Σάουντρακ από την εξορία: Οι κινηματογραφικές μελωδίες του Μίκη Θεοδωράκη

Κινηματογραφικές μουσικές του Μίκη Θεοδωράκη από τη φυλακή κι από την εξορία, μουσικές που έφτασαν ως τις Χρυσές Σφαίρες, για ταινίες που βραβεύτηκαν με Όσκαρ, μουσικές που χόρεψε ο Άντονι Κουίν και διασκεύασαν οι Beatles.

ΘΟΔΩΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
02 Σεπτεμβρίου 2021 13:39

Ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε κινηματογραφικές μουσικές από τη φυλακή κι από την εξορία, μουσικές που έφτασαν ως τις Χρυσές Σφαίρες, για ταινίες που βραβεύτηκαν με Όσκαρ, μουσικές που χόρεψε ο Άντονι Κουίν και διασκεύασαν οι Beatles, που καθόρισαν έργα και φιλμογραφίες, μελωδίες που μπορούσαν να έχουν προέλθει από μια συμφωνική ορχήστρα ή από μια πολυπαιγμένη κασέτα με 14 λεπτά ήχου.

Ένας κινηματογραφικός θρύλος πέραν όλων των άλλων πτυχών της προσωπικότητάς του, ο Θεοδωράκης κέρδισε για πρώτη φορά την προσοχή της διεθνούς κινηματογραφικής κοινότητας μερικά χρόνια πριν το “Ζορμπά”, όταν το “Honeymoon Song” επαναλαμβανόταν καθόλη τη διάρκεια του “Honeymoon” του Μάικλ Πάουελ (1959). Ο μεγάλος σκηνοθέτης είχε μετακινηθεί στην Ισπανία και είχε συλλάβει την ταινία ελπίζοντας πως θα έκανε για το φλαμένκο ό,τι τα “Κόκκινα Παπούτσια” (το κλασικό αριστούργημα που είχε συν-σκηνοθετήσει με τον Έμερικ Πρεσμπέργκερ) για το μπαλέτο.

To κομμάτι, πασίγνωστο εδώ ως “Αν Θυμηθείς Τ’ Όνειρό Μου”, διασκεύασαν αργότερα ακόμα και οι Beatles:

H εμβληματικότερη στιγμή της καριέρας του ήρθε το 1964 με τον “Αλέξη Ζορμπά”, αλλά και πριν από τη μνημειώδη εκείνη συνεργασία, είχε ήδη αφήσει το στίγμα του σε μια ιδιαίτερα ανθηρή περίοδο για το ελληνικό σινεμά και τους ανθρώπους του ελληνικού σινεμά. Συνέθεσε τη μουσική για τη “Φαίδρα” (1961) του Ζιλ Ντασέν με τη Μελίνα Μερκούρη και τον Άντονι Πέρκινς, καθώς και για την “Ηλέκτρα” (1962) του Κακογιάννη, σκηνοθέτη με τον οποίο απόλαυσε μια από τις πιο διαρκώς ανταποδοτικές συνεργασίες της καριέρας του.

O χορός του “Ζορμπά” τον είδε να φτάνει υποψήφιος για Χρυσή Σφαίρα και Γκράμι, την ώρα που η ταινία κάνει σπουδαία εμφάνιση στα Όσκαρ. Ο χορός του Άντονι Κουίν παραμένει μέχρι και σήμερα μια από τις πιο δυνατές, παγκόσμιες εικόνες της 7ης τέχνης, την ώρα που το διάσημο εκείνο συρτάκι ακούγεται και χορεύεται ακόμα μέχρι σήμερα, 55 χρόνια αργότερα, σα να γράφτηκε χτες.

Η διεθνής επιτυχία κάνει τον Θεοδωράκη γνωστό στο εξωτερικό, όπου το μουσικό αυτό μοτίβο μάλλον παραμένει το πιο άμεσα αναγνωρίσιμο κομμάτι του. Όμως συνεχίζει καθόλη τη διάρκεια των ‘60s να δουλεύει παράγοντας μερικά από τα σπουδαιότερα έργα του ακόμα και σε κατάσταση πολιορκίας. Η μουσική του Θεοδωράκη ήταν πάντα άρρηκτα συνδεδεμένη με την πολιτική διάσταση της, και το ίδιο συμβαίνει και με τις δουλειές του στο σινεμά.

Το 1969, όσο βρισκόταν ακόμα σε εξορία, ο Θεοδωράκης καταφέρνει να έρθει σε επικοινωνία με τον Κώστα Γαβρά για τη μουσική επένδυση του μετέπειτα θρυλικού πολιτικού θρίλερ “Ζ”, για τη δολοφονία του Λαμπράκη. Η πλούσια, μανιασμένη, λεπτομερής παλέτα των ήχων του Θεοδωράκη ντύνει ιδανικά το φιλμ, το οποίο γνωρίζει τεράστια διεθνή αναγνώριση, κερδίζοντας 2 Όσκαρ. Ο ίδιος προτείνεται για BAFTA Μουσικής και το σάουντρακ γνωρίζει μεγάλη επιτυχία, έχοντας φτιαχτεί μέσα από παλιότερες μελωδίες του Θεοδωράκη, μελοποιημένα ποιήματα, και πειραγμένες μουσικές του.

To 1972 η Κατάσταση Πολιορκίας του Κώστα Γαβρά φιλοξενεί συνθέσεις και ιδέες που σύντομα ο Θεοδωράκης θα τελειοποιούσε στο μεγαλόπνοο Canto General.

Ένας ακόμα μεγάλος σκηνοθέτης με τον οποίο συνεργάστηκε ο Θεοδωράκης ήταν ο Σίντεϊ Λιούμετ για το Σέρπικο (1973) με τον Αλ Πατσίνο. Όπως θυμάται ο ίδιος ο Λιούμετ, αναζήτησε τον Θεοδωράκη, που είχε πρόσφατα φύγει από την Ελλάδα, ακριβώς λόγω των αγώνων του και του στάτους του στην ευρωπαϊκή καλλιτεχνική ελίτ ως «στιβαρού αριστερού». Ο Θεοδωράκης, εν μέσω μιας μεγάλης περιοδείας στις ΗΠΑ, έδωσε στον Λιούμετ 14 λεπτά μουσικής τα οποία έντυσαν τη σπουδαία ταινία. Και πάλι, βρέθηκε υποψήφιος για BAFTA και Grammy για τη δουλειά του.

Με τον Κακογιάννη, για τον οποίον είχε συνθέσει και τις Τρωάδες (1971), θα δούλευε και στην Ιφιγένεια (1977), ενώ για τον Ντασέν συνέθεσε και τη Δοκιμή (1974) για την αντίσταση του Πολυτεχνείου. Το 1980 έγραψε τη μουσική του κλασικού πολιτικού φιλμ Ο Άνθρωπος με το Γαρύφαλλο του Νίκου Τζήμα, για τις τελευταίες μέρες του Μπελογιάννη. Μια καριέρα γεμάτη μουσικές αδιαπραγμάτευτα εθνικού και πολιτικού χαρακτήρα, γραμμένες υπό τις πιο δυσμενείς συνθήκες, αλλά ικανές να ταξιδέψουν σε κάθε άκρη του πλανήτη, να ντύσουν κλασικά φιλμ από την Ευρώπη ως το Χόλιγουντ, κερδίζοντας διακρίσεις και παραμένοντας εμβληματικές συνθέσεις ως και σήμερα. Οι κινηματογραφικές νότες του Μίκη Θεοδωράκη ήταν και θα είναι για πάντα, πανίσχυρες εικόνες από μόνες τους.