους πελάτες τους, συγνώμη, στους πιστούς τους…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.