Χρέος: μια πονεμένη ιστορία…

Πρόσφατα, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΟΣΑ ανέφερε, σε κοινές δηλώσεις του με τον Πρωθυπουργό, πως η Ελλάδα κατέκτησε το δικαίωμα της ελάφρυνσης του χρέους. Αυτό ακούστηκε σαν μουσική στ’ αυτιά όλων των χρεωμένων, πολλαπλώς, Ελλήνων.

Μια που μιλάμε όμως για το χρέος, κανείς δεν γνωρίζει επακριβώς πόσο είναι αυτό – πάντως, όπως λένε κάποιοι, κάθε ελληνάκι φορτώνεται με καμιά τριανταριά χιλιάρικα με το που γεννιέται. Τέλος πάντων, ως συμβολή στην πλέρια κατανόηση του χρέους μας, ας δούμε από πού κρατά η σκούφια αυτής της επάρατης λέξης. Λοιπόν, η αρχαία λέξη “χρέος”, δηλαδή η οφειλή χρηματικού ποσού, ή η ηθική υποχρέωση, προέρχεται από το ρήμα “χρη”, που σημαίνει “πρέπει, είναι ανάγκη, είναι απαραίτητο”.

Η λέξη χρησιμοποιούνταν αρχικά, όπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, για να δηλώσει ό,τι είναι αναγκαίο – η λέξη “χρεία”, που σημαίνει ανάγκη, είναι ομόρριζη του χρέους. Από τη σημασία του αναγκαίου, το χρέος εξελίχθηκε εννοιολογικά, και έφτασε να σημαίνει το οφειλόμενο, την οφειλή. Να συμπληρώσω πως από την ίδια ρίζα, το ρήμα “χρη”, κατάγεται και μια άλλη λέξη: ο αχρείος, από το στερητικό άλφα και την χρεία. Η αρχική σημασία του αχρείου, δηλαδή του ελεεινού, του αισχρού, ήταν “άχρηστος”…

Τώρα βέβαια θα μου πείτε πως κάποιος μπορεί να είναι αχρείος, τόσο ως οφειλέτης, όσο και ως πιστωτής, καθώς όλοι χρωστάνε, λίγο – πολύ, σε όλους. Κάποιοι, ας πούμε, ενώ χρωστούν πολεμικές αποζημιώσεις, αρνούνται να εξοφλήσουν το χρέος τους. Και γιατί αρνούνται; Επειδή μπορούν, επειδή έχουν την οικονομική και πολιτική ισχύ να κάνουν ό,τι γουστάρουν. “Οι ωραίοι έχουν χρέη” τραγουδούσε πριν από χρόνια ο Δάντης, και ίσως αυτή να είναι η μόνη μας ικανοποίηση – ναι μεν δεν μπορούμε να αποφύγουμε την έστω και μερική αποπληρωμή του εθνικού μας χρέους, αλλά από ομορφιά σκίζουμε.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.