ΚΟΡΥΤΣΑ: ΗΤΑΝ Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΟΘΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ, ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΛΗ ΠΟΥ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΖΕΙ ΚΑΝΕΙΣ

Κατηφορίζοντας από τα Τίρανα προς τη νοτιοανατολική Αλβανία έτσι, ώστε να ολοκληρωθεί το ταξίδι μας στη γείτονα με μία επίσκεψη στην Κορυτσά ήλθαμε και πάλι σε επαφή με την πλούσια σε εικόνες αλβανική φύση.

Ο εθνικός δρόμος κάπου στο Ελμπασάν τελείωσε (το οδικό δίκτυο στην Αλβανία βρίσκεται σε φάση αναμόρφωσης έτσι και αλλιώς) και αναγκαστικά ο επαρχιακός δρόμος που μας οδήγησε μέχρι την Κορυτσά μας “ξενάγησε” στο πράσινο και στα μικρά ποτάμια που διασχίζουν αυτή την πλευρά της χώρας δημιουργώντας ένα πολύ όμορφο σκηνικό για τα μάτια.

Η πραγματική έκπληξη όμως ήρθε με τα πρώτα πλάνα που επεξεργάστηκε ο εγκέφαλος από την Korce (στα αλβανικά η Κορυτσά). ‘Ισως να ακούγεται παράξενο για αλβανική πόλη με βάση τη στερεοτυπική άποψη που έχει ο μέσος Έλληνας στο μυαλό του για την Αλβανία, ωστόσο η Κορυτσά είναι πράγματι μία πόλη που αξίζει να επισκεφθεί κανείς, έστω για μία φορά στη ζωή του, ειδικά αν είναι Ελληνας αλλά όχι μόνο.

Εκεί, η άναρχη δόμηση των Τιράνων σταματά, τα κτήρια-κουφάρια της εποχής του Χότζα και του “κομμουνισμού” μένουν εκτός αστικού ιστού (σαν κάποιου είδους ιστορικά “απόβλητα) και ένα συγκεκριμένο πολεοδομικό σχέδιο δημιουργεί μία πόλη “ανοιχτή” στον ορίζοντά της και φιλική προς τον πολίτη που θέλει να την διασχίσει με τα πόδια.

Και δεν πρόκειται για μικρή πόλη. Στην Κορυτσά ζουν περίπου 80.000 ψυχές σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχουμε να κάνουμε δηλαδή με μία μεγάλη, για τα αλβανικά δεδομένα, πόλη και αυτό καθιστά τον τρόπο με τον οποίο είναι “τοποθετημένη” στον χώρο ακόμα πιο ενδιαφέροντα. Φαρδείς δρόμοι, “χορταστικά” πεζοδρόμια, πολλά πάρκα, αρκετός ελεύθερος χώρος για μικρούς και μεγάλους και μερικά κτήρια χάρμα ιδέσθαι πραγματικά.

Όπως αυτό το φουτουριστικό που βρίσκεται μία ανάσα από το ιστορικό κέντρο της πόλης. Στην Κορυτσά τέτοια κτήρια δεν φαντάζουν παράταιρα όπως στα Τίρανα που ξεφυτρώνουν παντού χωρίς καμία έγνοια. Εδώ εντάσσονται αρμονικά σε ένα σύνολο το οποίο, έστω και αμυδρά, θυμίζει πόλη της κεντρικής Ευρώπης, μία πόλη που αγωνίζεται να δείξει ότι διαθέτει κουλτούρα και πλούσια ιστορία.

Είναι άλλωστε πραγματικότητα. Για την περιοχή που εκτείνεται δυτικότερα της δυτικής, ελληνικής Μακεδονίας, η Κορυτσά αποτελούσε ανέκαθεν κόσμημα αλλά και μεγάλο ελληνικό πόθο κατά την περίοδο των τεράστιων αλλαγών συνόρων στην περιοχή, τη δεκαετία του 1910. Η Κορυτσά υπήρξε ελληνική, κομμάτι δηλαδή της Ελλάδας, για ένα μικρό χρονικό διάστημα στο μέσο εκείνης της δεκαετίας, όταν και ανακηρύχθηκε τμήμα της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Βορείου Ηπείρου.

Το σχήμα αυτό όμως δεν “περπάτησε” πολύ, ενώ ο ελληνικός εθνικισμός είχε άλλου είδους προτεραιότητες στην ανατολή που έφταναν μέχρι τη Σμύρνη. Ακόμα και έτσι όμως και ενώ έχει περάσει ένας αιώνας και κάτι από εκείνη την ταραγμένη περίοδο, η Κορυτσά διατηρεί αναλλοίωτη και την ελληνοφωνία της και την ισχυρή παρουσία της Ορθοδοξίας. Και φυσικά το γεγονός ότι η Ελλάδα διατηρεί ακόμα προξενείο σε μία πόλη που δεν βρίσκεται μέσα στην ελληνική μειονοτική ζώνη όπως το Αργυρόκαστρο λέει πολλά για τη σημασία της.

Σήμερα, που η πρόσβαση είναι εύκολη και το πέρασμα των συνόρων μία τυπική διαδικασία, θα μπορούσε κανείς να πει ότι η Κορυτσά του 2022 εντάσσεται σε ένα σύμπλεγμα πόλεων που απαρτίζουν επίσης η Φλώρινα και η Καστοριά οι οποίες βρίσκονται σε κοντινή απόσταση. Είναι, παράλληλα, μία ακόμα απόδειξη ότι με κάποιον τρόπο η Ελλάδα υπάρχει μέσα στην Αλβανία και η Αλβανία μέσα στην Ελλάδα σε πείσμα των εκατέρωθεν ακραίων.

Επιστρέφοντας στη σύγχρονη Κορυτσά, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι τα ελληνικά είναι η περισσότερο διαδεδομένη γλώσσα με τα αλβανικά. Σε παραδοσιακό γλέντι με το τυπικό σε αυτές τις περιπτώσεις κλαρίνο, τα μισά από τα τραγούδια που ακούσαμε ήταν αυτά με ελληνικούς στίχους (πασίγνωστα κομμάτια που ακούμε και στην Ελλάδα σε ανάλογες περιστάσεις). Οι δε παραδοσιακοί χοροί (όχι μόνο στον νότο αλλά στο σύνολο της Αλβανίας) μοιάζουν πολύ με τους ελληνικούς, δείγμα ότι οι δύο λαοί μοιράζονται μία κουλτούρα με πολλά κοινά στοιχεία.

Ίσως βέβαια όλα τα παραπάνω να μην ίσχυαν και η Κορυτσά να μην είχε αποκτήσει ποτέ την αίγλη που είχε, αν δεν είχε λάβει χώρα η καταστροφή της γειτονικής και ακμάζουσας εμπορικά Μοσχόπολης από τα στρατεύματα του Αλή Πασά (1788). Ο Αλής, που ήθελε να είναι απόλυτα κυρίαρχος στην ευρύτερη περιοχή του, δεν μπορούσε να ανεχθεί ότι οι έμποροι της Μοσχόπολης μπορούσαν να κάνουν οικονομικό παιχνίδι πίσω από την πλάτη του. Κατέστρεψε έτσι εντελώς την πόλη αφήνοντας όρθιες μόνο τις δεκάδες εκκλησίες της. Η καταστροφή της Μοσχόπολης, που σήμερα είναι ένα ενδιαφέρον χειμωνιάτικο τουριστικό θέρετρο, έφερε την ακμή της Κορυτσάς.

Η κουλτούρα της πόλης, στην οποία μπορεί να ακούσει κάποιος βαλς και σερενάτες εδώ και περισσότερα από 100 χρόνια, δεν αμφισβητείται. Διαχέεται, άλλωστε, ακόμα και σήμερα στην ατμόσφαιρα. Έχει φυσικά τις δικές της άκρες στην ιστορία, στα δεκάδες ελληνικά και όχι μόνο, σχολεία της περιοχής. Ακόμα και ο Ενβέρ Χότζα εκεί μορφώθηκε φοιτώντας στην τοπική γαλλική ακαδημία.

Μιλώντας για τον δυνάστη, με “σοσιαλιστικό” προσωπείο, της Αλβανίας, η περίοδός του στην εξουσία στην Κορυτσά (όπως και στο σύνολο της χώρας) αποτυπώνεται στα περιβόητα μπούνκερ που είχε στήσει αρχής γενομένης από τα μέσα της δεκαετίας του ΄60. Ηταν πολεμικά οχυρά (σχεδόν 173.000 σε όλη την Αλβανία) στη σωστή χρήση των οποίων οι Αλβανοί εκπαιδεύονταν από την ηλικία των 12 ετών και πάνω.

Τα βλέπει κανείς διάσπαρτα και στον αστικό ιστό και στους αγρούς. Στην Κορυτσά συναντήσαμε ένα μέσα σε ένα πάρκο το οποίο προφανώς έχει μείνει ως ιστορικό μνημείο που θυμίζει μαύρες ημέρες καταπίεσης και ανελευθερίας. Μάλιστα, κάποιος ευφάνταστος το συγκεκριμένο το έχει μετατρέψει σε… πασχαλίτσα με τα χρώματα και το πινέλο του. Άλλο ένα δείγμα του ότι οι τέχνες στην Κορυτσά βρίσκουν πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθούν.

Το μπούνκερ-πασχαλίτσα το κουβαλήσαμε ως έντονη ανάμνηση μέχρι την Αθήνα στο δύσκολο, αλλά εξίσου όμορφο ταξίδι της επιστροφής, το οποίο περιελάμβανε και μία ξενάγηση στην ασύλληπτα όμορφη Πρέσπα. Και το κουβαλήσαμε ως μία προσπάθεια γελοιοποίησης του ολοκληρωτισμού και του απομονωτισμού, στοιχεία τα οποία βίωσε στο πετσί του κάθε Αλβανός μέχρι το 1990. Η Κορυτσά έχει αφήσει πίσω της το παρελθόν των πληγών και προσπαθεί να ζήσει μία νέα εποχή ακμής ελπίζοντας ότι η γεωγραφική της θέση αποτελεί πλεονέκτημα και όχι μειονέκτημα.