Social media: Το σύνδρομο selfitis οδηγεί ακόμα και στο θάνατο

“Μην εμπιστεύεσαι ποτέ τους καθρέπτες, γιατί δεν δείχνουν ποτέ τι πραγματικά κρύβεται στο εσωτερικό”. Αυτή η φράση, του άγνωστου “φιλοσόφου” μοιάζει να παίρνει άλλες διαστάσεις στην εποχή του ψηφιακού καθρέφτη, εκείνου δηλαδή των social media.

Πόσες φορές έχει ξεφύγει από επίσημα, ανεπίσημα, αρμόδια και αναρμόδια χείλη: “Ζούμε στην εποχή της εικόνας”. Πόσο λιγότερο όμως ενδιέφερε το φαίνεσθαι τις κοινωνίες πριν από 20, 30 ή και 1000 χρόνια; Κι όσο στον κόσμο των μεγάλων, των δήθεν και των σοβαροφανών η εικόνα έπρεπε και πρέπει να είναι στιλιζαρισμένη και φτιαγμένη με βάση τις νόρμες κάθε εποχής, άλλο τόσο σε έναν νέο άνθρωπο αυτή υπηρετούσε και υπηρετεί τον αντίθετο σκοπό: να δείξει πως διαφέρει, πως φέρνει την επανάσταση, την ανατροπή στον κόσμο που του παρουσιάζουν και ο ίδιος αποδοκιμάζει. Την ίδια ώρα, πρέπει να συνυπολογιστεί και το αρχέγονο ένστικτο, εκείνο που θέλει το αρσενικό να προσπαθεί να αποδείξει την ισχύ του στο θηλυκό της αγέλης. Κι ύστερα ήρθαν τα social media…

Θάνατος από selfie

Ένα 16χρονο αγόρι, θέλησε να κατακτήσει την κορυφή ενός βράχου στο Κερατσίνι το απόγευμα της Παρασκευής. Από εκεί θα μπορούσε να τραβήξει την πιο θελκτική selfie, το αποτέλεσμα όμως ήταν ολέθριο για τη ζωή του. Ίσως στην Ελλάδα ο θάνατος από selfie να μοιάζει μάλλον πρωτόγνωρος, ωστόσο πρόκειται για κάτι που έχει παρατηρηθεί εδώ και χρόνια στο εξωτερικό.

Για την ακρίβεια, φαίνεται πως η κυριότερη αιτία θανάτου στην προσπάθεια μιας selfie, είναι η πτώση από μεγάλο ύψος, με δεύτερη εκείνη του πνιγμού. Τα στοιχεία του Priceconomics, το 2016, κατέγραψαν 49 θανάτους στην προσπάθεια της ιδανικής selfie σε όλο τον κόσμο από το 2014, με το 73,5% των θυμάτων να είναι άνδρες και τη συντριπτική πλειοψηφία να αφορά σε εφήβους και νέους ως 21 ετών.

Στην Ινδία παρουσιάζονται τα περισσότερα περιστατικά θανάτων από selfie. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση δύο νεαρών που έχασαν τη ζωή τους θέλοντας να φωτογραφηθούν όσο πιο κοντά γίνεται σε ένα τρένο εν κινήσει. Η κυβέρνηση της Βομβάης αναγκάστηκε σε συνέχεια τέτοιων περιστατικών να οριοθετήσει σημεία όπου οι selfie απαγορεύονται δια ροπάλου.

Το φαινόμενο δείχνει ανησυχητικό και στη Ρωσία, όπου έχουν παρατηρηθεί επίσης αρκετά περιστατικά θανάτου με παρόμοια χαρακτηριστικά. Σε ένα από αυτά, δύο νεαροί θέλησαν να βγάλουν selfie κρατώντας μια αληθινή χειροβομβίδα. Η τελευταία εξερράγη από κάποιον λάθος χειρισμό, με αποτέλεσμα και οι δύο να βρουν τραγικό θάνατο.

Πιο χαρακτηριστική είναι όμως η περίπτωση του 17χρονου Ρώσου μαθητή, χρήστη στο instagram με το όνομα drewsssik, ο οποίος συνήθιζε να απαθανατίζει τον εαυτό του στις άκρες ψηλών κτιρίων ή ακόμη και κρεμάμενος στο κενό.

Σε μια τέτοια προσπάθεια το 2015, ο νεαρός έχασε τη ζωή του, με τον λογαριασμό του να παραμένει ενεργός στο instagram, παγωμένος βέβαια στο χρόνο, την ημέρα του θανάτου του.

Ως συνέπεια των παραπάνω, το ρωσικό υπουργείο εσωτερικών εξέδωσε έναν οδηγό ασφαλούς selfie, με τον οποίο επιχειρούσε να καθοδηγήσει τους νέους σε πιο…υγιείς συμπεριφορές που δεν θα μπορούσαν να αποβούν μοιραίες για τη ζωή τους.

Σελφίτιδα, ένα ψυχολογικό σύνδρομο

Διαβάζουμε στον Independent πως η ανάγκη της απαθανάτισης της τέλειας αυτοεικόνας μας, το άγχος και η αγωνία για το ιδανικό αποτέλεσμα μιας φωτογραφίας του ίδιου μας του εαυτού μπορεί υπό προϋποθέσεις να αποτελέσει ψυχολογικό σύνδρομο, κόμπλεξ, με πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

Για την ακρίβεια, ο όρος σελφίτιδα, που μεταχειρίστηκε αρχικά κάποιος αρθρογράφος με κάπως σαρκαστικό τρόπο, υιοθετήθηκε από τον αμερικανικό ψυχιατρικό οργανισμό ως πραγματική ψυχολογική κατάσταση.

35% των νέων δηλώνουν ανήσυχοι στην πιθανότητα κάποιος να τους “ταγκάρει” σε μια μη ελκυστική φωτογραφία

Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ένα ερωτηματολόγιο, με το οποίο καλούσαν χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να τοποθετηθούν σε μια αξιολογική κλίμακα για θέσεις όπως “το να μοιράζομαι τις selfies μου δημιουργεί έναν υγιή ανταγωνισμό με φίλους και συναδέλφους” ή “νιώθω πιο δημοφιλής όταν αναρτώ selfies στα social media”. Αναλόγως με τις απαντήσεις κατέληγαν στον βαθμό σελφίτιδας του καθενός.

Άλλωστε, σύμφωνα με άλλη έρευνα το 35% των νέων δηλώνουν ανήσυχοι στην πιθανότητα κάποιος να τους “ταγκάρει” σε μια μη ελκυστική φωτογραφία. Ο μη κυβερνητικός οργανισμός Common Sense διαπίστωσε επίσης στην ίδια έρευνα, πως το 27% των νέων στρεσάρεται με την εμφάνισή του στις φωτογραφίες που αναρτά, ενώ 22% αυτών νιώθουν άσχημα, αν οι εικόνες τους περνούν απαρατήρητες στα social media.

22% των νέων νιώθουν άσχημα, αν οι εικόνες τους περνούν απαρατήρητες στα social media

“Όλη αυτή η ανάγκη να πλάσω, να δείξω κάτι πάρα πολύ πιο όμορφο από αυτό που έχω, είναι ως ένα σημείο στην ανθρώπινη φύση” σημειώνει στο news247.gr η Κλινική ψυχολόγος Εύη Καραγεώργου. Η ίδια μας θυμίζει πως η ανάγκη της αψεγάδιαστης εικόνας περνούσε κάποτε από άλλους διαδρόμους. Δυο, τρεις γενιές πιο πίσω, οι γιαγιάδες μας πάσχιζαν να παρουσιάσουν την τέλεια εικόνα για τους εαυτούς τους και την οικογένειά τους, κάθε Κυριακή κατά τον εκκλησιασμό. Μια εικόνα που πολλές φορές απείχε παρασάγγας από την πραγματικότητα, όσα δηλαδή συνέβαιναν εντός του σπιτιού.

Νέα δεδομένα, ίδιο υπόβαθρο

Μέρος της αντιμετώπισης ενός φαινομένου δεν μπορεί να είναι η δαιμονοποίηση του μέσου. Όσο και αν όπως μας δίδασκαν στο πανεπιστήμιο, στην περίπτωση των social media, το μέσο είναι συχνά και το μήνυμα, οι αιτίες όλου του φαινομένου πρέπει αρχικά να αναζητηθούν στην ανάγκη του ανθρώπου να συνυπάρξει. Μια ανάγκη που σαφέστατα προϋπήρχε του instagram.

Αν για τις παλιότερες γενιές, το αντίστοιχο κοινό ήταν η τάξη των 25 παιδιών ή το σχολείο, ένας έφηβος που μπορεί να έχει ένα κοινό χιλιάδων ανθρώπων

“Αν ένας ενήλικας έχει την ανάγκη να έλξει αποδοχή και καλύτερη αυτοεικόνα από το πως θα φαίνεται στο instagram, φανταστείτε πόσο πιο έντονο και βασικό είναι αυτό για έναν έφηβο κατά την έκρηξη της δομής της ταυτότητάς του” σημειώνει η ψυχολόγος. Ίσως λοιπόν, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να μην προκάλεσαν τέτοιες συμπεριφορές, σίγουρα όμως τις μεγέθυναν σε δυσθεώρητα ύψη. Κάποτε αποδέκτης μιας ριψοκίνδυνης πράξης ήταν ο στενός περίγυρος ενός εφήβου, η οικογένεια, η γειτονιά, το σχολείο. “Αν για τις παλιότερες γενιές, το αντίστοιχο κοινό ήταν η τάξη των 25 παιδιών ή το σχολείο, ένας έφηβος που μπορεί να έχει ένα κοινό χιλιάδων ανθρώπων (σσ. Μέσω χρηστών στο διαδίκτυο που τον ακολουθούν), αυξάνει αναλογικά κατακόρυφα την επιτακτική ανάγκη του να πρέπει να είναι αρεστός” εξηγεί η Εύη Καραγεώργου.

Στα όρια του εθισμού

Εκείνο που προέχει ωστόσο είναι να εντοπίσουμε κατά πόσο αυτή η ενασχόληση με τα social media, αυτός ο κόσμος που πασχίζουμε να δημιουργήσουμε για τους εαυτούς μας ψηφιακά, δεν γίνεται εμμονή. Είτε είναι κανείς έφηβος, είτε ενήλικας, είναι σημαντικό να διακρίνουμε τα όρια της κατάχρησης.

“Το να σου προκαλεί δυσφορία να μην έχεις επαφή με τα social media για κάποιο χρονικό διάστημα” είναι μια βασική ένδειξη που σύμφωνα με την ψυχολόγο “μπορεί να συνδεθεί ακόμη και με κάποιες ψυχικές διαταραχές”. Κι αυτό γιατί ακριβώς αποκτά διαστάσεις εμμονής να πρέπει να τσεκάρει κανείς το προφίλ του τακτικά, να παρακολουθεί τους φίλους του σε facebook, instagram και twitter ή/και να αναζητά εναγωνίως τρόπους να προβληθεί με τον καλύτερο τρόπο μέσα από τα social media.

Ανοίξτε διαλόγους, μην κλείνετε πόρτες

Οι ενήλικες έχουμε συχνά την τάση να μοιάζουμε διδακτικοί, αφόρητα βαρετοί και προβλέψιμοι σε νέους ανθρώπους. Ιδίως αν αυτοί οι τελευταίοι είναι παιδιά μας. Τα προβλήματά όμως ενός εφήβου δεν λύνονται με υψωμένα δάκτυλα και σηκωμένα φρύδια.

όσο πιο πολλά εφόδια παρέχει κανείς σε ένα παιδί ώστε να ενισχύσει τις δυνάμεις και τις δεξιότητές του, τόσο λιγότερο εκείνο θα αποζητά την αποδοχή στο instagram

“Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να μιλούν με τα παιδιά τους χωρίς να ασκούν μόνο κριτική” σχολιάζει η Κλινική Ψυχολόγος που προσθέτει πως έχει ιδιαίτερη σημασία “οι γονείς να κατανοήσουν τι είναι αυτό που κερδίζουν τα παιδιά από όλη αυτή τη διαδικασία”. Γιατί κανείς προσπαθεί να βγάλει την τέλεια φωτογραφία, τι τον ωθεί να αναζητήσει το φίλτρο και το φως που θα του προσφέρει ιδανικό αποτέλεσμα; Συζητήσεις που ξεκινούν με το κλασικό “εμείς στην εποχή μας που δεν είχαμε κινητά πως επικοινωνούσαμε” δύσκολα θα φέρουν αποτέλεσμα. Από την άλλη, όσο πιο πολλά εφόδια παρέχει κανείς σε ένα παιδί ώστε να ενισχύσει τις δυνάμεις και τις δεξιότητές του, τόσο λιγότερο εκείνο θα αποζητά την αποδοχή σε ένα post, σε μια selfie στο διαδίκτυο.

Το παράδειγμα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης φέρνει στην επιφάνεια ένα πρόβλημα που αγγίζει τα όρια του μανιχαϊσμού. Η πεποίθηση δηλαδή πως, όπως ένας άνθρωπος θα πρέπει να είναι είτε απόλυτα καλός, αγαθός, είτε αδιόρθωτα κακός, έτσι και η ζωή μας οφείλει να είναι τέλεια και ατσαλάκωτη. Η αγωνία της άρτιας εικόνας όμως μας εκτρέπει από τα όρια του φυσιολογικού. “Είναι τόσο τέλειο όλο αυτό, που παρεκκλίνει από το ρεαλιστικό” αναφέρει η Εύη Καραγεώργου που μας καλεί να διακρίνουμε τις καταστάσεις με έναν πολύ απλό τρόπο: “Είναι άλλο πόσο όμορφα περνά ένας άνθρωπος και άλλο πόσο τέλεια πρέπει αυτό να φαίνεται”.