Θα προτιμούσατε να έχετε ένα ψάρι ή να ξέρετε πώς να ψαρεύετε;

* Το άρθρο του ακαδημαϊκού συμβούλου και λέκτορα στη σχολή Φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο Μακουάρι , Jonny Robinson δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Φανταστείτε το εξής. Ζείτε μια ζωή με αρκετά χρήματα και υγεία και χρόνο, ώστε να επιτρέπετε μία ή δύο ώρες ανεπιτήδευτης χαλάρωσης, καθισμένοι στον καναπέ στο τέλος της ημέρας μπροστά σε μια μεγάλη τηλεόραση, παρακολουθώντας με μισή καρδιά ένα ντοκιμαντέρ για την ηλιακή ενέργεια με ένα ποτήρι κρασί και σκρολάροντας στο τηλέφωνό σας. Τυχαίνει να ακούσετε ένα γεγονός για την κλιματική αλλαγή, κάτι που σχετίζεται με πρόσφατα στοιχεία για τις εκπομπές αερίων. Τώρα, το ίδιο βράδυ, ένας φίλος που παλεύει να εκπληρώσει τις οικονομικές του δεσμεύσεις μόλις έφτασε στη δεύτερη δουλειά του και χάνει το ντοκιμαντέρ (και τη χαλάρωση). Αργότερα στην εβδομάδα, όταν οι δυο σας συναντιέστε για ένα ποτό και ο φίλος σας αγνοεί τα πρόσφατα στοιχεία εκπομπών αερίων, τι είδους πνευματική ή ηθική υπεροχή δικαιολογείται πραγματικά από μέρους σας;

Αυτό το παράδειγμα έχει σχεδιαστεί για να δείξει ότι η γνώση της αλήθειας μπορεί κάλλιστα να μην έχει καμία σχέση με τις δικές μας προσπάθειες ή τον χαρακτήρα. Πολλοί γεννιούνται σε μεγάλη φτώχεια με ελάχιστες πιθανότητες για καλή εκπαίδευση και άλλοι μεγαλώνουν σε θρησκευτικά ή κοινωνικά δίκτυα που απαγορεύουν ορισμένες έρευνες. Άλλοι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν περιορισμούς λόγω γλώσσας, μεταφορών, χρημάτων, ασθένειας, τεχνολογίας, κακής τύχης κ.ο.κ. Η αλήθεια, για διάφορους λόγους, είναι πολύ πιο δύσκολα προσβάσιμη αυτές τις εποχές. Στο αντίθετο άκρο της ζυγαριάς, σε ορισμένους δίνεται ουσιαστικά η αλήθεια για κάποια πράγματα σαν να ήταν “μια μέντα στο μαξιλάρι” τους, ευχάριστα πραγματοποιημένη και όχι μεγάλη υπόθεση. Η υπερηφάνεια για αυτήν την απλή γνώση της αλήθειας αγνοεί τον τρόπο με τον οποίο μερικοί άνθρωποι την κατακτούν χωρίς καμία ανησυχία ή προσπάθεια, και τον τρόπο που άλλοι προσπαθούν ανελέητα γι’ αυτήν ενάντια στις πιθανότητες και εξακολουθούν να χάνουν. Η φράση “Γνωρίζουμε την αλήθεια [και, ίσως, εσείς όχι]”, οπλισμένη και παρουσιασμένη χωρίς καμία ειδική σεμνότητα, δεν αναγνωρίζει τα εξαιρετικά προνόμια που εμπλέκονται τόσο συχνά σε αυτήν την απόκτηση, τραβώντας μια γραμμή αποκλεισμού που αγνοεί σχεδόν όλα τα άλλα σημαντικά.

Η καλή στάση απέναντι στη γνώση φαίνεται μέσα από διάφορα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που μας βάζουν σε μια υγιή σχέση με αυτήν. Οι φιλόσοφοι ονομάζουν αυτά τα γνωρίσματα επιστημονικές αρετές. Αντί να επαινούμε εκείνους τους ανθρώπους που τυχαίνει να διαθέτουν κάποια γνώση, θα έπρεπε να επαινούμε εκείνους που έχουν τη σωστή στάση απέναντι σε αυτήν, αφού μόνο αυτό το σημείο αναφοράς περιλαμβάνει επίσης εκείνους που προσπαθούν για την αλήθεια και την χάνουν για λόγους που δεν είναι πλήρως υπό τον έλεγχό τους. Εξετάστε χαρακτηριστικά όπως η πνευματική ταπεινοφροσύνη (προθυμία να κάνετε λάθος), το πνευματικό θάρρος (αναζήτηση αληθειών που μας κάνουν να νιώθουμε άβολα), το ανοιχτόμυαλο πνεύμα (να σκέφτεστε όλες τις πλευρές της διαφωνίας, περιορίζοντας τις προκαταλήψεις) και την περιέργεια (να αναζητάτε συνεχώς). Μπορείτε να δείτε ότι το άτομο που είναι έτοιμο να διορθώσει τον εαυτό του, θαρραλέο στην αναζήτηση της αλήθειας, ανοιχτόμυαλο στη σκέψη του και καθοδηγούμενο από μια βαθιά περιέργεια, έχει καλύτερη σχέση με την αλήθεια, ακόμη και όταν αποτυγχάνει περιστασιακά να την αποκτήσει απ’ ό,τι το απαθές άτομο στο οποίο περιστασιακά παραδίδεται η αλήθεια στο πιάτο.

Κατά μία έννοια, είναι δύσκολο να απαντήσουμε στον διαχωρισμό “Είναι καλύτερα να γνωρίζεις ή να ψάχνεις να μάθεις;” επειδή δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες. Όσον αφορά τη γνώση (το πρώτο μισό του διαχωρισμού), θέλουμε επίσης να ακούσουμε πώς προέκυψε αυτή η γνώση. Δηλαδή, η γνώση αποκτήθηκε παρά την αδιαφορία και την τεμπελιά του κατόχου ή αποκτήθηκε μέσω επιμελούς αναζήτησης; Εάν ισχύει το τελευταίο, τότε είναι καλύτερο να γνωρίζετε, καθώς το δεύτερο μισό του διαχωρισμού βρίσκεται επίσης στο πρώτο: την κατοχή της γνώσης και τη στάση στην αναζήτησή της. Μπορούμε να βασιστούμε στην ιδέα με ένα άλλο παράδειγμα.

Θα προτιμούσατε να έχετε ένα ψάρι ή να ξέρετε πώς να ψαρεύετε; Και πάλι, χρειαζόμαστε περισσότερες πληροφορίες. Εάν το να έχεις το ψάρι είναι το αποτέλεσμα της γνώσης του ψαρέματος, τότε για άλλη μια φορά τα δύο μισά του διαχωρισμού δεν είναι απαραιτήτως αλληλοαποκλειόμενα, και αυτός ο συνδυασμός είναι ο ιδανικός. Αν, όμως, το αποτέλεσμα είναι το να περιμένετε κάποιον να σας δώσει ένα ψάρι, θα ήταν καλύτερα να ξέρετε πώς να το κάνετε μόνοι σας. Ενώ ο δρων που περιμένει ελπίζει σε τύχη ή φιλανθρωπία, ο δρων που ξέρει να ψαρεύει μπορεί να επιστρέφει στο ποτάμι κάθε πρωί και κάθε βράδυ, ρίχνοντας την πετονιά του στο νερό ξανά και ξανά μέχρι να ικανοποιηθεί με το αλίευμα.

Και έτσι συμβαίνει με τη γνώση. Ναι, είναι καλύτερο να γνωρίζουμε, αλλά μόνο όταν αυτό συνεπάγεται συνοδευτική στάση. Αν, αντίθετα, η κατοχή της γνώσης βασίζεται κυρίως στους σποραδικούς πυλώνες της τύχης ή των προνομίων (όπως συμβαίνει συχνά), η θέση κάποιου είναι αβέβαιη και κινδυνεύει από μια αβάσιμη υπερηφάνεια (για να μην αναφέρουμε τις συνακόλουθες επιπλοκές της ίδιας της υπερηφάνειας). Χωρισμένοι σε δύο διακριτές κατηγορίες, λοιπόν, θα πρέπει να προτιμήσουμε την αναζήτηση από τη γνώση. Όπως και με τον δρώντα που ξέρει να ψαρεύει, αυτός που αναζητά τη γνώση μπορεί να βγει στον κόσμο, άλλοτε αποτυγχάνοντας και άλλοτε πετυχαίνοντας, αλλά σε κάθε περίπτωση μπορεί να συνεχίσει μέχρι να ικανοποιηθεί με το αλίευμά του, την επίτευξη γνώσης. Και τότε, την επόμενη μέρα, μπορεί να επιστρέψει στο ποτάμι και να τα κάνει όλα ξανά.

Ένα άτομο θα έρθει τελικά ενάντια στον κόσμο, λογικά, ηθικά, κοινωνικά, ακόμη και σωματικά. Κάποιες συγκρούσεις θα είναι ελάχιστα αισθητές, άλλες θα είναι καταστροφικές. Η συνεπής στάση αναζήτησης της αλήθειας μάς δίνει την καλύτερη δυνατή εικόνα για να βλέπουμε καθαρά, και αυτό είναι που πρέπει να επαινούμε και να εκτιμούμε.