Πριν αλλάξουμε ένα σύστημα, πρέπει να κατανοήσουμε γιατί δεν δούλεψε

Σε πολλές περιπτώσεις καταστροφών ή γενικά αρνητικών εξελίξεων, η αντίδραση στην Ελλάδα διαφέρει ουσιαστικά από την στάση που υιοθετούν σε άλλα μέρη του κόσμου.

Για παράδειγμα, όταν ο τυφώνας Κατρίνα έπληξε την Νέα Ορλεάνη το 2005 και προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές, μαζικές απώλειες ζωής και χιλιάδες άστεγους, η κυβέρνηση των ΗΠΑ είπε ότι θα διερευνήσει και θα κατανείμει τις ευθύνες σε αυτούς που θα έπρεπε να είχαν προσέξει περισσότερο, να είχαν ειδοποιήσει νωρίτερα ή να είχαν κινητοποιήσει άλλα αρμόδια τμήματα του κρατικού οργανισμού να επέμβουν και να συνδράμουν.

Πουθενά δεν είπαν ότι θα ξανασχεδιάσουν τον μηχανισμό παρέμβασης, θα υιοθετήσουν άλλες δομές προειδοποίησης και προφύλαξης ή θα αλλάξουν το καθεστώς κινητοποίησης. Ακόμα και αν κάτι τέτοιο γινόταν, θα συνέβαινε με ήπιους ρυθμούς, σταδιακά και χωρίς μεγάλες και ηχηρές διακηρύξεις. Το βασικό για αυτούς ήταν γιατί δεν αντέδρασε σωστά ο υφιστάμενος μηχανισμός και πώς αυτή η ολιγωρία θα διορθωνόταν.

Με βάση αυτή την προσέγγιση στο συγκεκριμένο θέμα της Κατρίνα, το Μηχανικό παραδέχθηκε το 2006 ότι τα αναχώματα στην περιοχή της Νέας Ορλεάνης είχαν κατασκευαστεί με πολλές ατέλειες και δεν είχαν γίνει οι δέουσες και έγκαιρες επιθεωρήσεις. Όλοι οι εμπλεκόμενοι πλήρωσαν για αυτές τις παραλείψεις: ο Κυβερνήτης της Λουιζιάνα δεν ξανακατέβηκε υποψήφιος, ο Δήμαρχος της Νέας Ορλεάνης έφυγε καταδικασμένος για άλλες υποθέσεις και ο τότε πρόεδρος Μπούς έμεινε με την ρετσινιά της αναισθησίας μπροστά στην τραγωδία. Το σύστημα πάντως και οι δομές του δεν άλλαξαν.

Κατά σύμπτωση η ίδια περιοχή πλήττεται πάλι από τον Τυφώνα Άιντα και ήδη κηρύχθηκε σε κατάσταση ανάγκης με τα παλιά δοκιμασμένα πρωτόκολλα αντιμετώπισης και ελπίζει κανείς ότι το σύστημα θα δουλέψει αποτελεσματικά, όπως είχε κάνει και πριν την εμφάνιση της Κατρίνα. Σε λίγες μέρες θα ξέρουμε.

Στην Ελλάδα, η τακτική που ακολουθείται μετά από μια εκτεταμένη καταστροφή είναι πολύ διαφορετική. Ας πάρουμε για παράδειγμα, τις πολύ μικρότερες πλημμύρες και καταστροφές που είχαν γίνει το 2017 στην Μάνδρα Αττικής με 26 απώλειες ανθρώπινης ζωής και δεκάδες κατεστραμμένα κτίρια και περιουσίες. Αντί όμως η Περιφέρεια να διερευνήσει πώς το υφιστάμενο σύστημα απέτυχε να αντιμετωπίσει αυτά τα φαινόμενα, ξεκίνησαν από το πρώτο λεπτό οι διακηρύξεις τι πρέπει να γίνει, πώς θα αλλάξει το σχήμα ειδοποίησης κινδύνου, τι θα αντικατασταθεί με νέες δομές και προσεγγίσεις, και τα παρόμοια.

Με λίγα λόγια, γινόταν μια συστηματική προσπάθεια μετάθεσης της συζήτησης σε αυτό που θα γίνει, όπου καθένας έχει άποψη, ελπίδες και προσδοκίες, αντί για αυτό που πραγματικά έγινε και για το οποίο μερικοί ενδέχεται να έχουν πραγματικές ευθύνες χειρισμού.

Δήμαρχοι και περιφερειάρχες εφοδιάστηκαν με χάρτες κινδύνου, ενημερώθηκαν για ενέργειες πρόληψης και αντιμετώπισης, εκτεταμένες νέες δράσεις αντιπλημμυρικής τακτικής, αστυνόμευση στα υδατορέματα και πολλά άλλα. (Μια απαρίθμηση των εξαγγελιών αυτών γίνεται στη Καθημερινή 2/11/2019). 

Φυσικά όλα αυτά τα νέα μέτρα είναι και απολύτως χρήσιμα και αναγκαία αλλά η υλοποίηση τους δεν συνιστά υποκατάστατο της αξιολόγησης των υφιστάμενων μηχανισμών για να δούμε τι από αυτούς πρέπει να κρατήσουμε και τι να απορρίψουμε.

Παρένθεση: Στο σημείο αυτό θέλω να διαχωρίσω τις επιχειρησιακές αστοχίες  οι οποίες εντοπίζονται είτε έγιναν ζημίες είτε όχι,  από τις ποινικές ευθύνες που μπορεί να έχει κάποιος όταν προκληθούν μεγάλες ζημιές ή/και ανθρώπινες απώλειες και οι οποίες ερευνώνται αυτεπάγγελτα από άλλα όργανα της πολιτείας. Κλείνει η παρένθεση.

Είναι φανερό ότι ο λόγος που γράφονται οι παραπάνω σκέψεις είναι η σχεδιαζόμενη αντικατάσταση του συστήματος καταπολέμησης και αντιμετώπισης των πυρκαγιών με νέες δομές που εκτείνονται από το είδος της αναδάσωσης έως την επιχειρησιακή μορφή της δασοπυρόσβεσης και την πολεοδόμηση των νέων κατοικιών. Είναι πολύ πιθανόν όλα τα προτεινόμενα σχήματα και εργαλεία να είναι απολύτως σωστά και κατάλληλα για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Πριν από αυτό όμως, οι πολίτες έχουν την απαίτηση να μάθουν τι δεν πήγε καλά με το προηγούμενο σχήμα και πρέπει να αλλάξει τόσο ριζικά.

Πολύ περισσότερο που λίγες εβδομάδες πριν, το ίδιο σύστημα που τώρα θα αλλάξει εκ βάθρων είχε αποκληθεί πολύ αποτελεσματικό για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών. Με τον ίδιο τρόπο και το νέο που θα σχεδιαστεί θα βαφτιστεί «πολύ αποτελεσματικό» χωρίς ενδεχομένως να είναι και να αποτύχει, όπως έκανε και το προηγούμενο. Η αξιοπιστία του νέου συστήματος μπορεί να βασιστεί μόνο στην γνώση των πεπερασμένων δυνατοτήτων και των αδυναμιών του προηγούμενου συστήματος. Χωρίς μελοδραματισμούς, προσωπικές αιτιάσεις και κομματικές αντεγκλήσεις, να μάθει ο πολίτης ποια μονάδα δεν έκανε τι, πώς κάτι δεν εντοπίστηκε όταν έπρεπε, ποια ειδοποίηση αγνοήθηκε και δεν ελήφθησαν τα μέτρα που υπαγόρευε.

Και φυσικά το μεγάλο ερώτημα που παραμονεύει σε αυτές τις περιπτώσεις είναι εάν οι νέες δομές και ιδέες θα είναι ολοκληρωμένες και θα εφαρμοστούν στο σύνολο τους ή θα είναι αποσπασματικές χωρίς να εντάσσονται σε ένα ενιαίο, λειτουργικό και αξιόπιστο σύνολο. Τα παραδείγματα νέων συστημάτων που εξαγγέλθηκαν ότι θα αντικαταστήσουν παλαιές δομές αλλά τελικά παρέμειναν ημιτελή ή εντελώς ξεκομμένα, αφθονούν στην ελληνική επικράτεια. Άλλα πάλι ούτε καν ξεκίνησαν και τα χρήματα που προοριζόταν για την χρηματοδότηση τους βρήκαν άλλες διαδρομές να ακολουθήσουν.

Ένα κορυφαίο τέτοιο παράδειγμα υπήρξαν οι πυρκαγιές του 2007 στην Ηλεία, όπου χάθηκαν 84 άνθρωποι και κάηκαν εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα. Κάτι σαν την Εύβοια και το Μάτι μαζί. Επειδή ήταν προεκλογική περίοδος, τα κόμματα είχαν σπεύσει αμέσως να διακηρύξουν ότι η περιοχή θα ξαναγεννιόταν καλύτερη, ενώ το σύστημα θα διορθωνόταν για να αποφύγει τέτοιας έκτασης καταστροφές στο μέλλον.

Έμαθε ποτέ κανείς και μπορεί να απαντήσει ποιες βελτιώσεις και αναβαθμίσεις έγιναν έκτοτε; Εκτός από την είσπραξη των επιδομάτων που απλόχερα μοίρασε τότε η κυβέρνηση, δεν έγινε σχεδόν τίποτε. Και επειδή δεν μάθαμε να διορθώνουμε αυτό που έφταιξε, είμαστε καταδικασμένοι να πληρώνουμε ξανά με το ίδιο τίμημα, ή μάλλον κάθε φορά και μεγαλύτερο. Αυτή την φορά τουλάχιστον να μάθουμε τι δεν πήγε καλά, να το δημοσιοποιήσουμε και να το συζητήσουμε πριν αποφασίσουμε να το αλλάξουμε. Αλλιώς όσοι δεν έκαναν καλά την δουλειά τους αυτή και τις προηγούμενες φορές, πάλι ατιμώρητοι θα μείνουν γιατί όλοι θα προσμένουν τις αλλαγές που θα μας σώσουν την επόμενη!