250 χρόνια Μπετόβεν: Εκκεντρικός, ιδιοφυής, πρωτοπόρος

Με αφορμή τη συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου (Σάββατο 8/8), που είναι αφιερωμένη στα 250 χρόνια από τη γέννησή του Μπετόβεν, το News 24/7 παρουσιάζει αθέατες πλευρές της μουσικής ιδιοφυΐας του.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ
06 Αυγούστου 2020 08:12

“Μου φαινόταν απίθανο να αφήσω τον κόσμο μέχρι να προσφέρω όλα όσα ένιωθα ότι βρίσκονταν μέσα μου”, έγραφε ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν σε μία επιστολή του, απεγνωσμένος από τη σταδιακή του κώφωση. Ο άνθρωπος που άλλαξε για πάντα τα δεδομένα στον χώρο της κλασικής και συμφωνικής μουσικής, φέρεται να είχε πολλές εκκεντρικές συνήθειες, όπως άλλωστε συνηθίζεται με τις προσωπικότητες που γράφουν ιστορία.

Με αφορμή τη συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου (Σάββατο 8/8), που είναι αφιερωμένη στα 250 χρόνια από τη γέννησή του Μπετόβεν, το News 24/7 παρουσιάζει αθέατες πλευρές της μουσικής ιδιοφυΐας του.

Αποστασιοποίηση

Γεννημένος το 1770, ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν εγκαταστάθηκε στη Βιέννη το 1792, όπου ξεκίνησε μαθήματα με τον Γιόζεφ Χάυντν. Λίγα χρόνια αργότερα κι ενώ είχε ήδη δημιουργήσει αίσθηση με το Δεύτερο Κοντσέρτο για πιάνο και την Πρώτη Συμφωνία, τόσο ο δάσκαλός του όσο και διάφοροι γνωστοί του παρατήρησαν ότι απέφευγε πεισματικά τις κοινωνικές συγκεντρώσεις. Μάλιστα, ο Χάυντν σχολίαζε ότι ο μαθητής του έπαψε να τον επισκέπτεται, ενώ το πιάνο του ήταν για καιρό ξεκούρδιστο.

Τι ήταν όμως αυτό που προκαλούσε την αποστασιοποίηση του Μπετόβεν από όλους και τη φαινομενική αδιαφορία ακόμα και για τη μουσική; Πλέον, είναι γνωστό ότι ήδη από τα 26 του, ο Μπετόβεν έχανε σταδιακά την ακοή του, ενώ υπέφερε και από άλλα προβλήματα υγείας, όπως κοιλιακές κράμπες, περιοδική διάρροια και συχνούς, αφόρητους πονοκεφάλους. Ήταν μάλιστα τόσο δυστυχισμένος, που φαίνεται ότι είχε σκεφτεί να αυτοκτονήσει. Τι τον απέτρεψε; Η αγάπη του και η ένθερμη πίστη για την τέχνη του: “Μου φαινόταν απίθανο να αφήσω τον κόσμο μέχρι να προσφέρω όλα όσα ένιωθα ότι βρίσκονταν μέσα μου”, έγραφε στην περίφημη Διαθήκη του Χάιλιγκενσταντ – μία επιστολή προς τους αδελφούς του που τελικά παρέμεινε κλειδωμένη στο συρτάρι του.

Ακατάστατος

Εγκαταλείποντας τα σχέδια για αυτοχειρία, ο Μπετόβεν αφιερώθηκε και πάλι στη σύνθεση, ολοκληρώνοντας τελικά την Τρίτη Συμφωνία. Όμως, η Ηρωική, όπως είναι ευρέως γνωστή, δεν αγκαλιάστηκε αμέσως από τους μουσικούς, το κοινό και τους κριτικούς. Η ορχήστρα λέγεται ότι διέκοπτε συχνά τις πρόβες, διαμαρτυρόμενη για τη σύγχυση που της προκαλούσε το έργο, οι κριτικοί το έβρισκαν παράξενο, ενώ ένας ακροατής σχολίαζε “Θα του έδινα ένα ασημένιο νόμισμα για να σταματήσει”.

Λέγεται ότι ο Μπετόβεν συνέθετε καλύτερα ενώ περπατούσε κι έτσι είχε γίνει γνωστός ως ένας παράξενος άνθρωπος που έπαιρνε τους δρόμους, βρυχώμενος μουσικά σπαράγματα και κουνώντας ακατανόητα τα χέρια του, αδιάφορος για τις αντιδράσεις των γύρω του. Ακόμη, δεν μπορούσε να μείνει για καιρό στο ίδιο μέρος. Στη Βιέννη, μετακόμισε περισσότερες από 40 φορές, ενώ κάποια περίοδο συντηρούσε παράλληλα τέσσερα σπίτια. Όμως, ούτε η καθαριότητα και η τακτοποίηση ήταν το δυνατό του σημείο: κάποιος που τον επισκέφθηκε το 1809 είπε πως δεν είχε δει ποτέ στη ζωή του διαμέρισμα, το οποίο να είναι τόσο ακατάστατο και βρόμικο. Οι καρέκλες ήταν γεμάτες κουτιά με αποφάγια και πεταμένα, άπλυτα ρούχα, το πιάνο και το γραφείο ήταν γεμάτα με μισοτελειωμένες παρτιτούρες, ενώ κάτω από το πιάνο βρισκόταν ένα γεμάτο δοχείο νυκτός.

Όπως με το σπίτι του, ο Μπετόβεν δεν έδινε σημασία ούτε στην προσωπική του υγιεινή και εμφάνιση, γεγονός που φαίνεται να συνέτεινε στην αδιαφορία ή ακόμη και αποστροφή των γυναικών απέναντί του. Τα ρούχα του ήταν τόσο σκισμένα και βρώμικα που οι φίλοι του αναγκάζονταν να του αγοράσουν συχνά καινούρια, ώστε να είναι πιο ευπαρουσίαστος. Κι ενώ στα νιάτα του λέγεται ότι ήταν μελαχρινός, γρήγορα τα μαλλιά του έγιναν κάτασπρα και το πρόσωπό του γέμισε ακμή – ίσως ως αποτέλεσμα της φθίνουσας κατάστασης της υγείας του.

“Ο Λόμπκοβιτς είναι γάιδαρος”

Η εποχή που ο Μπετόβεν μεσουρανούσε έχει μείνει στην ιστορία, καθώς οι συνθέτες άρχισαν να ανεξαρτητοποιούνται οικονομικά αλλά και καλλιτεχνικά, από τις συμβάσεις ευγενών και κληρικών. Μάλιστα, ο ίδιος ήταν τόσο παθιασμένος με την καλλιτεχνική του ελευθερία, που κάποια στιγμή στάθηκε μπροστά στο ανάκτορο του πρίγκιπα- προστάτη του, Γιόζεφ Φραντς Μαξιμίλιαν Λόμπκοβιτς και φώναξε “Ο Λόμπκοβιτς είναι γάιδαρος”. Ενώ, μια άλλη φορά, έσπασε μία καρέκλα στο κεφάλι του πλούσιου αριστοκράτη Καρλ Αλόις. Όταν εκείνος σταμάτησε να τον πληρώνει, ο Μπετόβεν δήλωσε προσβεβλημένος (!).

Αντίστοιχη τύχη είχαν και οι μουσικοί εκδότες και διοργανωτές των συναυλιών του. Όντας βέβαιος ότι όλοι πήγαιναν να τον εξαπατήσουν, ο Μπετόβεν διαπραγματευόταν ατελείωτα τους όρους και τις συνθήκες. Όμως, μη έχοντας ιδέα από αριθμητική, το μόνο που κατάφερνε ήταν να γεμίζει τα περιθώρια των επιστολών και των συμβολαίων με μανιώδεις απόπειρες πολλαπλασιασμού. Εύλογα λοιπόν, όλοι θεωρούσαν πως μια ζωή υπήρξε πάμπτωχος. Μάλιστα, η Φιλαρμονική Λέσχη του Λονδίνου, όταν έμαθε ότι η υγεία του κατέρρεε, συγκέντρωσε και του έστειλε 100 λίρες (1000 φλορίνια), ως μία στοιχειώδη βοήθεια. Όταν μετά θάνατον, η περιουσία του υπολογίστηκε στα 10.000 φλορίνια, πρόσωπα του κοντινού αλλά και του ευρύτερου περιβάλλοντός του εξεπλάγησαν.

Κι όμως, αυτός ο άνθρωπος με την τόσο ταραχώδη και δύσκολη ζωή, παραμένει ίσως ο πιο επιδραστικός συνθέτης όλων των εποχών. Η εκκεντρικότητα και η δύστροπη συμπεριφορά του δεν φαίνεται να έχουν καμία σημασία μπροστά στα αριστουργήματα που άφησε πίσω του – έργα που εκφράζουν όλη τη γκάμα των συναισθημάτων, χάρη στον μοναδικό, συγκλονιστικό τρόπο της γραφής του.