Ρωμιός σημαίνει Ρωμαίος!

Η λέξη Ρωμιός αν και ετυμολογείται άνετα, έχει μεγάλο νοηματικό βάθος. Το Λεξικό του Δημητράκου λέει πως Ρωμιός είναι ο « Έλλην επί Τουρκοκρατίας, και ειρωνικά ο νεότερος, ο σύγχρονος Έλλην, ο νεοέλλην». Ειρωνικά! Παραθέτει μάλιστα και μια παροιμία: «ύστερα έρχεται του Ρωμιού η γνώση», που σημαίνει πως «μόνον κατόπιν παθημάτων συνετίζεται».

Όχι μόνο έχει δίκιο, αλλά και λίγα λέει. Άλλοι ορίζουν συμπληρωματικά τη λέξη ως «ο ελληνόφωνος πολίτης της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής Αυτοκρατορίας». Ο Μπαμπινιώτης εξειδικεύει και λέει πως από τότε που η Κωνσταντινούπολη έγινε πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους, ο όρος Ρωμαίος, απ’ όπου προέρχεται το «Ρωμιός», αναφερόταν πλέον και στους ελληνικής καταγωγής πολίτες του. Η λέξη Ρωμιός είναι φορτισμένη ιδεολογικά: Είναι, ας πούμε, αυτός που έχει διατηρήσει την ορθόδοξη βυζαντική παράδοση, σε αντιδιαστολή προς αυτούς που ενστερνίζονται τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό.

Είναι, για κάποιους, ο δουλοπρεπής, τεμπέλης και οπισθοδρομικός οπαδός και πελάτης πολιτικών, σε αντίθεση με το ιδανικό πρότυπο του αρχαίου Έλληνα πολίτη, που συμμετείχε στα κοινά, ή ακόμα και σε αντιδιαστολή με τον προοδευτικό, πολιτισμένο, συνεπή Ευρωπαίο.

Όμως ο Γιάννης Ρίτσος ύμνησε τη Ρωμιοσύνη, δηλαδή τον ελληνισμό υπό την εθνική και πολιτιστική του έννοια, αλλά και την ελληνικότητα, δηλαδή τις ψυχικές ποιότητες των Ελλήνων, όπως είναι το φιλότιμο και η παλληκαριά, το μεράκι και η λεβεντιά. «Τη ρωμιοσύνη μην τη κλαις εκεί που πάει να σκύψει/με το σουγιά στο κόκκαλο και το λουρί στο σβέρκο» είχε γράψει, και σήμερα, το ποίημα του είναι μουσική για τ’ αυτιά μας, είτε αυτοπροσδιοριζόμαστε ως Ρωμιοί, είτε όχι.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.