Μία εικαστική εγκατάσταση απαντά στο τι σημαίνει να ζούμε ανάμεσα σε μηχανές που συνομιλούν μαζί μας

Την εικαστική εγκατάσταση Synesthesia (συναισθησία), που ταξιδεύει για πρώτη φορά στην Ελλάδα μετά την παρουσίασή της στο European Cultural Center στο πλαίσιο της 17ης Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, 2021, φιλοξενεί το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.

Η Synesthesia, έργο του Severino Alfonso και της Λουκίας Τσαφούλια, είναι ένας ατμοσφαιρικός χώρος διάδρασης, που αλληλεπιδρά εικονικά και αισθητηριακά με το ανθρώπινο σώμα μέσω της εικόνας και του ήχου, προσκαλώντας τον θεατή να συμμετάσχει σε ένα “παιχνίδι” περιέργειας. Διερευνά τις σχέσεις ανθρώπου, μηχανής και περιβάλλοντος, εστιάζοντας στο ερώτημα: τι σημαίνει να ζούμε ανάμεσα σε μηχανές που συνομιλούν μαζί μας. Ταυτόχρονα, ανοίγει έναν διάλογο για τους σύγχρονους χώρους διάδρασης και προσφέρει ευκαιρίες για αναστοχασμό, τόσο εντός ενός ιστορικού πλαισίου, όσο και με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον.

Ως όρος, η «συναισθησία» χρησιμοποιείται συμβολικά, με σκοπό την διερεύνηση της έννοιας του τόπου συνδυάζοντας όραση, αίσθηση, κίνηση, αφή, μνήμη και αντίληψη. Η εγκατάσταση λειτουργεί ως τρισδιάστατος κινηματογράφος, με κεντρικό στοιχείο έναν κόμβο πολλαπλών προβολών σε σχήμα υφασμάτινης παραμορφωμένης σφαίρας.

Εμείς μιλήσαμε με τον Severino Alfonso και τη Λουκία Τσαφούλια για το έργο αυτό που αποτελεί καρπό μιας διεπιστημονικής έρευνας και ανοίγει τον διάλογο μεταξύ τέχνης, τεχνολογίας και ψηφιακού πολιτισμού.

Πώς απαντάτε εσείς προσωπικά στο ερώτημα που θέλετε να θέσετε στο κοινό με την εγκατάστασή σας: “Τι σημαίνει να ζούμε ανάμεσα σε μηχανές που συνομιλούν μαζί μας;”
Οι μηχανές που αλληλεπιδρουν και σε ένα βαθμό συνομιλούν μαζί μας τοποθετούνται κάτω από την ψηφιακή ομπρέλα και μέσω μιας διαρκούς ανταλλαγής πληροφορίας. Τα κινητά τηλέφωνα και οι υπολογιστές που χρησιμοποιούμε καθημερινά είναι συσκευές που εκτελούν διαδικασίες, υπολογισμούς και λειτουργίες με βάση τις οδηγίες που παρέχονται από λογισμικά προγράμματα. Έχουν τη δυνατότητα να δέχονται δεδομένα (inputs), να τα επεξεργάζονται και στη συνέχεια να εξάγουν αποτελέσματα (outputs). Αυτή η συνεχής ανταλλαγή πληροφοριών είναι μέρος της καθημερινότητάς μας, αλλά συχνά την δεχόμαστε ως έχει, χωρίς να αμφισβητούμε πώς μπορεί να μας εξυπηρετήσει καλύτερα ή πώς μπορούμε ως χρήστες και «συνομιλητές» αυτών των τεχνολογιών να εμπλακούμε με πιο ουσιαστικό τρόπο.

Το να μην ενσωματώσουμε τα εργαλεία και τις έννοιες που σχετίζονται με την ψηφιακή εποχή στο χώρο της τέχνης, θα ήταν σαν να μην είχαμε λάβει υπόψη τον εκτυπωτή, το τηλέφωνο ή την φωτογραφία στις αντίστοιχες εποχές τους.

Με την ερώτηση λοιπόν αυτή μας ενδιαφέρει η κατανόηση και ευαισθητοποίηση προς αυτή την τεχνολογική συνθήκη. Καθώς αυτή είναι μια συνθήκη διαρκώς μεταβαλλόμενη με την αυξανόμενη ενσωμάτωση διαδραστικών συστημάτων στην καθημερινότητά μας, έτσι και οι απαντήσεις μας διαρκώς αναθεωρούνται. Πολλές φορές μας φαίνεται πιο διορατικό να θέτουμε κρίσιμες ερωτήσεις χωρίς να έχουμε ξεκάθαρες τις απαντήσεις. Τα έργα μας, όπως η εγκατάσταση Synesthesia σίγουρα αποτελούν μέσα για εμας ώστε να εκφράσουμε αυτές τις αναζητήσεις.

Πώς μεταμορφώνεται και προσαρμόζεται η τέχνη στο νέο τοπίο τεχνολογίας και ψηφιακού πολιτισμού; Ποιες νέες δυνατότητες προκύπτουν για τον καλλιτέχνη και ποιοι περιορισμοί;
Το να μην ενσωματώσουμε τα εργαλεία και τις έννοιες που σχετίζονται με την ψηφιακή εποχή στο χώρο της τέχνης, θα ήταν σαν να μην είχαμε λάβει υπόψη τον εκτυπωτή, το τηλέφωνο ή την φωτογραφία στις αντίστοιχες εποχές τους. Η τέχνη -ή οποιαδήποτε άλλη δημιουργική διαδικασία- δεν μπορεί να διαχωριστεί από τις ανθρώπινες δημιουργικές δεξιότητες που ορίζουν τον δικό της χρόνο στην ιστορία. Σε μια τέτοια συνθήκη θα έλειπε το ερώτημα ποιοι είμαστε και ακόμα πιο σημαντικό ποιοι είμαστε τώρα. Αλλά η έννοια του ψηφιακού δεν είναι απλώς ένα εργαλείο ή μια δεξιότητα της εποχής του, είναι ένα πλαίσιο για την επανεκτίμηση του κόσμου στον οποίο ζούμε, μετατοπίζοντας την προηγούμενη ερώτηση από το ποιοι είμαστε στο πώς είμαστε.

Η έννοια του ψηφιακού δεν είναι απλώς ένα εργαλείο ή μια δεξιότητα της εποχής του, είναι ένα πλαίσιο για την επανεκτίμηση του κόσμου στον οποίο ζούμε,

Σήμερα, παρατηρούμε μια αυξανόμενα ευκολότερη πρόσβαση στα εργαλεία και τις δεξιότητες που δημιουργούνται από και για το ψηφιακό. Τέτοιες ιδέες υπάρχουν εδώ και έναν αιώνα τόσο σε θεωρητική μορφή όσο και σε μηχανικές εφευρέσεις από επιστήμονες που εστιάζουν στην επικοινωνία, την κυβερνητική και την επιστήμη των συστημάτων -πολλοί θα πουν και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.- Αλλά τα μέσα για να μεταφραστούν αυτές οι έννοιες σε μορφή τέχνης υπάρχουν εδώ και μισό αιώνα και είναι οικονομικά και υλικοτεχνικά προσβάσιμα στο ευρύ κοινό μόνο για δύο δεκαετίες. Σχετικά σύντομος λοιπόν χρόνος για να δούμε πλήρως τις δυνατότητές τους.

Ενδιαφέρουσα απόρροια της τέχνης με την χρήση ψηφιακών τεχνολογιών είναι η επιτελεστική της πτυχή. Μια σειρά από αλλαγές γεγονότων είναι απαραίτητη συνθήκη για να εκφραστεί μια τέτοια τέχνη που βασίζεται σε ενέργειες και αλληλεπιδράσεις συνυφασμένες με δεδομένα – πληροφορία – αναγνώσεις – μετατροπές και υλοποιήσεις. Έτσι, η ψηφιακή τέχνη τροφοδοτείται από παράγοντες ενεργοποίησης (actuating factors) όπως αλλαγές φωτός, διακυμάνσεις στα επίπεδα ήχου, αλλαγές θερμοκρασίας κ.λπ. Το ανθρώπινο σώμα, σε αυτή την περίπτωση, δεν είναι σε απόσταση από την τέχνη εξυπηρετώντας μια αναλυτική συνομιλία μεταξύ τέχνης, καλλιτέχνη και θεατή, αλλά γίνεται σε ένα βαθμό απτό μέρος του έργου. Η επιτελεστική «ατζέντα» του ψηφιακού κάνει αναφορά στην «περφόρμανς» των δεκαετιών του ’60 και του ’70 ως προς την κατανόηση του σώματος σαν οντότητα που μαθαίνει, επικοινωνεί και τελικά υπάρχει μέσω των πράξεών του. Η απόδοση στην ψηφιακή εποχή, ωστόσο, εξετάζει σε μεγαλύτερο βάθος το περιβάλλον όπου γίνονται τέτοιες ενέργειες προκειμένου να επανεξεταστεί η φύση της ίδιας της δράσης. Υπό αυτή την έννοια, η φύση του ψηφιακού περιβάλλοντος είναι πολύπλοκη, αυξητική και συνεπάγεται την ενσωμάτωση όλων των εμπλεκόμενων παραγόντων προς αναζήτηση μιας καλύτερης αίσθησης του κόσμου.

Άνθρωπος, μηχανή, περιβάλλον. Τρεις παράγοντες καθοριστικοί στην καλλιτεχνική σας έρευνα. Πώς σχολιάζει η εγκατάστασή σας και το έργο σας γενικά τους παράγοντες αυτούς και ιδιαίτερα στην covid εποχή που ζούμε;
Η καθημερινή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον μας καθορίζεται αυξανόμενα μέσω της ευρείας χρήσης ηλεκτρονικών, αισθητήρων και συστημάτων ελέγχου όπως οι αισθητήρες θερμοκρασίας στους θερμοστάτες των εσωτερικών μας χώρων, οι φωτοηλεκτρικοί αισθητήρες στις αυτόματες πόρτες του σούπερ μάρκετ, το υπέρυθρο «μάτι» στα καζανάκια της τουαλέτας δημόσιων χώρων για να αναφέρουμε μερικά παραδείγματα. Η συνεχιζόμενη παγκόσμια πανδημία με τον COVID έχει αυξήσει τις εμπλοκές/διαδράσεις ανθρώπου-μηχανής-περιβάλλοντος με ρυθμό που δεν θα φανταζόμασταν πριν, έχοντας τεράστιο αντίκτυπο στις καθημερινές μας συνήθειες και στην σωματική και ψυχική μας υγεία. Η καθημερινή μας αλληλεπίδραση με το περιβάλλον είναι μια συνεχής διαπραγμάτευση με διασυνδεδεμένα συστήματα που βασίζονται σε δεδομένα – π.χ. τηλεδιασκέψεις, επισκέψεις τηλευγείας, εφαρμογές βιομετρικών δεδομένων, οι εξελισσόμενες τεχνολογίες smart home / «έξυπνου σπιτιού», για να αναφέρουμε μερικά.

Η συνεχιζόμενη παγκόσμια πανδημία με τον COVID έχει αυξήσει τις εμπλοκές/διαδράσεις ανθρώπου-μηχανής-περιβάλλοντος με ρυθμό που δεν θα φανταζόμασταν πριν, έχοντας τεράστιο αντίκτυπο στις καθημερινές μας συνήθειες και στην σωματική και ψυχική μας υγεία.

Αυτά τα συστήματα δεν αποτελούν μια απομονωμένη μορφή υλικών μέσων, αλλά σχηματίζουν ένα αλληλοεξαρτώμενο τοπίο που διαμορφώνει το υλικό σύμπλεγμα που μας περιβάλλει. Για εμας, η αντίληψη και κατανόηση αυτού του συμπλέγματος είναι ένα πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση των κρίσιμων ζητημάτων προσβασιμότητας και «περιεκτικότητας» του κτιστού περιβάλλοντος μεταξύ άλλων. Η έρευνα μας ευαισθητοποιείται σε θέματα χωρικού αποκλεισμού για ανθρώπους με ποικίλα αισθητηριακά μοντέλα αντίληψης.

Το έργο Synesthesia ανήκει σε μια σειρά εφαρμοσμένων ερευνητικών και σχεδιαστικών προτάσεων που δουλευουμε αυτο τον καιρό στα πλαίσια του εργαστηρίου μας, Synesthetic Research and Design Lab, SR&DL στο Πανεπιστήμιο Thomas Jefferson. Το θεωρητικό πλαίσιο αυτών των προτάσεων τοποθετείται στην διασταύρωση τεχνολογίας, τέχνης, σχεδιασμού, ψηφιακής κουλτούρας και υγείας. Η έρευνα μας κάνει αναφορές στο έργο του ψυχίατρου και πρωτοπόρου στην επιστήμη των συστημάτων και την κυβερνητική Ross Ashby και στην θεωρία του Embodied Mind. Οι ηλεκτρομηχανικές εφευρέσεις των Ashby, Gray Walter και Gordon Pask μεταξύ άλλων, γνωστές ως «μηχανές αντίληψης», αποτελούν υποδηλωτικά μοντέλα για την κατανόηση του ανθρώπινου εγκεφάλου ως επιτελεστικής οντότητας και προσφέρουν ένα εννοιολογικό πλαίσιο για αυτό το έργο.

Δύο ακόμα έργα μας που βρίσκονται σε εξέλιξη, με τίτλους Soft (2020) και Apomonos (2021) ενσωματώνουν την θεωρητική μας έρευνα ενημερώνοντας την πρακτική γύρω από τη νευροποικιλότητα και τις δυνατότητες δυναμικής μεταβολής και προσαρμογής του χώρου σε πραγματικό χρόνο. Τέτοιες προτάσεις εξετάζουν τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η τεχνολογία και τα δυναμικά περιβάλλοντα στην ανακατεύθυνση των σχέσεών μας με το δομημένο περιβάλλον γύρω από το παραβλεπόμενο ζήτημα της νευροποικιλότητας. Η χρήση αισθητήρων και συστημάτων διάδρασης, καθιστά δυνατή τη δημιουργία δυναμικών δομών εντός των διαφορετικών περιβαλλόντων κατοίκησης. Η μελέτη της ανθρώπινης δραστηριότητας σε σχέση με τις προκαθορισμένες δυνατότητες ενός δεδομένου χώρου ανοίγει πεδία διερεύνησης για το πώς το ίδιο το περιβάλλον που κατοικούμε θα μπορούσε να προσαρμόζεται και να αλληλεπιδρά με μη τυπικους, νευρο- ποικίλους παράγοντες που περιλαμβάνουν όλους.

Δημιουργοί: Severino Alfonso, Λουκία Τσαφούλια/Μουσική: Stefan Schmidt, Rodenkopf/Μηχανικός διαδραστικών συστημάτων: David Azar/Μηχανικός Live Feed: Matthew Ross/Συνεργάτες πρωτοτύπου υφάσματος: Anne Hand, Kim Rosner/Κατασκευή υφάσματος: RoseBrand Inc/Βοηθοί: Olivia Birritteri, Abigail Kern/Επιμέλεια ελληνικών κειμένων: Γιαννίκος Βασιλούλης, Εύη Σουγκάρα/Καλλιτεχνική συμβουλή στο χώρο του φουαγιέ: Ηρώ Βαγιώτη

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις