Παναγιώτης Χονδρός: Όλα είναι δυνατά όταν δεν μειώνεις τον άνθρωπο

Πριν από λίγες μέρες, στο Μέγαρο Μουσικής, σε μια εκδήλωση για τα 30 χρόνια της ΕΠΑΨΥ, που με 29 δομές σε ολόκληρη τη χώρα, προσφέρει κοινοτικές υπηρεσίες ψυχιατρικής, καλλιτέχνες που έχουν περάσει από άσυλα και έχουν υποφέρει από ψυχικές διαταραχές έδωσαν μια συναυλία μαζί με άλλους, προσφέροντας μια εμπειρία μοναδική σε όσους βρέθηκαν εκεί. Με αφορμή αυτό το θετικό παράδειγμα συζητήσαμε με τον πρόεδρο της ΕΠΑΨΥ Παναγιώτη Χονδρό.

-Αυτό που είδαμε στο Μέγαρο Μουσικής, συναυλία με κάποιους από τους καλλιτέχνες έχουν λάβει υπηρεσίες ψυχικής υγείας, είναι πολύ παρήγορο γιατί δείχνει ότι υπάρχει τρόπος να ζήσει κανείς μια ωραία ζωή παρά την ψυχική διαταραχή. Ετσι δεν είναι;

Ο συνδυασμός κατάλληλης θεραπείας, που ανάλογα με το άτομο μπορεί να είναι ψυχολογική ή και φαρμακευτική και κοινωνικής υποστήριξης μπορεί να επιτρέψει το άτομο να ζήσει μία φυσιολογική ζωή. Έχουμε πάρα πολλά θετικά παραδείγματα που μας δείχνουν ότι όταν δεν μειώνουμε έναν άνθρωπο σε μία διάγνωση, σε μία ταμπέλα (καταθλιπτικός, σχιζοφρενής, τρελός), αλλά βλέπουμε κάθε πλευρά του, την δημιουργικότητα του, τα δυνατά του σημεία, τις επιθυμίες του και τον υποστηρίζουμε να πολεμήσει την ασθένεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό που αυτή φέρει, όλα είναι δυνατά. Έχω ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας, αλλά είμαι και μουσικός, δάσκαλος αγγλικών, παίζω μπάσκετ, μου αρέσει η παρέα των φίλων. «Είμαι καταθλιπτικός, αλλά είμαι και εκπληκτικός», το σύνθημα μιας φίλης που δίνει τον αγώνα της για την ψυχική υγεία την δική της αλλά και των συμπολιτών της.

-Αφού υπάρχει αυτή η δυνατότητα, για θεραπεία σε κοινοτικές δομές, μακριά από τα άσυλα και τις ασυλικές πρακτικές, γιατί δεν γίνεται αυτό το κυρίαρχο μοντέλο στη ψυχιατρική;

Οι αρχές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ακόμα πιο σημαντικό, το νομικό πλαίσιο που ορίζει η Διεθνής Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, επισημαίνουν με κάθε τρόπο την ανάγκη να φύγουμε από την ασυλική λογική. Τα παραδείγματα κακοποίησης και παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο της ασυλικής λογικής, και στην κοινότητα, όχι μόνο στα ψυχιατρεία, είναι πολλά, έχουν καταγραφεί και καταγγελθεί. Παρόλ’ αυτά το παλιό αντιστέκεται. Τα παραδοσιακά μοντέλα θεραπείας, που βασίζονται στην νοσηλεία στο ψυχιατρείο και αποκλειστικά στην φαρμακευτική αγωγή, αντιστέκονται γιατί υπάρχουν πολλαπλά οφέλη, οικονομικά, συντεχνιακά και πολιτικά. Είναι ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα μας και έχουν αντιμετωπίσει και άλλες χώρες, να λειτουργούν δύο παράλληλα συστήματα, το παλιό ασυλικό και το νέο σύστημα που βασίζεται στην φροντίδα στην κοινότητα. Έχουν δημιουργηθεί πολλές μονάδες στην κοινότητα, έχουν εκπαιδευτεί πολλοί νέοι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, αλλά παράλληλα υπάρχει το παλιό ισχυρό, βιοϊατρικό μοντέλο. Εδώ κρίσιμο ρόλο θα παίξει η ενδυνάμωση της εκπροσώπησης των ασθενών και των φροντιστών τους, ώστε να αλλάξουν οι προτεραιότητες.

-Ισως σκεφτεί κανείς ότι είναι πολυτέλεια να αναλώνεται τόση ενέργεια για την περίθαλψη των ψυχικά ασθενών όταν υπάρχουν τόσες αναμονές στις εντατικές ή στις χημειοθεραπείες. Τι απαντάτε;

Υπάρχουν πολυετείς, διεθνείς έρευνες ότι η ψυχική ασθένεια που μένει αθεράπευτη οδηγεί σε μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης, σε αύξηση των ετών που κάποιος ζει με αναπηρία και χαμηλότερη ποιότητα ζωής, όχι μόνο εξαιτίας της επιβάρυνσης της ασθένειας αλλά και των φτωχών κοινωνικών συνθηκών που ζουν τα άτομα. Επίσης υπάρχουν δεδομένα για το «κρυφό» κόστος, την αδυναμία των ατόμων, ελλείψη υποστήριξης, να βρουν δουλειά ή να κάνουν οικογένεια, την επιβάρυνση των συγγενών. Σε ποσοστό πάνω από 90% πανευρωπαϊκά οι συγγενείς που φροντίζουν άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας δεν έχουν κατάλληλη υποστήριξη και έτσι εξαντλούνται και ασθενούν και οι ίδιοι. Ακόμα και με όρους οικονομικού κόστους να το βλέπαμε η παροχή αποτελεσματικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας είναι αναγκαία. Αλλά η οπτική που πρέπει να έχουμε είναι ότι η έλλειψη πρόσβασης κατάλληλες υπηρεσίες, η προσβολή της αξιοπρέπειας των ασθενών, η παραβίαση ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων είναι απαράδεκτη. Η προστασία και η προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ατόμων με αναπηρίες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σε όλες τις πολιτικές και τα προγράμματα.

-Πόσο κοντά μας είναι η ψυχική ασθένεια; Μας αφορά όλους ή πρόκειται για το πρόβλημα μιας μειοψηφίας;

Ισχύει και στην χώρα μας αυτό που μας λένε οι έρευνες διεθνώς, ένας στους έξι ενήλικες αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας. Αυτό δεν σημαίνει μόνο ότι σχεδόν κάθε οικογένεια θα έχει ίσως ένα μέλος που θα ασθενήσει, αλλά και ότι τα μέλη αυτής της οικογένειας θα επιβαρυνθούν τα ίδια, συναισθηματικά, ψυχολογικά, οικονομικά από την φροντίδα του συγγενή τους. Από την άλλη μας αφορά όλους γιατί η κοινωνική υποστήριξη που χρειάζονται οι πάσχοντες πρέπει να είναι ευθύνη όλων, επαγγελματιών υγείας, εκπαιδευτικών, των ΜΜΕ, πολιτικών και πολιτών.

-Είμαστε πια σε μια εποχή που η μάχη εναντίον του στίγματος έχει σε κάποιο βαθμό κερδηθεί. Ισχύει αυτό;

Ένα από τα θετικά της μεταρρύθμισης των ψυχιατρικών υπηρεσιών στη χώρα είναι ότι έχει αλλάξει σ’ έναν βαθμό η στάση του κόσμου απέναντι στον ψυχικά ασθενή. Η σκέψη ότι το άτομο που πάσχει πρέπει να κλείνεται δια βίου στο ψυχιατρείο έχει αλλάξει. Ο κόσμος αντιλαμβάνεται ότι όταν υπάρχει πρόβλημα πρέπει να αναζητήσει βοήθεια. Αλλά έχουμε πολύ δρόμο ακόμα, καθώς σύμφωνα με την τελευταία εθνική επιδημιολογική έρευνα μόνο 3 στους 10 που αντιμετώπισαν πρόβλημα ψυχικής υγείας τον τελευταίο χρόνο είδαν κάποιον ειδικό. Το σύστημα υπηρεσιών δεν έχει απαλλαγεί από την σκληρή και ταπεινωτική μεταχείριση ασθενών και αυτό είναι ένα θέμα για το οποίο δεν πρέπει να εφησυχάζουμε ποτέ.

-Ποιο είναι σήμερα το διακύβευμα για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση; Θα ολοκληρωθεί ποτέ;

Για μένα πρέπει να ενδυναμωθεί η φωνή των ίδιων των ληπτών υπηρεσιών και των φροντιστών τους, να μπορούν να διεκδικούν σύμφωνα με τις πραγματικές ανάγκες τους. Τα επόμενα βήματα να έχουν ευρεία υποστήριξη και αποδοχή. Να υπάρξει μία ευρεία συμφωνία, όσων εμπλέκονται, σε συγκεκριμένους ρεαλιστικούς στόχους. Υπάρχει το θετικό παράδειγμα της Πορτογαλίας που με καλό συντονισμό και τεκμηρίωση των δράσεων σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας έγιναν πολύ καλά βήματα.