Μίκης Θεοδωράκης: Όταν η υψηλή τέχνη συναντήθηκε με το μεγάλο κοινό

Ο Μίκης Θεοδωράκης Eurokinissi

Ο Γιάννης Αλμπάνης γράφει για ένα από τα στοιχεία που έκαναν τον Μίκη Θεοδωράκη πραγματικά ξεχωριστό.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΛΜΠΑΝΗΣ
02 Σεπτεμβρίου 2021 12:28

Αδιάψευστη απόδειξη του μεγέθους μιας προσωπικότητας είναι η δυσκολία (αν όχι αδυναμία) αποτίμησης της με έναν περιορισμένο αριθμό λέξεων. Πώς μπορείς να στριμώξεις σε κάποιες εκατοντάδες λέξεις τη θυελλώδη ζωή και το μοναδικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος πέθανε σήμερα σε ηλικία 96 ετών; Πώς να συνοψίσεις σε ένα άρθρο μια ζωή για την οποίο θα μπορούσαν να γραφτούν όχι ένα, αλλά πολλά μυθιστορήματα; Μου φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο.

Μια πτυχή

Κατά συνέπεια, θα προσπαθήσω να εστιάσω σε μια μόνο από τις πτυχές του έργου του, αυτή που σπάνια συναντάς σε άλλες περιπτώσεις. Γιατί υπάρχουν αρκετοί καλλιτέχνες ανά τον κόσμο των οποίων το έργο απέκτησε τόσο μεγάλη ακτινοβολία ώστε εντέλει επηρέασε την ταυτότητα του λαού τους -γιατί, ας μην έχουμε αμφιβολία, ο Μίκης άσκησε μεγάλη επιρροή στη σύγχρονη ελληνική ταυτότητα. Επίσης, υπάρχουν αρκετοί καλλιτέχνες ανά τον κόσμο των οποίων το έργο ταυτίστηκε με τις πολιτικές περιπέτειες των κοινωνιών τους -ποιος μπορεί πια να σκεφτεί τους αγώνες της ελληνικής Αριστεράς χωρίς τα τραγούδια του Θεοδωράκη; Τέλος, δεν είναι σπάνιο μεγάλοι καλλιτέχνες να πολιτεύονται με τρόπο αντιφατικό και αμφιλεγόμενο -ο Μίκης που ταυτίστηκε με την Αριστερά, έγινε υπουργός του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, ενώ η τελευταία πολιτική πράξη του ήταν η συμμετοχή του στο εθνικιστικό συλλαλητήριο για τη Μακεδονία.

Αυτό που πολύ σπάνια απαντάται, είναι η συνάντηση της υψηλής τέχνης με το μεγάλο κοινό, το πολύ μεγάλο κοινό. Γιατί δεν είναι απλό πράγμα να κάνεις εκατομμύρια ανθρώπους να τραγουδάνε την ποίηση του Σεφέρη, του Ελύτη και του Ρίτσου. Μια ποίηση όχι λαϊκή, αλλά μοντέρνα και με μεγάλες απαιτήσεις καλλιέργειας για τον αναγνώστη/ακροατή. Μια ποίηση που δύσκολα θα μπορούσε να τη φανταστεί κανείς να γίνεται τραγούδι και μάλλον κανείς δεν θα μπορούσε να διανοηθεί ότι αυτό το τραγούδι θα γινόταν η μεγαλύτερη επιτυχία της μεταπολεμικής ελληνικής μουσικής.

Το τραγούδι

Κανονικά ένα τραγούδι για να γίνει επιτυχία πρέπει να είναι απλό (χωρίς αυτό να σημαίνει μη ποιοτικό) και προσιτό (χωρίς αυτό να σημαίνει επιφανειακό) ώστε να μπορεί να εκφράσει το συναίσθημα των πολλών και να αποτυπώνεται στη μνήμη τους. Δεν είναι καθόλου εύκολο να γράψει κανείς κάτι πραγματικά απλό στο οποίο να συμπυκνώνεται η ευαισθησία χιλιάδων ανθρώπων. Και μοιάζει αδύνατο να κάνεις το περίπλοκο και το λόγιο να γίνει προσιτό και λαϊκό.

Ο Μίκης το κατάφερε, ντύνοντας τη σύγχρονη ποίηση με λαϊκότροπες μουσικές φόρμες, πολύ οικείες στο μεγάλο κοινό. Το κατάφερε επίσης γιατί συνειδητοποίησε ότι όσα έλεγαν οι ποιητές αφορούσαν πολύ περισσότερους ανθρώπους από το πάντα στενό αναγνωστικό κοινό τη ποίησης, Αυτή η συνάντηση της λογιοσύνης με τη λαϊκότητα μετέτρεψε το ελληνικό τραγούδι σε ένα ιδιαίτερο είδος τέχνης και αποτέλεσε τη γέφυρα για να γνωρίσουν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι τη σύγχρονη ελληνική ποίηση. Βεβαίως, μια τέτοια συνάντηση δεν θα μπορούσε να γίνει παρά σε μια μεγάλη στιγμή πολιτικής και πολιτιστικής αφύπνισης της ελληνικής κοινωνίας, όπως υπήρξε η δεκαετία του ‘60.

Το απαράμιλλο καλλιτεχνικό ταλέντο μεγαλούργησε στην πρόσφορη ιστορική συγκυρία, όπως άλλωστε γίνεται πάντα. Τηρούμενων των αναλογιών, κάτι αντίστοιχο συνέβη στην Ιταλία του 19ου αιώνα όταν οι άριες του Βέρντι έγιναν τα τραγούδια της εθνικής απελευθέρωσης.

Σήμερα αποχαιρετάμε τον Μίκη Θεοδωράκη με την πικρή αίσθηση ότι δύσκολα στο προσεχές διάστημα θα συμβούν στη χώρα αυτή όσο σπουδαία συνέβησαν στο πρόσφατο παρελθόν. Πάντοτε ήμασταν διψασμένοι αλλά τώρα το νερό είναι πιο γλυφό από ποτέ.