Πέτερ Σάφαρ: Ο άνθρωπος που γεννήθηκε για να σώσει εκατομμύρια ζωές

Ο Πέτερ Σάφαρ είναι ο άνθρωπος που έδωσε στην ανθρωπότητα τα ασθενοφόρα (δίνοντας και δουλειά στους αποκλεισμένους -από το εργατικό δυναμικό- Αφροαμερικανούς), τις μονάδες εντατικής θεραπείας και τα πρωτόκολλο για έκτατες ανάγκες και μεγάλες καταστροφές. Ο Σάφαρ γεννήθηκε με ένα προορισμό: να σώσει ζωές.

Ήταν κι εκείνος που έβαλε σε σειρά τρεις τεχνικές, οι οποίες υπήρχαν από προηγούμενους αιώνες, για να ‘δώσει’ τον πιο αποτελεσματικό τρόπο καρδιοπνευμονικής αναζωογόνησης. Το ευρύτερα γνωστό, ως CPR. Ο Αυστριακός γιατρός που αν μη τι άλλο άφησε τεράστια κληρονομιά, γεννήθηκε σαν σήμερα (12/4) το 1924. Πέθανε τον Αύγουστο του 2003, από καρκίνο.

Όπως είχε πει ο ίδιος “η ιστορία της ανάνηψης είναι αχώριστη με αυτήν της ιστορίας τις ιατρικής. Εμείς και οι μελλοντικές γενιές ειδικών ερευνητών πρέπει να μάθουμε από την ιστορία, για να αποφύγουμε την επανεφεύρεση του τροχού -να μη δώσουμε ξανά και ξανά τα προφανή, χάνοντας τα στοιχεία που μπορούν αν οδηγήσουν σε πιθανές αποκαλύψεις”. Είχε πει και ότι ο ουμανισμός “δεν είναι μόνο ελληνικά και λατινικά. Θα έπρεπε να σημαίνει όλα όσα επικεντρώνονται στο καλό των ανθρώπων, από την ιερότητα της ανθρώπινης ζωής έως την εκτίμηση του ανθρωπισμού -σε ιστορία, γλώσσες, λογοτεχνία, τέχνες, μουσική, φιλοσοφία, κοινωνικές και ιατρικές επιστήμες “. Στο μυαλό του η ιατρική ήταν μείξη τέχνης και επιστήμης. Και όπως κατέθεσαν οι συνάδελφοί του “πάντα είχε απορίες για όλα. Από τα πιο απλά έως τα πιο σύνθετα. Και πάντα ήταν έτοιμος να σε βοηθήσει, αν είχες πρόβλημα, ανεξάρτητα από τα εκατομμύρια πράγματα πάνω στα οποία δούλευε. Δεν φοβόταν τίποτα. Η φιλία ήταν υπεράνω όλων για εκείνον”.

Ας δούμε εν συντομία, την ιστορία των τεχνικών που εκείνος συνδύασε και εξέλιξε, για να σώσει ζωές.

Η ‘εκπνοή αέρα’

Η διαδικασία εκπνοής αέρα στο στόμα άλλου έχει καταγραφεί στη Βίβλο, ενώ διαπιστωμένα χρησιμοποιείτο στο Μεσαίωνα από τους γιατρούς και τις μαίες των χωρικών. Η πρώτη λεπτομερής καταγραφή της τεχνικής έγινε το 1744, έπειτα από την ανάνηψη ενός ανθρακωρύχου που είχε εισπνεύσει δηλητηριώδη αέρια. Έγινε ο λόγος που o Άγγλος γιατρός, William Hawes μελέτησε το θέμα και το 1773 δημοσίευσε τα περί της δύναμης της ‘υποβοηθούμενης αναπνοής’ στην επαναφορά των ανθρώπων που φαινόταν να είχαν πνιγεί. Για ένα χρόνο, πλήρωνε από την τσέπη του όποιον του πήγαινε έναν άνθρωπο που είχε διασωθεί από το νερό, μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα εμβύθισης.

Ο Thomas Cogan, ένας άλλος Άγγλος γιατρός που είχε ενδιαφερθεί να μάθει αν η τεχνητή αναπνοή μπορεί να βοηθήσει κάπου, ένωσε τις δυνάμεις του με τον Hawes, από το Άμστερνταμ όπου ζούσε και εργαζόταν -και όπου είχε δημιουργηθεί ‘κοινωνία για την διατήρηση της ζωής από ατυχήματα στο νερό’. Το καλοκαίρι του 1774 οι δυο τους κάλεσαν 30 φίλους τους για να δημιουργήσουν την Royal Humane Society, ομάδα ειδική για τις πρώτες βοήθειες και την ανάνηψη. Με τα χρόνια δημιουργήθηκαν ‘παραρτήματα’ του συλλόγου και σε άλλες χώρες -σε λιμάνια και παράκτιες πόλεις. Δεν παρέλειψαν να δημιουργήσουν και ένα ‘παράρτημα’ στο Hyde Park, όπου πήγαιναν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι για να κολυμπήσουν το καλοκαίρι και να κάνουν πατινάζ το χειμώνα. Μεταξύ αυτών που πρόσφερε η Royal Humane Society ήταν χρήματα, μετάλλια και μαρτυρίες σε όσους είχαν σωθεί από πνιγμό. Αναγνώριζε κάθε τέτοια κίνηση που είχε να κάνει με τη σωτηρία από ασφυξία σε ορυχεία, πηγάδια, υψικαμίνους και υπονόμους ως ‘εξαιρετικής ανδρείας’.

Αυτή ήταν η αρχή και μέσα στα χρόνια η τεχνική επεκτάθηκε σε όλους τους χώρους και τις χώρες, με τον Βρετανό γιατρό James Curry να δημοσιεύει το 1792 πεντακόσια αντίτυπα της μελέτης του, στην οποία διαχωριζόταν ο ‘φαινομενικά νεκρός’ (‘αυτός που είναι κείτεται αδρανής’) από τον ‘απόλυτα νεκρό’ (‘της εξαφανισμένης ζωτικής αρχής’).

Το ‘καρδιακό μασάζ’

Η πιθανότητα ανάνηψης καρδιάς που είχε σταματήσει να χτυπάει περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1628, από τον γιατρό William Harvey, ο οποίος είχε δοκιμάσει τη μέθοδο σε ένα περιστέρι. Eίχε σημειώσει πως “έβρεξα το δάχτυλο μου με σάλιο, το ζέστανα και το τοποθέτησα στην καρδιά που άρχισε να συστέλλεται και φάνηκε να ανακαλείται από τον θάνατο”. Αυτή ήταν η πρώτη περίπτωση εσωτερικού καρδιακού μασάζ της ιστορίας. Η πρώτη καταγραφή που αφορά άνθρωπο έγινε το 1874, σε ασθενή που είχε πεθάνει από καρδιακή ανακοπή (με αιτία θανάτου το χλωροφόρμιο). Ο Μoritz Schiff είχε σημειώσει ότι “αν ανοίξει ο θώρακας και μπει αέρας στους πνεύμονες, με τη ρυθμική συμπίεση της καρδιάς, ‘συμπιέζεται’ το αίμα, ενώ ταυτόχρονα με τη συμπίεση της κοιλιακής αορτής κατευθύνεται προς το κεφάλι περισσότερη τεχνητή αναπνοή. Έτσι, αποκαθίσταται η καρδιά, αρκεί να έχουν περάσει 11 1/2 λεπτά μετά τη διακοπή της λειτουργίας της”.

Κάπου στο 1868 γιατρός έγραψε για την εφαρμογή του εξωτερικού καρδιακού μασάζ σε άνθρωπο. “Ο χειρουργός τοποθέτησε το αριστερό χέρι στο στήθος του ασθενή, τα δάχτυλα του ήταν στο πέμπτο, έκτο και έβδομο πλευρικό χόνδρο της δεξιάς πλευράς. Η άκρη του αντίχειρα ήταν στο δεύτερο κομμάτι του στέρνου και το μυϊκό μέρος του χεριού στους αντίστοιχους χόνδρους της αριστερής πλευράς. Το δεξί χέρι τοποθετήθηκε πάνω από το αριστερό και έγινε βίαιη πίεση. Τα χέρια μετά, απομακρύνθηκαν και το στήθος αφέθηκε να επεκταθεί με τη δική του ελαστικότητα”. Όλο αυτό είχε περιγραφεί ως “εξωτερικό καρδιακό μασάζ”. Ο γιατρός που έκανε τις καταγραφές, σημείωσε και ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο είχαν ανακτήσει τον καρδιακό παλμό τρεις ασθενείς που ήταν νεκροί -χωρίς καρωτιδικό σφυγμό και ακουστικό καρδιακό ήχο. Οι πιέσεις ήταν δώδεκα, στο διάστημα ενός λεπτού.

Οι δοκιμές και η μελέτη συνεχίστηκαν έως το 1933, όταν ο William Kouwenhoven έγινε ο ‘πατέρας’ της καρδιοπνευμονικής αναζωογόνησης, κατά τύχη ενώ δοκίμαζε την εσωτερική και την εξωτερική απινίδωση. Το 1928 είχε δημιουργήσει τα συστήματα επίδρασης ηλεκτρικού ρεύματος στην καρδιά. Ένας σκύλος ωστόσο, τον βοήθησε να καταλάβει και ναμεταδώσει πως η καρδιά μπορεί να ‘επαναλειτουργήσει’ με έως και τριάντα λεπτά εξωτερικής συμπίεσης του εξωτερικού τοιχώματος. Το 1970 το 70% των είκοσι ασθενών όπου έγινε CPR επιβίωσαν, με τον Kouwenhoven να ενημερώνει πως η μέθοδος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και εκτός νοσοκομειακού περιβάλλοντος -χωρίς εξειδικευμένο προσωπικό-, με επιτυχία.

Τι ανακάλυψε όμως, ο Safar;

Όπως γίνεται συνήθως σε όλες αυτές τις περιπτώσεις (των επιστημονικών και όχι μόνο ανακαλύψεων) ο ένας ‘πατάει’ στη δουλειά του άλλου, ώσπου η ανθρωπότητα ‘παίρνει’ το ‘όλο’. Ο Peter Safar, ο οποίος γεννήθηκε σε οικογένεια γιατρών, πήρε ό,τι υπήρχε τότε ως καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση και το πήγε ένα βήμα παρακάτω, συστήνοντας το σωστό ‘φιλί της ζωής’. Αυτό που ήθελε το κεφάλι να είναι λίγο γυρτό και το πιγούνι ανυψωμένο, ώστε να ‘ανοίξει’ ο αεραγωγός του ανθρώπου που έχει ανάγκη από πρώτες βοήθειες. Ο Αυστριακός, ο οποίος εκπαιδεύτηκε ως χειρουργός στο Yale (υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη χώρα του και την Ευρώπη, γιατί τον κυνηγούσαν οι Ναζί -ένεκα της Εβραίας προγιαγιάς του) και ειδικεύτηκε στην αναισθησιολόγια στο University of Pennsylvania. Μετά έζησε ένα domino.

“Κατά την εκπαίδευση μου ως χειρουργός, κατάλαβα ότι αυτή η ιδιότητα δεν έχει καμία τύχη χωρίς καλύτερη μηχανική υποστήριξη. Και μαθαίνεις μηχανική υποστήριξη στην αναισθησιολογία. Όταν αφοσιώθηκα σε αυτήν, διαπίστωσα πως μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε επιτυχώς και εκτός των χειρουργείων. Αυτό με οδήγησε στο ενδιαφέρον μου για την ανάνηψη, εκτός και εντός χειρουργείων. Από εκεί ενδιαφέρθηκα για τις έκτακτες ανάγκες, με επείγοντα που απειλούσαν ζωές και  συνέβαιναν μακριά από τα νοσοκομεία”.

Μετά πήρε τη σύζυγο του και πήγαν στο Περού, όπου ίδρυσε την πρώτη ακαδημία αναισθησιολογίας της χώρας. Μια διετία αργότερα, ήταν πίσω στις ΗΠΑ για το John Hopkins Hospital της Βαλτιμόρης. Συνεργάστηκε με τον Νορβηγό κατασκευαστή κούκλων, Asmund Laerdal για τη μιας που θα βοηθούσε στην εκπαίδευση του CPR. Ο Laerdal την ονόμασε ‘Resusci Anna’. Έως τότε ο Safar πειραματιζόταν με εθελοντές του νοσοκομείου όπου ήταν επικεφαλής (στη Βαλτιμώρη), οι οποίοι ήταν παράλυτοι. Με το ‘φιλί της ζωής’ διατηρούσαν ικανοποιητικά επίπεδα οξυγόνου, ενώ δεν μπορούσαν να αναπνεύσουν αυθορμήτως. Φάνηκε πως η αποτελεσματική εφαρμογή μπορεί να σώσει ζωές.

Ήταν ο πρώτος που συνδύασε α) το ‘άνοιγμα’ του αεραγωγού, β) το φιλί της ζωής και γ) τις συμπιέσεις στο στήθος. Έδωσε στο λαό και σχετικό βιβλίο, για να εκπαιδευτεί, με το σύστημα του να υιοθετείται από την American Heart Association, το 1973.

Ο άνθρωπος αυτός έκανε και άλλα πράγματα, όπως το να δημιουργήσει την πρώτη μονάδα εντατικής θεραπείας στην άλλη ακτή του Ατλαντικού (1958) και το πρώτο πρόγραμμα εκπαίδευσης για επείγοντα εντός και εκτός νοσοκομείων (1961). Βασικό μάθημα ήταν οι πρώτες βοήθειες. Την κόρη του δεν κατάφερε να τη ‘σώσει’. Η Elizabeth πέθανε το 1966, σε ηλικία 11 χρόνων από οξεία ασθματική κρίση.

Ο Safar αφοσιώθηκε στη δημιουργία μια εκ των πρώτων υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης στις ΗΠΑ που ήταν τα ασθενοφόρα (τα σχεδίασε και αποφάσισε για τον εξοπλισμό που εξυπηρετούσε πολλούς διαφορετικούς σκοπούς). Μαζί με τη γιατρό Nancy Caroline δημιούργησαν το πρωτόκολλο για όσους γιατρούς και νοσηλευτές στα επείγοντα και στα ασθενοφόρα. Δηλαδή, είχε αναλάβει και την τεχνική κατάρτιση των ανθρώπων στους οποίους εμπιστεύτηκε το όραμα του.

Το Freedom House Enterprise Ambulance Service που δημιούργησε, έδινε δουλειά σε Αφροαμερικανούς “που τότε ήταν αποκλεισμένοι ως εργατικό δυναμικό”. Πολλά από τα μέλη του EMS έκαναν θαυμαστές καριέρες. Έως ότου παρουσιάσει ο Safar την υπηρεσία του, ρόλο ασθενοφόρων επιτελούσαν οι αστυνομικοί που ‘πετούσαν’ τους ασθενείς σε ‘καρότσες’ ή οι πυροσβέστες που παρείχαν τις βασικές πρώτες ανάγκες. 

Στη μακροσκελή λίστα με όσα άφησε πίσω του ο Aυστριακός ήταν το “είναι χρήσιμο να βοηθάμε όλοι, όταν βλέπουμε έναν άνθρωπο να καταρρέει στο δρόμο” (δηλαδή, τη δημόσια υγεία) και η Παγκόσμια Ένωση Καταστροφών και Ιατρικών Εκτάκτων Αναγκών -με προορισμό τη διάσωση ανθρώπων σε τεράστιες καταστροφές. Από το 1979 ασχολείτο μόνο με την καρδιοπνευμονική εγκεφαλική ανάνηψη. Πέθανε στις 3/8 του 2003, στο σπίτι του, από καρκίνο. Το University of Pittsburgh έχει ερευνητικό κέντρο για το CPR, με το όνομα του. Για την ακρίβεια, το δημιούργησε ο Safar το 1979 για να βοηθήσει στις εξελίξεις (μεταξύ άλλων, στο κέντρο εκπαιδεύτηκαν τουλάχιστον 70 γιατροί-επιστήμονες) και τελικά, να σώσει περισσότερους ανθρώπους. Ήταν το πανεπιστημιακό ίδρυμα στο οποίο παρακολουθούσε ασθενείς, δίδασκε και ερευνούσε για 42 χρόνια.

Παρεμπιπτόντως, όπως αναφέρεται σε ειδικό σύνδεσμο του site του Πανεπιστημίου όπου μεγαλούργησε, όταν δεν δούλευε πάνω σε κάποια ιδέα του, αποσυμπιεζόταν παίζοντας πιάνο. Όχι μόνος. Με συναδέλφους του. Του άρεσαν πολύ και οι χοροί δωματίου. “Δεν του άρεσε να ‘χει ένα φανταστικό αυτοκίνητο ή ένα εξαιρετικό κοστούμι. Είχε επικεντρώσει στο να απολαμβάνει τη ζωή“. 

Μια από τις τελευταίες του δουλειές ήταν η έρευνα για την εγκεφαλική ανάνηψη, από καρδιακή ανακοπή. Αφότου είχε ‘φύγει’ το κέντρο συνέχισε να ερευνά για βελτιωμένες μεθόδους πρόληψης πρόωρου θανάτου και μείωση των αναπηριών ανθρώπων που ‘χουν υποστεί καρδιακή ανακοπή, εγκεφαλικό τραύμα και οξύ εγκεφαλικό τραύμα “αλλά έχουν καρδιές και μυαλά που είναι πολύ καλά, για να πεθάνουν”.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις