3η Δεκεμβρίου του 1944: Όσα δεν ξέρατε για την έναρξη των Δεκεμβριανών

Στα 75 χρόνια που πέρασαν από το τεράστιο συλλαλητήριο του ΕΑΜ στις 3 Δεκεμβρίου του 1944 το οποίο πνίγηκε το αίμα η άποψη ότι η σφαγή αυτή αποτέλεσε το πρελούδιο της εμφύλιας σύρραξης 1946-1949 έχει εκφραστεί πολλάκις. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μία αναντίρρητη πραγματικότητα.

Όμως, ακόμα και 75 χρόνια, και ενώ πρόσφατα οι Έλληνες ιστορικοί φώτισαν με την κοπιώδη έρευνά τους πολλά “σκοτεινά” σημεία, για αρκετά γεγονότα εκείνης της ημέρας υπήρχε διχογνωμία και σύγχυση. Με τη βοήθεια του ιστορικού Μενέλαου Χαραλαμπίδη, ο οποίος αυτό το καιρό τρέχει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πρόγραμμα ιστορικών περιπάτων στην πόλη της Αθήνας, επιχειρήσαμε να δούμε τα γεγονότα κατάφατσα και να (σας) μιλήσουμε τη γλώσσα της ιστορικής αλήθειας.

Θέσαμε στο συνομιλητή μας τέσσερα “επίδικα” ζητήματα που αφορούν την 3η Δεκεμβρίου του 1944 και πήραμε απαντήσεις οι οποίες έχουν προκύψει από έρευνες χρόνων και εν πολλοίς καταγράφονται και στο βιβλίο του Μενέλαου Χαραλαμπίδη “Δεκεμβριανά 1944, η μάχη της Αθήνας” (εκδόσεις Αλεξάνδρεια).

Ποιοι πυροβόλησαν πρώτοι και αν οι διαδηλωτές ήταν άοπλοι…(το ερώτημα τίθεται γιατί ακόμα και σήμερα, ή πιο σωστά, περισσότερα σήμερα, διατυπώνονται απόψεις σύμφωνα με τις οποίες η σφαγή άρχισε με πυρά ΕΑΜιτών οι οποίοι ήταν οπλισμένοι).

Ας αφήσουμε, κατά μέρος, εδώ τις μαρτυρίες Ελλήνων που μπορούν να κατηγορηθούν για έλλειμμα αντικειμενικότητας. Υπάρχουν οι μαρτυρίες των Βρετανών αλλά και των Αμερικανών στρατιωτικών που κάθε άλλο παρά ΕΑΜίτες ήταν. Ακόμα και η μαρτυρία του μέλους της ομάδας “Χ” Φαρμάκη αναφέρει ότι πυροβόλησαν, μετά από σχετική εντολή, μόνο οι αστυνομικοί.

Για το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος μπορούμε να πούμε το εξής: Ναι, στο μεγάλο συλλαλητήριο υπήρχαν και πολιτοφύλακες του ΕΑΜ οπλισμένοι, όπως άλλωστε γινόταν και στις αντίστοιχες διαδηλώσεις του ΕΑΜ κατά της γερμανικής κατοχής. Η περιφρούρηση όμως δεν αντέδρασε καθόλου στους πυροβολισμούς. Υπάρχει και μαρτυρία πολιτοφύλακα ο οποίος τόνισε ότι δεν πρόλαβαν να κάνουν τίποτα. Πρέπει να πούμε επίσης, και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, ότι δεν υπήρχε εντολή από πλευράς ΕΑΜ για απάντηση. Η περιφρούρηση είχε να κάνει περισσότερο με τη θέληση να δείξουν ότι λάμβανε χώρα μία συντεταγμένη διαδήλωση. Και οι πολιτοφύλακες φυσικά δεν ήταν πολλοί, κάθε άλλο.

Αρα, για να απαντήσω συνολικά, δεν τίθεται καν θέμα για το ποιος πυροβόλησε πρώτος. Πυρά υπήρχαν μόνο από την πλευρά των σωμάτων ασφαλείας.

Τι έγινε εκείνο το πρωί στο σπίτι του Πρωθυπουργού, Γεωργίου Παπανδρέου στην Αθήνα.

Εκείνη την εποχή, ο Γεώργιος Παπανδρέου διατηρούσε ένα σπίτι στο κέντρο της πόλης, στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας 14. Την ώρα λοιπόν που κατέβαιναν διαδηλωτές από τις ανατολικές συνοικίες της πόλης για να πάρουν μέρος στο μεγάλο συλλαλητήριο, έγινε μία συμπλοκή έξω από το σπίτι του Πρωθυπουργού όπου υπήρχαν χωροφύλακες.

Κατά την εκδοχή της Χωροφυλακής, ένας από τους διαδηλωτές επιχείρησε να επιτεθεί στο σπίτι με μία αυτοσχέδια χειροβομβίδα η οποία όμως έσκασε στα χέρια του με συνέπεια ο εν λόγω διαδηλωτής να σκοτωθεί.

Κατά την εκδοχή των διαδηλωτών, χειροβομβίδα δεν υπήρξε. Απλά οι χωροφύλακες που βρίσκονταν έξω από το σπίτι άνοιξαν πυρ και σκότωσαν δύο άτομα. Ο ένας νεκρός είναι απολύτως επιβεβαιωμένος. Κάποιοι εικάζουν ότι υπάρχει και τρίτος νεκρός, αυτό όμως δεν έχει επιβεβαιωθεί από την έρευνα.

Γιατί απορρίφθηκε από τον Αγγλο Πρωθυπουργό, Ουίνστον Τσόρτσιλ η πρόταση Παπανδρέου για σχηματισμό οικουμενικής κυβέρνησης με Πρωθυπουργό τον Σοφούλη.

Είναι γεγονός ότι από το απόγευμα της ίδιας ημέρας, της 3ης Δεκεμβρίου του 1944, άρχισαν οι πολιτικές ζυμώσεις στο παρασκήνιο για αναζήτηση πολιτικής λύσης στο αδιέξοδο. Ηταν σαφές ότι μετά από όσα είχαν γίνει στην Πλατεία Συντάγματος και τους δεκάδες νεκρούς, ο Γιώργος Παπανδρέου δεν μπορούσε να σταθεί άλλο ως Πρωθυπουργός. Γι’ αυτό και κινήσεις έγιναν από όλες τις πλευρές, από τους Βρετανούς, τον ίδιο τον Παπανδρέου αλλά και το ΕΑΜ.

Ο Παπανδρέου παραιτήθηκε αλλά ο Τσόρτσιλ, διαφωνώντας ακόμα και με τον Υπουργό Εξωτερικών του, δεν έκανε δεκτή την παραίτηση. Αυτή ήταν ουσιαστικά η δεύτερη μεγάλη παρέμβαση των Βρετανών στις εξελίξεις που ώθησε τα πράγματα στην επιλογή της ένοπλης σύγκρουσης.

Για τις αιτίες της άρνησης του Τσόρτσιλ μπορούμε να πούμε τα εξής: Κατά τα φαινόμενα ο Αγγλος Πρωθυπουργός ήθελε την ένοπλη σύγκρουση. Ο δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος συνεχιζόταν και προφανώς ο Τσόρτσιλ δεν ήθελε να ρισκάρει μία ήττα σε πολιτικό πεδίο από το ΕΑΜ. Η παραίτηση Παπανδρέου ήταν γι’ αυτόν μία ήττα. Ηθελε, αντιθέτως, να τελειώσει την υπόθεση όπως και τελικά έκανε.

Πόσοι ήταν οι νεκροί της 3ης Δεκέμβρη και από ποιες πλευρές προέρχονταν;

Από την έρευνά μου διασταύρωσα το θάνατο 15 ανθρώπων από τα πυρά της Χωροφυλακής εκείνη την ημέρα στην Πλατεία Συντάγματος. Υπάρχουν επίσης 5 ακόμα σχεδόν σίγουροι θάνατοι, επίσης από πυρά. Μπορούμε να μιλήσουμε δηλαδή για τουλάχιστον 20 νεκρούς, όλοι τους διαδηλωτές- ΕΑΜίτες. Υπάρχουν όμως και άνθρωποι που τραυματίστηκαν και υπέκυψαν τις επόμενες ημέρες στα νοσοκομεία. Είναι όμως δύσκολη η διασταύρωση των θανάτων αυτών.

Υπάρχει, επίσης, ένας νεκρός από την άλλη πλευρά, ο τροχονόμος Γιάννης Λαμπρόπουλος, του οποίου το θάνατο επιβεβαιώνουν αυτόπτες. Ωστόσο, δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο αν σκοτώθηκε στις 3 Δεκεμβρίου ή αργότερα ούτε και το πως ακριβώς σκοτώθηκε.

Η κατάληξη

Εν τέλει η αιματοχυσία δεν αποφεύχθηκε. Από την επόμενη κιόλας ημέρα άρχισαν οι εχθροπραξίες μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών με τη μάχη στο Θησείο. Δύο τάγματα του ΕΛΑΣ αντιμετώπισαν την ομάδα Χ πατώντας έτσι το κουμπί για το ξεκίνημα της σύγκρουσης που δεν τελείωσε παρά μόνο στις 6 Ιανουαρίου του 1945 με νικητές τους Βρετανούς και τους Έλληνες συμμάχους τους. Στη συνέχεια έλαβε χώρα η Συμφωνία της Βάρκιζας η οποία, αφού ουσιαστικά δεν εφαρμόστηκε ποτέ, οδήγησε στον αδελφοκτόνο εμφύλιο πόλεμο.