Είστε ακριβώς μέσα στο δέρμα σας ή το smartphone σας είναι κομμάτι σας;

* Το άρθρο της μεταδιδακτορικής ερευνητικής συνεργάτιδας στο Κέντρο Leverhulme για το Μέλλον της Νοημοσύνης στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, Karina Vold δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 θα αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Τον Νοέμβριο του 2017, ένας ένοπλος εισήλθε σε μια εκκλησία στο Σάδερλαντ Σπρινγκς στο Τέξας, όπου σκότωσε 26 ανθρώπους και τραυμάτισε 20 ακόμα. Διέφυγε με το αυτοκίνητό του, με την αστυνομία και τους κατοίκους να τον καταδιώκουν, πριν χάσει τον έλεγχο του οχήματος και πέσει σε μια τάφρο. Όταν η αστυνομία έφτασε στο αυτοκίνητο, ήταν νεκρός. Το επεισόδιο είναι αρκετά τρομακτικό χωρίς τον ταραχώδη επίλογό του. Στο πλαίσιο των ερευνών, το FBI φέρεται να πίεσε το δάχτυλο του ενόπλου στη λειτουργία αναγνώρισης δακτυλικών αποτυπωμάτων στο iPhone του σε μια προσπάθεια να το ξεκλειδώσει.

Ανεξαρτήτως σκοπού, είναι ανησυχητικό να σκεφτόμαστε ότι η αστυνομία χρησιμοποιεί ένα πτώμα για να εισέλθει στην ψηφιακή “ζωή” κάποιου μετά θάνατον.

Τα περισσότερα δημοκρατικά συντάγματα μάς προστατεύουν από ανεπιθύμητες εισβολές στον εγκέφαλο και το σώμα μας. Επίσης, κατοχυρώνουν το δικαίωμά μας για ελευθερία σκέψης και πνευματικής ιδιωτικής ζωής. Γι’ αυτό τα νευροχημικά φάρμακα που παρεμβαίνουν στη γνωστική λειτουργία δεν μπορούν να χορηγηθούν κατά της θέλησης ενός ατόμου, εκτός εάν υπάρχει σαφής ιατρική αιτιολόγηση.

Ομοίως, σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα, οι αρχές δεν μπορούν να αναγκάσουν κάποιον να κάνει τεστ ανίχνευσης ψεύδους, διότι αυτό θα αποτελούσε εισβολή στην ιδιωτικότητα και παραβίαση του δικαιώματος στη σιωπή.

Αλλά στη σημερινή εποχή της πανταχού παρούσας τεχνολογίας, οι φιλόσοφοι αρχίζουν να αναρωτιούνται αν η βιολογική ανατομία συλλαμβάνει πραγματικά το σύνολο του ποιοι είμαστε. Δεδομένου του ρόλου που διαδραματίζουν στη ζωή μας, αξίζουν οι συσκευές μας τις ίδιες προστασίες με τον εγκέφαλο και το σώμα μας;

Σε τελική ανάλυση, το smartphone σας είναι κάτι περισσότερο από ένα τηλέφωνο. Μπορεί να πει μια πιο οικεία ιστορία για εσάς από τον καλύτερο φίλο σας. Κανένα άλλο κομμάτι υλικού στην ιστορία, ούτε καν ο εγκέφαλός σας, δεν περιέχει την ποιότητα ή την ποσότητα των πληροφοριών που διατηρούνται στο τηλέφωνό σας: “γνωρίζει” σε ποιον μιλάτε, πότε τους μιλάτε, τι είπατε, πού ήσασταν, τις αγορές σας, φωτογραφίες, βιομετρικά δεδομένα, ακόμα και τις σημειώσεις σας στον εαυτό σας – και όλα αυτά εδώ και χρόνια.

Το 2014, το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών χρησιμοποίησε αυτήν την παρατήρηση για να δικαιολογήσει την απόφαση ότι η αστυνομία πρέπει να έχε ένταλμα για να ψάξει τα smartphone μας.

Αυτές οι συσκευές “είναι τώρα τόσο διαδεδομένα και διαρκή κομμάτια της καθημερινής ζωής που ένας επισκέπτης από τον Άρη θα μπορούσε να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ήταν ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ανατομίας”, όπως παρατήρησε ο αρχιδικαστής Τζον Ρόμπερτς στη γραπτή γνωμοδότησή του.

Ο αρχιδικαστής πιθανότατα δεν έθιξε ένα μεταφυσικό σημείο – αλλά οι φιλόσοφοι Άντι Κλαρκ και Ντέιβιντ Τσάλμερς το έκαναν όταν υποστήριξαν στο “The Extended Mind” (1998) ότι η τεχνολογία είναι στην πραγματικότητα μέρος μας. Σύμφωνα με την παραδοσιακή γνωστική επιστήμη, η “σκέψη” είναι μια διαδικασία χειραγώγησης συμβόλων ή νευρικού υπολογισμού, η οποία πραγματοποιείται από τον εγκέφαλο.

Οι Κλαρκ και Τσάλμερς αποδέχονται ευρέως αυτήν την υπολογιστική θεωρία του νου, αλλά ισχυρίζονται ότι τα εργαλεία μπορούν να ενσωματωθούν απρόσκοπτα στον τρόπο που σκεφτόμαστε. Αντικείμενα όπως smartphone ή σημειωματάρια είναι συχνά εξίσου λειτουργικά απαραίτητα για τη γνώση μας, όπως οι συνάψεις που υπάρχουν στο μυαλό μας. Αυξάνουν και επεκτείνουν το μυαλό μας αυξάνοντας τη γνωστική μας δύναμη και ελευθερώνοντας εσωτερικούς πόρους.

Εάν γίνει αποδεκτή, η θεωρία του εκτεταμένου μυαλού απειλεί πολιτισμικές υποθέσεις σχετικά με την απαραβίαστη φύση της σκέψης, η οποία βρίσκεται στην καρδιά των περισσότερων νομικών και κοινωνικών κανόνων. Όπως δήλωσε το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ το 1942: “η ελευθερία σκέψης είναι απόλυτη από τη φύση της. Η πιο τυραννική κυβέρνηση είναι ανίσχυρη να ελέγξει τις εσωτερικές λειτουργίες του νου”. Αυτή η άποψη έχει την προέλευσή της σε στοχαστές όπως ο Τζον Λοκ και ο Ρενέ Ντεκάρτ, οι οποίοι υποστήριξαν ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι κλειδωμένη σε ένα φυσικό σώμα, αλλά ότι οι σκέψεις μας υπάρχουν σε έναν άϋλο κόσμο, απρόσιτο σε άλλους ανθρώπους.

Επομένως, η προσωπική ζωή κάποιου χρειάζεται προστασία μόνο όταν εξωτερικεύεται, όπως μέσω της ομιλίας. Πολλοί ερευνητές στη γνωστική επιστήμη εξακολουθούν να προσκολλώνται σε αυτήν την καρτεσιανή αντίληψη.

Αλλά οι νομικοί θεσμοί σήμερα δυσκολεύονται ενάντια σε αυτήν τη στενή αντίληψη του νου. Προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το πώς η τεχνολογία αλλάζει αυτό που σημαίνει να είσαι άνθρωπος και να επινοήσουν νέα κανονιστικά όρια για να αντιμετωπιστεί αυτή η πραγματικότητα.

Ο δικαστής Ρόμπερτς ίσως να μην γνώριζε την ιδέα του εκτεταμένου μυαλού, αλλά υποστήριξε την παρατήρησή του ότι τα smartphone έχουν γίνει μέρος του σώματός μας.

Εάν το μυαλό μας περιλαμβάνει τώρα τα τηλέφωνά μας, είμαστε ουσιαστικά σάιμποργκ: ένα μέρος βιολογία, ένα τεχνολογία. Δεδομένου ότι τα smartphones μας έχουν αναλάβει τις αλλοτινές λειτουργίες του εγκεφάλου μας – να θυμόμαστε ημερομηνίες, αριθμούς τηλεφώνου, διευθύνσεις – ίσως τα δεδομένα που περιέχουν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται το ίδιο με τις πληροφορίες που έχουμε στο μυαλό μας. Επομένως, εάν ο νόμος στοχεύει στην προστασία της ψυχικής ιδιωτικότητας, τα όριά του θα πρέπει να ωθηθούν πιο πέρα για να δώσουν στην ανατομία του σάιμποργκ τις ίδιες προστασίες με τους εγκεφάλους μας.

Αυτή η συλλογιστική οδηγεί σε κάποια δυνητικά ριζικά συμπεράσματα. Ορισμένοι φιλόσοφοι υποστήριξαν ότι όταν πεθάνουμε, οι ψηφιακές συσκευές μας πρέπει να αντιμετωπίζονται ως λείψανα: εάν το smartphone σας είναι μέρος αυτού που είστε, τότε ίσως θα πρέπει να αντιμετωπίζεται περισσότερο σαν τη σορό σας απ’ ό,τι σαν τον καναπέ σας.

Ομοίως, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι το να πετάξεις το smartphone κάποιου πρέπει να θεωρηθεί ως μια μορφή “εκτεταμένης” επίθεσης, που ισοδυναμεί με ένα χτύπημα στο κεφάλι, και όχι απλώς σαν καταστροφή περιουσίας. Εάν οι αναμνήσεις σας διαγραφούν επειδή κάποιος σας επιτεθεί με ένα ρόπαλο, το δικαστήριο δεν θα είχε κανένα πρόβλημα να χαρακτηρίσει το επεισόδιο ως βίαιο περιστατικό. Επομένως, εάν κάποιος σπάσει το smartphone σας και σβήσει το περιεχόμενό του, ίσως ο δράστης θα πρέπει να τιμωρηθεί όπως αν είχε προκαλέσει τραύμα στο κεφάλι.

Η θεωρία του εκτεταμένου μυαλού αμφισβητεί επίσης το ρόλο του νόμου στην προστασία τόσο του περιεχομένου όσο και του μέσου της σκέψης – δηλαδή, προστατεύοντας τι και πώς σκεφτόμαστε από την αδικαιολόγητη επιρροή. Ο κανονισμός απαγορεύει τις μη συναινετικές παρεμβολές στη νευροχημεία μας (για παράδειγμα, μέσω φαρμάκων), επειδή αυτό παρεμβαίνει στο περιεχόμενο του μυαλού μας. Αλλά αν η γνώση περιλαμβάνει συσκευές, τότε αναμφισβήτητα θα πρέπει να υπόκεινται στις ίδιες απαγορεύσεις.

Ίσως ορισμένες από τις τεχνικές που χρησιμοποιούν οι διαφημιστές για να τραβήξουν την προσοχή μας στο διαδίκτυο, για να αποτρέψουν τη λήψη αποφάσεων ή να χειριστούν τα αποτελέσματα αναζήτησης, θα πρέπει να υπολογίζονται ως εισβολές στη γνωστική μας διαδικασία. Ομοίως, σε τομείς όπου ο νόμος προστατεύει τα μέσα σκέψης, ίσως χρειαστεί να εγγυηθεί την πρόσβαση σε εργαλεία όπως τα smartphone – με τον ίδιο τρόπο που η ελευθερία της έκφρασης προστατεύει το δικαίωμα των ανθρώπων όχι μόνο να γράφουν ή να μιλούν, αλλά και να χρησιμοποιούν υπολογιστές και να διαδίδουν λόγια μέσω του Διαδικτύου.

Τα δικαστήρια απέχουν ακόμη από τη λήψη τέτοιων αποφάσεων. Εκτός από τις πρωταρχικές περιπτώσεις μαζικών δολοφονιών, υπάρχουν χιλιάδες περιπτώσεις κάθε χρόνο κατά τις οποίες οι αστυνομικές αρχές προσπαθούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε κρυπτογραφημένες συσκευές.

Παρόλο που η Πέμπτη Τροπολογία του Συντάγματος των ΗΠΑ προστατεύει το δικαίωμα των ατόμων να παραμείνουν σιωπηλοί (και συνεπώς να μην παραδώσουν έναν κωδικό πρόσβασης), δικαστές σε πολλές πολιτείες έχουν αποφανθεί ότι η αστυνομία μπορεί να πάρει βίαια δακτυλικά αποτυπώματα για να ξεκλειδώσει το τηλέφωνο ενός χρήστη. (Με τη δυνατότητα αναγνώρισης προσώπου στο iPhone X, η αστυνομία ίσως χρειαστεί να ζητήσει απλώς από έναν απρόσεκτο χρήστη να κοιτάξει το τηλέφωνό του).

Αυτές οι αποφάσεις αντικατοπτρίζουν την παραδοσιακή ιδέα ότι τα δικαιώματα και οι ελευθερίες ενός ατόμου τελειώνουν στο δέρμα.

Όμως η έννοια των προσωπικών δικαιωμάτων και ελευθεριών που καθοδηγεί τα νομικά μας όργανα είναι ξεπερασμένη. Είναι χτισμένη σε ένα μοντέλο ελεύθερου ατόμου που απολαμβάνει μια άθικτη εσωτερική ζωή. Τώρα, όμως, οι σκέψεις μας μπορούν να κατακτηθούν πριν ακόμη αναπτυχθούν – και κατά κάποιον τρόπο, ίσως αυτό δεν είναι νέο.

Ο βραβευμένος με Νόμπελ φυσικός Ρίτσαρντ Φάινμαν συνήθιζε να λέει ότι σκέφτεται με το σημειωματάριό του. Χωρίς στυλό και μολύβι, δεν θα ήταν ποτέ ιδιαίτερα πολύπλοκος ο προβληματισμός και η ανάλυση. Εάν η θεωρία του εκτεταμένου μυαλού είναι σωστή, τότε ακόμη και απλές πρακτικές όπως αυτές, αξίζουν αναγνώρισης και προστασίας ως μέρος της βασικής εργαλειοθήκης του νου.