Τυφώνας και κυκλώνας: Από πού κρατά η σκούφια τους

Κατ’ αρχήν να διευκρινίσουμε πως ο τυφώνας κι ο κυκλώνας αποτελούν κι οι δύο υποκατηγορίες του ίδιου καιρικού φαινομένου. Η διαφορά τους έγκειται περισσότερο στον τόπο που εκδηλώνονται παρά στη φύση τους. Στον Ατλαντικό και τον Βόρειο και Βορειοδυτικό Ειρηνικό, οι σφοδρές καταιγίδες είναι γνωστές ως τυφώνες («hurricanes», από τον θεό του κακού της Καραϊβικής, τον Hurrican, αλλά και «typhoons» από τον ελληνικό Τυφώνα). Όμως, οι ίδιες καταιγίδες, στον νοτιοδυτικό Ειρηνικό και τον νοτιοανατολικό Ινδικό Ωκεανό, ονομάζονται «κυκλώνες» ή. «τροπικοί κυκλώνες». Παντως, για να αναγνωριστεί μια καταιγίδα ως τυφώνας ή κυκλώνας, πρέπει οι άνεμοι να πνέουν με ταχύτητα τουλάχιστον 119 χιλιομέτρων/ώρα (Κατηγορία 1). Αν φτάσουν στα 179 χλμ/ώρα, τότε μιλάμε για «σφοδρό τυφώνα ή κυκλώνα».

Ο κυκλώνας, ο θυελλώδης άνεμος που δημιουργεί γιγαντιαία δίνη και συνοδεύεται απο καταρρακτώδεις βροχές, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, είναι ένα αντιδάνειο: ετυμολογείται από τον αγγλικό όρο «cyclone», το οποιο προέρχεται από το αρχαιοελληνικό «κυκλών», που είναι η μετοχή ενεστώτα του ρήματος «κυκλώ», δηλαδή κυκλώνω.

Ο «τυφώνας» τώρα, ο βίαιος και καταστροφικός ανεμοστρόβιλος, όπως λέει το Λεξικό, ο σίφουνας, ο πανάρχαιας, προελληνικής ρίζας μυθικός πατέρας των Ανέμων, πήρε το όνομά του από ένα φρικαλέο τέρας της μυθολογίας. Ακούστε μια τρομακτική ιστορία:

Όταν οι θεοί του Ολύμπου κατατρόπωσαν τους Γίγαντες, η Γαία γεμάτη πόνο και μανία ζευγάρωσε με τον Τάρταρο – ο Τυφώνας ήταν το παιδί τους. Ήταν ο ογκωδέστερος και ο δυνατότερος από όλα τα άλλα παιδιά της. Ήταν ψηλότερος απ΄τα βουνά και το κεφάλι του έφτανε τα αστέρια. Τα ανοικτά του χέρια έφταναν από την Ανατολή ως τη Δύση. Στους ώμους του είχε εκατό κεφάλια δρακόντων. Το φτερωτό του σώμα του μέχρι τη μέση ήταν ανθρώπινο, αλλά απ’ τη μέση και κάτω ο Τυφώνας αποτελούνταν από μια μάζα κουλουριασμένων φιδιών. Φλόγες πετούσαν τα μάτια του, ενώ από τα κεφάλια του ξεχύνονταν απόκοσμα ουρλιαχτά. Εδώ να πούμε πως αυτοί οι εκκωφαντικοί ήχοι του Τυφώνα αντιστοιχούν βέβαια στο μουγκρητό της θύελλας, που συνοδεύει την εμφάνιση τέτοιων ακραίων καιρικών φαινομένων..

Ο Τυφώνας ήταν ο εκδικητής του γένους του, των Γιγάντων – θα έπαιρνε το αίμα τους πίσω. Η Γιγαντομαχία ήταν σφοδρή. Αρχικά ο Τυφώνας ζόρισε πολύ τον Δία: τον αιχμαλώτισε, τον πετσόκοψε, αλλά μετά ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων πήρε τα πάνω του. Αντιμετώπισε στα ίσια τον Τυφώνα, πετώντας του κεραυνούς, ενώ το φρικαλέο γιγάντιο τέρας, απαντούσε στα πυρά του Διός πετώντας του ολόκληρα βουνά….

Με τα πολλά η σφοδρή σύγκρουσε έλαβε τέλος, με τον Δία να εκσφενδονίζει το όρος Αίτνα για να πλακώσει, να εξουδετερώσει επί τέλους τον Τυφώνα, που είχε καταφύγει στη Σικελία. Έτσι έγινε, πράγματι, όμως ο Τυφώνας δεν έχει πεθάνει. Κατά καιρούς μουγκρίζει και φωνάζει και φτύνει καπνούς, φωτιά και λάβα – η Αίτνα είναι ενεργό ηφαίστειο, γιατί έχει τον Τυφώνα στα σπλάχνα της… Να πούμε επίσης πως κατά τη διάρκεια της καταδίωξής του, ο Τυφώνας μάτωσε από τους κεραυνούς του Δία, όταν ήταν στην κορυφή ενός βουνού, που γι’ αυτό ονομάστηκε Αίμος: ο γνωστός Αίμος, εδώ, στα Βαλκάνια, από αυτό ακριβώς το αίμα του Γιου της Γαίας…

Ο Τυφώνας, λοιπόν, ο νικημένος Γίγαντας, ο κραταιός γιος της Γης, ήταν και ο πατέρας των ανέμων, όπως είπαμε. Των θυελλωδών ανέμων, που σαρώνουν τα έργα του ανθρώπου σε γη και θάλασσα, που ξεριζώνουν στέγες και βυθίζουν πλοία, αλλά και των ούριων, των ευνοϊκών ανέμων, που φούσκωσαν τα πανιά των Ελλήνων, στέλνοντάς τους στα τέσσερα σημεία του αρχαίου ορίζοντα. Ο Τυφώνας, ο μανιασμένος, ο ολέθριος, είναι ο πατέρας κι αυτής της ζείδωρης πνοής που μας δροσίζει το καλοκαίρι… Ο Τυφώνας, κι όχι ο Αίολος, που δεν ήταν παρα ο «ταμίας» των ανέμων, ο διορισμένος από τον Δία διαχειριστής τους…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.