Μαρτυρίες για τον Μάη του ’68: 50 χρόνια μετά

Ένας συγγραφέας που παρασύρθηκε από τη δίνη των γεγονότων στο Παρίσι τον Μάη του ’68, ο Ανδρέας Στάικος, ένας ιστορικός που έχει μελετήσει ο φαινόμενο της εξέγερσης, ο Πολυμέρης Βόγλης, και ένας καλλιτέχνης που βίωσε τον αντίκτυπο στην Ελλάδα , ο Γιώργος Κοτανίδης μίλησαν στο Ραδιόφωνο 24/7 στους 88,6 και την εκπομπή “Πεζοί στον Αέρα” για τον αντίκτυπο της μεγάλης εξέγερσης.

Τι έχει παραμείνει ζωντανό από τον Μάη του ’68 και ποια συνθήματά του επιβιώνουν σήμερα; Γιατί μια συντηρητική κοινωνία, όπως η γαλλική, βγήκε στα οδοφράγματα; Ποιο ήταν το «καύσιμο» πίσω από αυτήν την πρωτοφανή εξέγερση; Η Ελλάδα των Συνταγματαρχών πώς εισέπραξε τις γαλλικές «εκρήξεις»; Χρειαζόμαστε έναν νέο Μάη του ’68;

Τον γαλλοτραφή συγγραφέα και μεταφραστή του Λακλό, του Μολιέρου, του Μαριβώ και άλλων μεγάλων γάλλων συγγραφέων στα ελληνικά, Ανδρέα Στάικο, ο Μάης του ’68 τον βρίσκει στο Παρίσι. Η δυναμική του τον «αρπάζει».

«Μόνο να σε παρασύρει μπορούσε αυτό που συνέβαινε» παραδέχεται. «Ήταν σαν την πιο ωραία γιορτή ή το πιο ορμητικό ποτάμι. Βέβαια δεν έχει καμία σχέση με αυτό που νομίζουμε εμείς ή η πολιτικη ή η ιστορία  που του αποδιδουν τη λεξη επανάσταση. Γιατί ο Μάης ήταν ένα ξέσπασμα των προσωπικών επιθυμιών των ανθρώπων, οι οποίοι ήταν σαν να αποτινάζουν την πλήξη, την καλοπέραση, τον συνηθισμένο τρόπο σκέψης, τη ρουτίνα. Ήταν σαν μια κοινωνία που είχε βαρεθεί αυτήν την άνοστη άνεση και τσίμπησε τον ίδιο της τον εαυτό. Είναι πιο πολύ παράσταση ή αναπαράσταση παρά επανάσταση, αυτή είναι η πρώτη μου εντύπωση».

Πώς βίωσε ο ίδιος το μεγάλο γεγονός; «Εγώ ως ξένος, και ως άνθρωπος που είχα διαφύγει λόγω της δικτατορίας, είχα πολιτικό άσυλο, ήμουν έκθαμβος και προσπαθούσα να βρω τις αιτίες και τις αφορμές αλλά δεν μπορούσα. Ήταν πραγματικά κάτι το ανεξήγητο, και παρασύρθηκα κι εγώ μέσα σε αυτήν τη δίνη».

 Κάτι που δεν είναι ευρεως γνωστό είναι ότι η νύχτα πρωταγωνιστούσε «Επειδή ήταν νυχτερινές οι εορτές, το πρωί ξεκουραζόμασταν και το βράδυ, τα οδοφράγματα ήταν αναπαράσταση των παλαιών επαναστάσεων» παρατηρεί. «Ήταν και ένας χαιρετισμός στον παλαιό τύπο επαναστάσεων, στη Γαλλική Επανάσταση, στην Κομμούνα των Παρισίων. Και έτσι με αυτού του παλιού τύπου πρακτικές στη σύγχρονη εποχή ήταν σαν να αποχαιρετούσαν για πάντα την επανάσταση, που δεν θα ξανάρθει και αν θα έρθει, θα έρθει με τελείως άλλες μορφές και άλλη αισθητική, και άλλη φιλοσοφία».

«Ήταν ένα ατομικό ξέσπασμα των πόθων, των επιθυμιών, η επιθυμία μιας αλλαγής η οποία όμως δεν είχε σχεδιαστεί, ούτε είχε προγραμματιστεί, ούτε ειχε μανιφεστοποιηθεί. Έτσι όταν αυτή η ιστορία άρχισε να κατακτά ευρύτερα κοινωνικά στρώματα επενέβη, όπως συνήθως, το αρπακτικό που λέγεται “κατεστημένο”, η κατεστημένη πολιτική τάξη, τα κόμματα, τα συνδικάτα και λοιπά, και μετέτρεψαν αυτήν την αισθητική και καλλιτεχνική επανάσταση σε μια συνηθισμένη πολιτική εκδήλωση ευρείας κλίμακας, τόσο ευρείας που έπεσε ακόμα και ο μεγάλος πολιτικός Ντε Γκολ. Αυτό το σφετερίστηκαν για να συνεχίσει και συνεχιστηκε το παλιό καθεστώς».

Τι άφησε ο Μάης κληρονομιά; «Το γεγονός ότι  συντελέστηκε για πρώτη φορά στη συνείδηση του πολίτη μια γενναία αμφισβήτιση και απομυθοποίηση των πολιτικών μορφών που υπήρχαν και ακόμα υπάρχουν σε όλη την Ευρώπη».

‘Η νεολαία αμφισβητήσει τον μικροαστισμό’

Ο ηθοποιός Γιώργος Κοτανίδης ήταν πρωτοετής σπουδαστής στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου τον Μάη του 68.

«Το γεγονός τότε περνούσε ως ταραχές στον ελληνικό Τύπο. Μάλιστα,  σε επιθεώρηση που παιζόταν τότε σε σκηνή λέγανε «έτσι που πάει η Γαλλία σε λίγο θα ζητήσουν Πατακό και Παπαδόπουλο» θυμάται σήμερα.

Η ανήσυχη πολιτικοποιημένη αθηναϊκή νεολαία όμως λαμβάνει ο «μήνυμα»; «Φυσικά, πήραμε το μήνυμα περί τίνος πρόκειται. Ήρθε η νεολαία στο προσκήνιο να αμφισβητήσει τον μικροαστισμό που είχε κυριαρχήσει μετά τον πόλεμο και αυτό που ο Σαρτρ έλεγε “ο αστισμός μας, η φρίκη μας”. Αυτό το αμφισβήτησε ο Μάης του ’68, λέγοντας  “δεν μας φτάνουν οι μπριζόλες, θέλουμε και πνεύμα”» προσθέτει ο πρωταγωνιστής, υπογραμμίζοντας τον ρόλο του Υπαρξιστικού Κινήματος. «Πρέπει να θυμόμαστε ότι από τη δεκαετία του ’50 έχει προηγηθεί ένα πολύ ισχυρό υπαρξιστικό κίνημα. Υπάρχει ο Σαρτρ, η Μποβουάρ, ο Καμύ, άνθρωποι που είχαν ένα πνεύμα που προετοίμασαν τον Μάη». Ένα κίνημα, όπως συνεχίζει, που ήταν  «κόντρα στα παραδοσιακά κόμματα και στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Γαλλίας» .

Ο ευρύτερος αντίκτυπος στη χώρα ποιος ήταν; «Για μένα η ιστορία του Μάη μέσα μας ρίζωσε κι οδήγησε στο Πολυτεχνείο. Είναι μια από τις συνισταμένες που οδήγησαν εκεί. Είχαμε μελετήσιε πάρα πολύ καλά όλο το κίνημα, ακόμη και των εργοστασιακών καταλήψεων. Είχαν γίνει πραγματα πολύ προχωρημένα στην Γαλλία», υπογραμμίζει, «τη  χώρα που έχει τη μεγαλύτερη επαναστατική παράδοση στην Ευρώπη. Εγώ εσωτερικά μέσα μου έχω την κατάληψη του Πολυτεχνείου σαν εσωτειρκή συνέχεια του Μάη του ’68».

‘Οι γάλλοι φοιτητές εξεγείρονται για όσα συνέβαιναν σε διεθνή κλίμακα’

«Αυτό που λέμε Μάης του ’68 εντάσσεται σε μία μεγαλύτερη ιστορική διάρκεια, από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70» τονίζει ο καθηγητής Κοινωνικής Ιστορίας στο τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Πολυμέρης Βόγλης. «Και για να καταλάβει κανείς τι συνέβη εκείνη τη περίοδο του ’68, όχι μόνο στη Γαλλία αλλά και σε όλο τον κόσμο, θα πρέπει να δει τις αλλαγές που γίνονται στην Ευρώπη καθώς και στη Βόρεια Αμερική μετά το 1955 πολύ χοντρικά, και οι οποίες μας οδηγούν σε αυτήν την έκρηξη, την εξέγερση, που έτσι πολύ συμβατικά τη λέμε “Μάης του ’68”. Σίγουρα η πιο σημαντική πολιτική έκρηξη του μεταπολεμικού κοσμού, τον 20ο αιώνα.

Η Ελλάδα τον Μάη του ’68 τι κάνει; «Όπως όλοι ξέρουμε από την 21η Απριλίου που έχει επιβληθεί η Χούντα, η χώρα είναι στον γύψο, άρα δεν μπορούν να εκδηλωθούν όλες αυτές οι κινήσεις αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν σε μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες εκείνη την εποχή. Αν θέλει κανείς να δει μία παράλληλη εξέλιξη σε σχέση με την Ευρώπη θα έλεγε ότι η Ελλάδα μπαίνει σε αυτή την τροχιά των αλλαγών, στην πολιτική, στην κουλτούρα, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, που διακόπτονται βίαια την 21η Απριλίου του 1967 με αποτέλεσμα πάρα πολλοί που συμμετείχαν σε αυτές να εγκαταλείψουν τη χώρα,να γίνουν δηλαδή πρόσφυγες στο εξωτερικό να καταφύγουν σε άλλες χώρες από τις οποίες θα παρακολουθήσουν τα γεγονότα του ’68. Παραμένοντας στην Ελλάδα συμμετέχουν σε κινήσεις ενάντια στη Χούντα».

Τα πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εξέγερσης του Μάη είναι, σύμφωνα με τον Πολυμέρη Βόγλη, «ο παγκόσμιος χαρακτήρας της, εκδηλώνεται σε πάρα πολλές χώρες, από τις  ΗΠΑ μέχρι το Μεξικό, την Πολωνία και την Ιαπωνία. Το δεύτερο είναι ο διεθνικός της χαρακτήρας, δηλαδή έχει αναφορές διεθνικές, δεν αφορά μόνο την Γαλλία. Οι γάλλοι φοιτητές δεν εξεγείρονται μόνο για αυτά που συμβαίνουν στη Γαλλία».

 H πιο «δυναμική» χώρα από πλευράς κινήματος, μετά τον Μάη, αποδεικνύεται η Ιταλία και όχι η Γαλλία, επισημαίνει. «Πρεπει να λάβει κανείς υπόψιν του τι έχει μεσολαβήσει από τότε όμως», υπογραμμίζει ο Π. Βόγλης. «Έχουμε τη μετεξέλιξη του ’68 τα επόμενα χρόνια στην Ιταλία, με τις εργατικές κινητοποιήσεις στην αρχή, τα κινήματα της νεολαίας για να φτάσουμε στο ’77, κρίσιμη χρονιά. Το ‘68 για τις αλλές χώρες αναδιπλώνεται ή διοχετεύετε σε διαφορετικές μορφές».

Πενήντα χρόνια μετά, τι έχει μείνει, τι διασώθηκε από τον Μάη και τα συνθήματά του; «Οι αλλαγές είναι σημαντικές»τονίζει ο Π. Βόγλης, παρόλο που δεν έγινε κατάληψη της εξουσίας από τους εξεγερμένους. «Έχουμε όμως μία σειρά από τρομερά σημαντικές αλλαγές κοινωνικές και πολιτισμικές», διευκρινίζει, που «συμβαίνουν τις δεκαετίες 1970 και 1980 και οι οποίες σταδιακά φτάνουν και στην Ελλάδα, αλλαγές που έχουν σχέση με την οικογένεια, την εκπαίδευση, τις έμφυλες σχέσεις, το περιβάλλον. Αυτό που ονομάζουμε ‘68 περιλαμβάνει από τη μουσική και τις τέχνες μέχρι την πολιτική διαμαρτυρία, την οργάνωση ενός διαφορετικού τρόπου ζωής εκπαίδευση κι ούτω καθεξής κι επίσης αποτελεί τη μήτρα των κινημάτων που θα εμφανιστούν τη δεκαετία του ’70 όπως είναι το φεμινιστικό, το οποίο είναι σαφώς παλιότερο αλλά παίρνει μία νέα ώθηση μετά το ’68, το οικολογικό, το κίνημα των ομοφυλοφίλων άρα καταλαβαίνετε πως είναι ένα κίνημα κομβικό για την κατανόηση του μεταπολεμικού κόσμου,

Σήμερα όμως τι ακριβώς συμβαίνει; «Σήμερα ήμαστε σε μία πάρα πολύ διαφορετική συγκυρία, στην ουσία μία συγκυρία όπου, με την ευρύτερη έννοια, ανατρέπονται οι αλλαγές που έφερε ο Μάης του ’68».

Έχουμε ανάγκη επομένως από έναν νέο Μάη; «Τα γεγονότα δεν επαναλαμβάνονται, άρα, θα έλεγε κανένας, αυτό που χρειαζεται είναι να αμφισβητηθεί, να υπάρξει αντίσταση σε αυτό που λέμε νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση ή αντίσταση σε ένα ρεύμα συντηρητισμού που έχει κατακλύσει την Ευρώπη. Ξέρουμε», προσθέτει ο Πολυμέρης Βόγλης, ότι αν υπάρξουν κινήσεις, κινήματα δεν θα πάρουν τη μορφή του ‘68, θα βρεθούν νέοι δρόμοι, νέοι τρόποι για να εκφραστεί αυτή η αντίδραση»

Τα συνθήματα του Μάη έχουν επιζήσει, ως γράμμα ανεπίδοτο, επειδή δεν τα αιμοδοτούσε ένα συγκροτημένο, συμπαγές πολιτικό υπόβαθρο; «Το 68 επικρατεί η άρνηση, η αμφισβήτηση του συστήματος, η αντίδραση στο πολιτικό σύστημα, και συγκεκριμένα στοΝ αμερικανικό ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο στο Βιετνάμ, υπάρχει το αφοριστικό στοιχείο, δεν υπάρχουν συγκεκριμένα αιτήματα, το «φαντασία στην εξουσία» δεν έχει συγκεκριμένη πολιτική αιχμή, δεν συνιστά πολιτικό αίτημα, άρα, θα έλεγε κανείς, έχουμε κινήματα που έχουν το στοιχείο της αντίθεσης, της αντίδρασης, της αμφισβήτησης αλλά όχι το στοιχείο της πρότασης ενός νέου μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης άσκησης εξουσίας και ούτω καθεξής, παρόλαυτα η γενικευμένη αμφισβήτηση που εκδηλώνεται είναι κάτι πάρα πολύ ζωντανό και γι ‘αυτό επιτρέπει και ωθεί να αλλάξουν κάποια χαρακτηριστικά και κάποιοι θεσμοί μέσα στις επόμενες δεκαετίες»

Αν καταλάμβαναν την εξουσία οι εξεγερμένοι του Μάη τι εκτιμά  ο ιστορικός ότι θα συνέβαινε; «Υπόθεση τέτοια δεν μπορεί να κάνει κάποιος για το ’68, και δεν μπορεί γιατί ηταν τόσο πλουραλιστικό, τόσο ποικιλόμορφο αυτό το κίνημα και από την άλλη μεριά τόσο ανοργάνωτο, που πραγματικά κανένας δεν ξέρει τι θα συνέβαινε. Η εξέλιξη που είναι πάρα πολύ δύσκολο να προβλεφθει, είναι μία συζήτηση που δεν έχει βάση».

Η εικόνα των συμβιβασμένων πρωταγωνιστών των γεγονότων τι αποτυπώνει; Μπορεί να γενικευτεί; «Και πάλι είμαστε στη σφαίρα των εντυπώσεων», τονίζει ο Βόγλης. «Ο  Ντανιέλ  κον Μπετίντ είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση. Οι διαδρομές των ανθρώπων μετα το ‘68 αλλάζουν. Δεν μπορεί κανεις εύκολα να πει ότι όσοι συμμετείχαν στον Μάη του ’68 συμβιβάστηκαν. Κάποιοι ακολούθησαν τον δρόμο της πολιτικής ενσωμάτωσης, κάποιοι τον δρόμο της καριέρας, κάποιοι παρέμειναν πιστοί και συμμετείχαν σε οργανώσεις, πολιτικές κινήσεις, κάποιοι στράφηκαν σε άλλα κινήματα, και κάποιοι απογοητεύτηκαν τόσο πολύ που έδωσαν τέλος στη ζωή τους. Είναι πραγματικά δύσκολο κανείς να γενικεύσει».