ΕΛΛΗΝΙΚΟ #METOO: ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ;

Από την κοινωνικά παρεμβατική και αριθμητικά ενισχυμένη παρουσία του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών μέχρι τη στάση, τα αιτήματα και τις πρωτοβουλίες των σπουδαστών και σπουδαστριών των Δραματικών Σχολών κι από την Κίνηση Αναπήρων Καλλιτεχνών μέχρι τον δημιουργικό, ουσιαστικό ακτιβισμό των Support Art Workers, των Women in Arts, ή άλλων ομάδων δράσης και πρωτοβουλίας με αρκετές συνάφειες στους στόχους και τις προτάσεις τους (όπως η “Αφανής Συμμετοχική Εταιρεία”, το “Φανταστικό Εθνικό Θέατρο” κ.ά) ο συνδυασμός της πανδημίας, της καταναγκαστικής καλλιτεχνικής αεργίας και αυτού που βαφτίστηκε “ελληνικό #MeToo”, έφερε, μέσα στον γενικευμένο ζόφο κι ένα καλό. Οι εργαζόμενοι στο χώρο του Πολιτισμού δεν περιορίστηκαν στο αυτονόητο αίτημα, της επιβίωσής τους-κι ας το αντιμετωπίζουν με πιο δραματικούς όρους από ποτέ. Προχώρησαν ακόμα περισσότερο, συνασπίστηκαν για πρώτη φορά τόσο φανερά, αλληλοϋποστηρίχθηκαν για πρώτη φορά τόσο συγκινητικά και απαίτησαν καλύτερες συνθήκες στο χώρο τους, οριζοντίως και καθέτως, για πρώτη φορά τόσο σθεναρά.

Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι αυτή ακριβώς την εποχή άνοιξαν στόματα απέναντι σε κατοχυρωμένες και χρόνιες θεατρικές “εξουσίες”, συστήματα και προσωπικότητες. Υπάρχουν αρκετοί που συνδέουν το ξέσπασμα του ελληνικού MeToo με τη συγκεκριμένη εποχή. Τα κλειστά θέατρα και η ανεργία είναι μία δραματική πραγματικότητα, ασφαλώς. Αλλά όταν δεν έχεις να χάσεις τίποτα, δεν έχεις πιά και εξαρτήσεις και φόβους γιατί δεν έχεις να ζυγίσεις τη δυνατότητα να γίνεις αντικείμενο εκμετάλλευσης σιωπώντας, με αντάλλαγμα το να έχεις δουλειά. Και τότε μιλάς πιο άφοβα. Πιο ανοιχτά. Και πιο οργισμένα, ακόμα και αναδρομικά.

Μετά τον χώρο του αθλητισμού και τις αποκαλύψεις της Σοφίας Μπεκατώρου η “κάθαρση” στον χώρο του θεάματος ξεκίνησε άλλωστε με την καταγγελία από τη Ζέτα Δούκα της κακοποιητικής συμπεριφοράς του Γιώργου Κιμούλη στη σκηνή και στα παρασκήνια, μίας αναμφισβήτητα καταδικαστέας συμπεριφοράς που όμως δεν είχε το βαρύ ποινικό “χαρακτήρα” των αποκαλύψεων που ακολούθησαν και αφορούσαν στον Δημήτρη Λιγνάδη, στον Πέτρο Φιλιππίδη και σε ορισμένους ακόμα που έπονται…

Και βέβαια πανδημία και MeToo γέννησαν συλλογικότητες και θεσμούς ή ενίσχυσαν τις ήδη προϋπάρχουσες. Όλοι μαζί συνέχισαν έκτοτε να δρουν δυναμικά. Όμως ως προς αυτό καθαυτό το θέμα της εσωτερικής κάθαρσης από κακοποιητικές συμπεριφορές διαφορετικής κλίμακας και είδους, φάνηκε να υπάρχει μία κάμψη, ειδικά μετά τον θόρυβο, την ένταση και το βάθος των αποκαλύψεων της Υπόθεσης Λιγναδη. “Όταν κάποιος καταγγέλλεται για βιασμούς ανηλίκων πώς να πάει η νέα ηθοποιός να καταγγείλει ότι κάποιος άλλος της έριξε ένα χαστούκι επί σκηνής; ‘Η ότι την έβρισε πατόκορφα;”, μου είπε ένα φίλος τις προάλλες. Είναι όμως έτσι; Η Υπόθεση Λιγνάδη αποθάρρυνε ανθρώπους από το να καταγγείλουν τις δικές τους περιπέτειες, επειδή δεν ήταν μεγατόνων όπως όσες προηγήθηκαν;

Πως λειτουργησε η Υποθεση Λιγναδη

“Είναι δυνατόν; Δεν είναι καθόλου έτσι. Ίσα-ίσα η Υπόθεση Λιγνάδη λειτούργησε ως ένας ακόμα λόγος να μη σταματήσουμε να μιλάμε. Είμαστε όλοι μαζί. Δίπλα στην καθεμία και τον καθέναν στο βαθμό του, το ποσοστό του και τη στιγμή του. Το γεγονός ότι υπάρχουν βιασμοί, δεν σημαίνει ότι επιτρέπονται τα χαστούκια», ξεκαθαρίζει η Μαριάννα Τουμασάτου, εκτός από γνωστή ηθοποιός και μία πολύ ισχυρή γυναικεία προσωπικότητα του χώρου που τα λέει κατά κανόνα «έξω από τα δόντια». Η ίδια ήταν απ΄όσους πρωτοστάτησαν στο κίνημα «Είμαστε όλοι μαζί» που φυσικά υπήρξε πολλά περισσότερα από ένα hashtag (#eimasteoloimazi ) στα social media. «Όταν κάποιος απευθύνεται σ εμάς τον παροτρύνουμε να μιλήσει, ακόμα κι αν πρόκειται για παραγεγραμμένα αδικήματα, ώστε να φρενάρει την επαναληπτικότητα των παραβατικών συμπεριφορών. Αυτό, λοιπόν, δεν έχει σταματήσει. Απλώς δεν ασχολούνται πια τα κανάλια. Αλλά η Δικαιοσύνη δεν επέρχεται από τις τηλεοράσεις, τις εφημερίδες ή τα σάιτ. Για εμάς, ανοίγουν άλλοι δρόμοι, ανοίγουν υποθέσεις και ανοίγουν και τα στόματα πολλών. Η διαδικασία κινείται», διαβεβαιώνει η ίδια.

Η Υπόθεση Λιγνάδη λειτούργησε ως ένας ακόμα λόγος να μη σταματήσουμε να μιλάμε. Είμαστε όλοι μαζί. – Μαριάννα Τουμασάτου.

Και πράγματι κινείται. Γενικός Γραμματέας του Σ.Ε.Η., ως ένας από τους καθ ύλην αρμοδίους δηλαδή, ο Άρης Λάσκος το επιβεβαιώνει κατηγορηματικά. “Ξαναπήρε θάρρος ο κόσμος. Ήταν δύσκολο να σπάσει η σιωπή στην αρχή, αλλά μετά…”, λέει.

Γιατι «καθυστερουσε» στην αρχη η διαδικασια στο Σ.Ε.Η.

Τί συνέβη τότε και όσοι βρισκόμαστε εκτός του χώρου έχουμε την-λανθασμένη προφανώς-εντύπωση πώς τραβήχτηκε χειρόφρενο; . “Γρήγορα αντιληφθήκαμε ότι θα υπάρξουν κι εδώ δυο φάσεις όπως έγινε και με το αμερικανικό MeToo. Αποκαλύφθηκαν πρώτα αυτά που έχουν ποινική διάσταση και πήραν τον δρόμο για τη Δικαιοσύνη. Στα εξωδικαστικά οι διαδικασίες που ακολουθούμε είναι χρονοβόρες (κατηγορηθήκαμε μάλιστα γι αυτό). Αλλά, ενώ κανονικά οι υποθέσεις εξετάζονται από το Σωματείο εντός ενός έτους, παρατείναμε αυτό το διάστημα για να μπορέσουμε να υποδεχτούμε και παραγεγραμμένα αδικήματα. Στόχος μας ήταν να αποκτήσουν τα μέλη του ΣΕΗ μία άλλου τύπου σωματειακή συνείδηση. Να γνωρίζουν ότι μπορούν να καταγγέλλουν τέτοιες συμπεριφορές και ότι έχουν ένα περιθώριο». Εξ ου και η συγκέντρωση υποθέσεων. Ενώ τώρα; «Έχουμε νέες υποθέσεις όχι με τον ίδιο καταιγιστικό ρυθμό».

Γιατί κάποια στιγμή στην αρχή επικρίθηκε το Σωματείο για χρονοβόρα διαδικασία; “Οφείλαμε να λειτουργήσουμε βάσει του καταστατικού και να ακολουθήσουμε ένα πολύ γραφειοκρατικό τυπικό”, εξηγεί ο Αρης Λάσκος. Που σημαίνει ότι το Διοικητικό Συμβούλιο συνεδριάζει κάθε εβδομάδα ή, το πολύ, κάθε δέκα μέρες και το Πειθαρχικό Συμβούλιο αντιστοίχως. Που σημαίνει εν τω μεταξύ επίσημες κλητεύσεις καταγγελλομένων και μαρτύρων δια δικαστικού κλητήρα. Που σημαίνει συγκεκριμένη χρονική προθεσμία που δίνεται στον καταγγελλόμενο ώστε να προετοιμαστεί για την απολογία του. Και που σημαίνει επίσης ότι «κάθε φορά που έρχεται νέα καταγγελία για ένα πρόσωπο εναντίον του οποίου υπάρχουν κι άλλες, δίνεται καινούρια προθεσμία». Και σε περίπτωση που συσσωρεύονται πολλές; “Ο Πέτρος Φιλιππίδης αιτήθηκε π.χ. δια του δικηγόρου του, η απολογία του στο ΣΕΗ να γίνει χρονικά κοντά στην απολογία του στο δικαστήριο όπου θα εμφανιστεί στις 23 Απριλίου. Γι αυτό συμφωνήσαμε η διαδικασία στο Σ.Ε.Η. να γίνει λίγο νωρίτερα”.

Η περίπτωση του Δημήτρη Λιγνάδη υπήρξε λίγο διαφορετική. Εκεί “λόγω της φύσης των καταγγελιών, υπήρξε μία επίσπευση”. Υπήρξαν όμως και καταγγελίες από μη μέλη του Σ.Ε.Η. Αυτό ήταν έκτακτο; “Όχι δεν ήταν. Όπως προβλέπεται, το Πειθαρχικό δεν εξετάζει περιπτώσεις καταγγελίας μη μελών, εμείς ως Δ.Σ., όμως, τις εξετάζουμε”, εξηγεί ο Άρης Λάσκος.

Τα ιδιαιτερα χαρακτηριστικα της Υποθεσης Λιγναδη

Όσο για την οριστική και δια βίου διαγραφή του τέως καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου από το Σ.Ε.Η. έγινε κατά την πρόσφατη Γενική Συνέλευση του Σωματείου στην θερινή σκηνή του Εθνικού Θέατρου “Σχολείον της Αθήνας – Ειρήνη Παπά”, με μυστική ψηφοφορία (ψήφισαν 322 υπέρ της διαγραφής, 9 κατά και 3 λευκά). Το αιτιολογικό της διαγραφής δεν βασίστηκε όμως στις κατηγορίες. “Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να βγάζουμε ετυμηγορία εμείς, πριν αποφανθεί η Δικαιοσύνη. Σκεφτείτε ότι αν το κάναμε θα είχαμε διαγράψει π.χ. τον Γιώργο Καρκά που αθωώθηκε για την κατηγορία του βιασμού του οδηγού ταξί. Η διαγραφή του Λιγνάδη βασίστηκε στις συκοφαντίες και τις προσβολές που εκτόξευσε εναντίον του Σ.Ε.Η.”

Η διαγραφή του Λιγνάδη βασίστηκε στις συκοφαντίες και τις προσβολές που εκτόξευσε εναντίον του Σ.Ε.Η.- Άρης Λάσκος.

Κατά τα άλλα “ναι. Η υπόθεση Λιγνάδη είχε κι όλο αυτό το δικαστικό θρίλερ και το τηλεοπτικό σόου, τα οποία, επικοινωνιακά, επισκίασαν, κάποια στιγμή, την πιο βαθιά κουβέντα που έπρεπε να κάνουμε.”

Όπως;

“Όπως αυτή που όφειλε να γίνει μετά την καταγγελία της Κίνησης Αναπήρων Καλλιτεχνών για τη συμπεριφορά και την υποδοχή από τον, τότε καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θέατρου Στάθη Λιβαθινό, του αιτήματός τους να φοιτούν στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου. Αυτό δεν πέρασε μεν στο δημόσιο διάλογο, εμείς, όμως, τους στηρίξαμε ώστε να ξεκινήσει η σχετική κουβέντα με την σημερινή καλλιτεχνική διευθύντρια του Εθνικού Έρι Κύργια”.

Η ουσιαστικη συζητηση για το μελλον του χωρου

Πέρα από τα βροντερά περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης και βίας τα οποία είναι και τα λιγότερα, υπάρχουν πολλά άλλα που απασχολούν τον χώρο. Τα δικαιώματα των αναπήρων καλλιτεχνών. Η καταπολέμηση των
έμφυλων στερεοτύπων και της έμφυλης βίας. Ο κώδικας δεοντολογίας. Πότε θα συζητηθούν όλα αυτά;

“Θεωρητικά μέχρι τέλη Απριλίου θα έχουν κλείσει όλες οι υποθέσεις που αποκαλύφθηκαν στα τέλη Γενάρη. Τον Μάιο θα ανοίξουν οι επόμενες. Πρόκειται για έναν ηθοποιό με 19 σοβαρές καταγγελίες σε βάρος του κι έναν σκηνοθέτη με 13. Όταν ολοκληρωθεί, μέσα στον Μάιο ελπίζουμε, και αυτό το κομμάτι που άπτεται επίσης της Δικαιοσύνης, θα μπορέσει ν αρχίσει και η ουσιαστική κουβέντα για το αύριο του χώρου μας. Πως σταματάς τις κακοποιητικές συμπεριφορές στην πρόβα; Πώς εντάσεις μέσα στις δομές τις ποσοστώσεις (ανάπηροι καλλιτέχνες π.χ.;) Τί κάνεις για να το στηρίξεις αυτό;”

Υποθεσεις, καταγγελιες και αγωνιες

Επισήμως το ελληνικό MeToo στον χώρο του θεάματος «μεταφράστηκε» μέχρι στιγμής σε 20 περίπου υποθέσεις που διαχειρίζεται το Σ.Ε.Η. Και το 20 δεν είναι βέβαια μικρός αριθμός κι ας ήταν μόνον οι 4-5 που τράβηξαν τα φώτα της δημοσιότητας.

Να και μερικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα ως προς τη μελλοντική τους αντιμετώπιση. “Οι περισσότερες καταγγελίες”, λέει ο Γ.Γ. του Σ.Ε.Η. αφορούν σε κακοποιητικές συμπεριφορές που συνέβησαν σε πρόβες, δραματικές σχολές, με πιο κοινό «τόπο», όμως, τις οντισιόν. Υπάρχουν ωστόσο και καταγγελίες για εργασιακές διαφορές ή για εργατικά ατυχήματα. Μέλη μας, μας ρωτούν και για άλλα βέβαια θέματα που μας αφορούν: προσύμφωνα, συμβόλαια, δικαιώματα…”.

Ο μικρός απολογισμός του Άρη Λάσκου, δεν διαφέρει από το συμπέρασμα της Μαριάννας Τουμασάτου. “Όχι”, διαβεβαιώνει κι εκείνος, “η Υπόθεση Λιγνάδη δεν λειτούργησε σε καμία περίπτωση αποτρεπτικά προς άλλες καταγγελίες. Αντιθέτως, όσο και να θέλω να επιστρέψουμε όλοι στη δουλειά μας, εγώ αυτό που φοβάμαι είναι ότι η διάθεση μερικών από όσους μιλούν, θα ανακοπεί με το άνοιγμα των θεάτρων. Τότε προκειμένου να έχει δουλειά, θα καμφθεί ίσως η αντίσταση του κόσμου να μην πηγαίνει π.χ. σε απλήρωτη πρόβα.”

Εν τω μεταξύ, πάντως, έχει αναπτυχθεί μία αλληλεγγύη και αρκετές, υγιείς συλλογικότητες. Εκφράζεται θαυμάσια απ΄ό,τι επισημαίνει η Μαριάννα Τουμασάτου: “Όλοι προσπαθούμε να εμψυχώσουμε τον άλλο, για όποιο λόγο. Κι αν κάποιος έχει υποστεί το πιο βαρύ δεν σημαίνει ότι ο άλλος είναι Ο.Κ. επειδή έχει υποστεί ένα μικρότερο αδίκημα. Να σταματήσει η όποια μορφής βία, ζητάμε. Δεν μπορείς να παραβιάζεις το FIR κανενός”.