Κύκνειο άσμα: Από που βγήκε η φράση

Το τελευταίο έργο ενός καλλιτέχνη, ενός ποιητή ας πούμε, ενός μουσικού ή ενός συγγραφέα, το λέμε «κύκνειο άσμα». Δηλαδή, το τραγούδι του κύκνου, διότι, σύμφωνα με την παράδοση, ο κύκνος, ένα όμορφο πουλί με δυσάρεστο κρώξιμο, όταν διαισθανθεί τον επερχόμενο θάνατό του, κελαηδεί με πολύ γλυκιά φωνή.

Αυτή την παράδοση την αναφέρει και ο Πλάτωνας, στο έργο του «Φαίδων», αν και ο μεγάλος φιλόσοφος δίνει μια διαφορετική αιτία αυτού του κύκνειου άσματος. Δηλαδή, λέει πως οι κύκνοι δεν τραγουδούν όμορφα από λύπη γιατί σε λίγο θα πεθάνουν, αλλά από χαρά, γιατί νιώθουν ότι όπου να’ ναι θα πάνε κοντά στον θεό Απόλλωνα, στον οποίο είναι αφιερωμένα, αυτά τα θεϊκά και μαντικά πουλιά…

Όσον αφορά την ετυμολογία της ονομασίας του πουλιού, να πούμε πως η ρίζα της αρχαίας ελληνικής λέξη «κύκνος», είναι ο ινδοευρωπαϊκός όρος «keuk», που σημαίνει «λάμπω, είμαι φωτεινός». Υπάρχει βέβαια και ο αστερισμός με το όνομα του πτηνού, που η διάταξη των άστρων του θυμίζει κύκνο με ανοιγμένα τα φτερά. Ο κύκνος, και μάλιστα ο λευκός, όταν πλέει σιωπηλά σε μια λίμνη, συμβολίζει την απόλυτη ομορφιά – μέχρι που βγαίνει στην ακτή, και το εφέ του κάλλους καταρρέει με τα κοντά ποδαράκια του, τον άτσαλο βηματισμό του και το άσχημο του κρώξιμο.

Τέλος πάντων, εφόσον δεν έχω ακούσει ποτέ κανένα κύκνο, ούτε να κρώζει, ούτε να τραγουδάει, δέχομαι την πλατωνική εξήγηση ως ποιητικότερη. Για να κελαηδάει έτσι, κάτι θα ξέρει το πτηνό.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.