Μαρία Παπαγιάννη: “Ας αφήσουμε χώρο στους εφήβους. Είναι δικαίωμά τους να θεωρούν ένα βιβλίο γλυκανάλατο”

Τα βιβλία της ξεχωρίζουν για τον λυρισμό τους, καθώς σε αυτά παντρεύει παραδοσιακά με σύγχρονα στοιχεία, αλλά και για τον δυναμισμό της γραφής τους. Η πολυβραβευμένη και υποψήφια για το 2022 για το βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν από το ελληνικό τμήμα της IBBY, Μαρία Παπαγιάννη, γνωρίζει πολύ καλα τα παιδιά και τους εφήβους. Έχει ένα δαιμόνιο ένστικτο που την καθοδηγεί και οι ιστορίες της “αγγίζουν” τις ψυχές τους ουσιαστικά, δεν μένει σε ένα απλό “χάδι”. Γι αυτό και τα θέματά που πραγματεύεται δεν είναι καθόλου εύκολα: ο χωρισμός, η απώλεια, ο αποχωρισμός, εν ολίγοις οι ματαιώσεις της ζωής.

“Να αρμενίζεις, να προχωράς, να αναζητάς αυτό που θα σε κάνει να ξυπνάς το πρωί. Να μπορείς να διαλέξεις την όχθη της χαράς”. Αυτό ανακαλύπτουν οι δυο μικρές ηρωίδες στα “Χρυσά Κουπιά”, στο τελευταίο βιβλίο της (εκδόσεις Πατάκη) που λαμβάνει χώρα σ΄ έναν μυστηριώδες τόπο όπου οι άνθρωποι πιστεύουν σε θρύλους και δεν ταράζουν τα φαντάσματα του παρελθόντος.

Εμείς με αφορμή το βιβλίο (Χρυσά Κουπιά) είχαμε μία πολύ όμορφη συζήτηση μαζί της.

Να ξεκινήσουμε από τα δικά σας παιδιά χρόνια. Πώς θυμάστε την παιδική ηλικία;
Είχα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια. Έτσι τα θυμάμαι τουλάχιστον, γιατί και ο χρόνος είναι δημιουργός, επομένως όσα θυμάμαι τώρα μπορεί να μην έχουν σχέση με την εποχή που τα ζούσα. Πάντως, και μόνο το γεγονός πως τα θυμάμαι σαν θαύματα, σημαίνει πως πέρασα καλά σαν παιδί. Νομίζω πως τα πρώτα χρόνια της ζωής μας διαλέγουμε τον τρόπο που θα βλέπουμε τα πράγματα. Η μαμά μου μας έδειχνε πάντα τη φωτεινή πλευρά της ζωής, πολλές φορές με τρόπο ενοχλητικό. Άνοιγε τις κουρτίνες, τραγουδώντας δυνατά, για να δούμε τη μέρα, τον ήλιο, τα σύννεφα, τη βροχή, το χιόνια. Έφηβη θύμωνα που δεν μας άφηνε περισσότερο στο κρεβάτι, αλλά τώρα ξέρω πως η μαμά μας μας μπόλιασε χαρά. Ο δε μπαμπάς μου ήταν ένας άνθρωπος που τα έκανε όλα να φαίνονται τεράστια. Μικρές καθημερινές ιστορίες γινόντουσαν περιπέτειες. Έμοιαζε πως όλα τα θαύματα συνέβαιναν στη Λάρισα όπου μεγάλωνα. Το σπίτι μας ήταν πάντα ανοιχτό. Εκεί μαζευόμασταν όλοι, φίλοι και συγγενείς. Δεν θυμάμαι ποτέ τέτοιες μέρες γιορτών να κοιμήθηκα στο κρεβάτι μου γιατί είχαμε πάντα καλεσμένους. Στο τραπέζι παρακολουθούσα τους μεγάλους να λένε ιστορίες και μαγευόμουνα. Το βράδυ κοιμόμασταν όλα τα παιδιά στρωματσάδα. Άκουγα τα μεγαλύτερα ξαδέλφια μου να μιλάνε για βιβλία που είχαν διαβάσει, για ταινίες, για μουσικές.

Πρώτο βιβλίο που σας μάγεψε;
Το πρώτο βιβλίο που θυμάμαι στα χέρια της μαμάς μου ήταν μια συλλογή με παραμύθια του Άντερσεν. Μας διάβαζε κι εμείς με την αδελφή μου κλαίγαμε αγκαλιά.

Δεν ξέρω γιατί, αλλά πάντα όταν ξεκινώ μια ιστορία επιλέγω τη ματιά ενός παιδιού για να λύσει τα μυστήρια της ζωής. Ίσως εμπιστεύομαι περισσότερο την ακεραιότητά τους και το καθαρό τους βλέμμα.

Γιατί γράφετε για παιδιά; Τι σας γοητεύει όταν απευθύνεστε σ΄ αυτά;
Δεν ξέρω γιατί, αλλά πάντα όταν ξεκινώ μια ιστορία επιλέγω τη ματιά ενός παιδιού για να λύσει τα μυστήρια της ζωής. Ίσως εμπιστεύομαι περισσότερο την ακεραιότητά τους και το καθαρό τους βλέμμα. Την αφοσίωσή τους στη ζωή και την πεποίθησή τους πως, αν θέλουν κάτι πολύ, μπορούν να τα καταφέρουν. Τα παιδιά πιστεύουν σε έναν δίκαιο κόσμο και στην ανάγκη να αγωνιστούν γι΄ αυτόν. Δε βολεύονται, δε συμβιβάζονται, δεν υποκύπτουν. Έχουν ακόμα καθαρό βλέμμα και μακριά φτερά. Νιώθω χρέος μου πάντα να φτιάξω μια ιστορία που θα τους ενθαρρύνει να βλέπουν και να πετάνε μακριά. Να τους πω πως ναι μεν ο κόσμος είναι άδικος, αλλά η ζωή είναι άλλο πράγμα.

Συγγραφείς που σας έχουν καθορίσει;
Πολλοί, κι ακόμα περισσότεροι αυτοί που κρυφά περπάτησα μαζί τους. Στην εφηβεία μου ανακάλυψα τη Ζωρζ Σαρή, την Άλκη Ζέη κι ένιωσα πως επιτέλους κάποιος με καταλάβαινε. Τα ίδια χρόνια ανακάλυπτα τον Καζαντζάκη, τον Λουντέμη. Μεγαλώνοντας μαγεύτηκα από τον Μάρκες. Στο Πανεπιστήμιο στη Φιλοσοφική άνοιξαν πια όλες οι πόρτες. Δεν ήταν μόνο μέσα στη σχολή αλλά και οι παρέες και τα βιβλία που ανταλλάσσαμε: Τσίρκα, Αναγνωστάκη, Ρίτσο, Παπαδιαμάντη, Φλωμπέρ, Τσέχοφ, Ντοστογιέφσκι. Τώρα αγαπώ πολλές γυναίκες συγγραφείς, τη Μάρω Δούκα, την Ιωάννα Καρυστιάνη, τη Ζυράννα Ζατέλη, τη Ρέα Γαλανάκη.

Η περίοδος της καραντίνας; πώς κύλησε για εσάς; Ήταν περίοδος αναστοχασμού; Έμπνευσης; Ξύπνησαν φόβοι;
Είναι αστείο, γιατί η καραντίνα της πρώτης περιόδου πέρα από τους φόβους και τις αγωνίες με βοήθησε λιγάκι. Δεν χρειαζόταν να απολογούμαι σε κανέναν, γιατί δεν ήθελα να βγω από το σπίτι. Με βοήθησε να κρυφτώ. Από την άλλη ένιωθα πως το προκάλεσα. Σαν το δικό μου πένθος να είχε αναποδογυρίσει όλο τον κόσμο.

Τι σας παρακίνησε να γράψετε τα Χρυσά Κουπιά; Και τι συμβολίζουν;
Το θέμα του βιβλίου μπορεί να είναι η απώλεια και ο αποχωρισμός, αλλά νομίζω πως τα “Χρυσά κουπιά” αναζητούν τον δρόμο για τη ζωή. Να συνεχίζεις να κάνεις κουπί προς τη ζωή. Να αρμενίζεις, να προχωράς, να αναζητάς αυτό που θα σε κάνει να ξυπνάς το πρωί. Να μπορείς να διαλέξεις την όχθη της χαράς. Αυτό ανακαλύπτουν οι δυο μικρές ηρωίδες της ιστορίας μου.

Υπάρχουν βιωματικά σας στοιχεία στο βιβλίο αυτό;
Όπως σε όλα τα βιβλία. Κάθε ιστορία μιλάει με έναν τρόπο πάντα γι΄ αυτόν που τη γράφει. Αυτό το βιβλίο γράφτηκε σε μια περίοδο που πίστευα πως δέθηκαν για πάντα οι άκρες του ορίζοντα. Σκεφτόμουνα τι θα ήθελα να πω σ΄ ένα παιδί που θα βρισκόταν στη θέση μου. Προχώρα. Αυτό θα ήθελα να του πω.

Γιατί αυτές οι κρυφές οικογενειακές ιστορίες είναι τόσο γοητευτικές για μικρούς και μεγάλους;
Κάθε ιστορία μιλάει για το κουβάρι των σχέσεων. Έχει σπηλιές, λαβύρινθους, παγίδες, αλλά και φωτεινά μέρη. Οι ιστορίες μάς κάνουν να βλέπουμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια του άλλου. Ίσως η μεγαλύτερη μαγεία όταν βλέπουμε μια ταινία ή διαβάζουμε ένα βιβλίο να είναι ότι ξαφνικά συγχρονιζόμαστε σ΄ έναν κοινό ρυθμό του κόσμου της ιστορίας που ακούμε. Η ιστορία που αφηγούμαστε γίνεται τότε το κουπί, το ξύλο που θα χτυπήσουμε το έδαφος για να ξυπνήσει, θα κάνει την καρδιά μας να χτυπήσει δυνατά στον ρυθμό της ιστορίας, κι αν το καταφέρουμε αυτό, θα νιώσουμε κοντά ο ένας στον άλλον. Ο αφηγητής, ο ήρωας, ο αναγνώστης. Θα είμαστε μαζί. Και το έχουμε ανάγκη αυτό το μαζί.

Πιστεύω πως όταν οι φόβοι γίνονται λέξεις, ιστορίες άλλων παιδιών μες τα βιβλία, τότε μαλακώνουν οι φόβοι και χωράμε καλύτερα στα δύσκολα.

Πώς επικοινωνεί το βιβλίο σας με το σήμερα και τα σύγχρονα παιδιά;
Μια φίλη με ρώτησε πώς τόλμησα να γράψω για ένα τέτοιο θέμα, για έναν αποχωρισμό. Ποτέ δεν το σκέφτηκα έτσι. Το ίδιο είχε συμβεί και παλιότερα στο “Ως δια μαγείας” όπου οι γονείς χωρίζουν. Ποτέ δεν σκέφτηκα να αυτολογοκριθώ. Καθημερινά ζούμε μικρές και μεγάλες απώλειες. Όπως όλοι, έτσι και τα παιδιά έχουν όνειρα κι εφιάλτες, έχουν λιακάδες και σκοτάδια. Πιστεύω πως όταν οι φόβοι γίνονται λέξεις, ιστορίες άλλων παιδιών μες τα βιβλία, τότε μαλακώνουν οι φόβοι και χωράμε καλύτερα στα δύσκολα. Οι ηρωίδες μου μεγαλώνουν στην πόλη. Είναι δύο σύγχρονα παιδιά, αλλά το θέμα που αντιμετωπίζει η οικογένεια είναι ένας άγνωστος τόπος γι΄ αυτές, όπως άγνωστο είναι και το χωριό του παππού. Σιγά σιγά τα κορίτσια θα καταλάβουν ότι ακόμα και οι χειρότεροι εφιάλτες εξημερώνονται και πως ο μόνος δρόμος είναι ο δρόμος.

Τα σύγχρονα παιδιά δεν ζούνε όπως παλιά. Θα ήταν αστείο να τους απαγορεύσουμε τον υπολογιστή για να αγαπήσουν τη λογοτεχνία.

Σας δημιουργεί ανασφάλεια το γεγονός πως -ιδιαίτερα μετά την καραντίνα- τα παιδιά σήμερα είναι κολλημένα στις οθόνες; Τι μπορεί να τα παρακινήσει να ανοίξουν ένα βιβλίο;
Μια δασκάλα μου είπε αστειευόμενη πως ίσως τώρα τα παιδιά θα μπουχτίσουν με τα διαδικτυακά και θα ανοίξουν ευκολότερα τα βιβλία. Δεν ξέρω. Σίγουρα δεν έχω την απάντηση. Οι εποχές έχουν αλλάξει. Τα σύγχρονα παιδιά δεν ζούνε όπως παλιά. Θα ήταν αστείο να τους απαγορεύσουμε τον υπολογιστή για να αγαπήσουν τη λογοτεχνία. Αυτό που ξέρω, όμως, είναι πως όλα τα πράγματα θέλουν προπόνηση. Δεν ξεχνάω ποτέ αυτό που είχα διαβάσει κάποτε σε μια συνέντευξη της Αριάν Μνουσκίν, μιας από τις σημαντικότερες παρουσίες του σύγχρονου θεάτρου: «η φαντασία είναι ένας μυς που πρέπει να δουλευτεί καλά». Νομίζω πως η προπόνηση πρέπει να ξεκινήσει στην παιδική ηλικία, γι αυτό η ευθύνη πέφτει στους ενήλικες. Αντί να δίνουμε στα παιδιά ένα κινητό για να παίξουν, να βγαίνουμε μαζί τους βόλτες σε πάρκα κι εξοχές. Να μοιραζόμαστε μαζί τους την απόλαυση ενός βιβλίου. Έχω εμπιστοσύνη στα παιδιά που αγάπησαν από μικρά τη φύση, τα ζώα, τις εκδρομές και τις περιπέτειες. Στις αποσκευές τους θα χωράει πάντα δίπλα στον υπολογιστή κι ένα βιβλίο.

Ποια η άποψή σας για την εφηβική λογοτεχνία; Γιατί τα παιδιά από 11-12 ετών και πάνω, που πλέον αρχίζουν να βλέπουν εφηβικές σειρές και ταινίες στις διάφορες ψηφιακές πλατφόρμες, δύσκολα μπορείς να τα πείσεις να διαβάσουν ένα βιβλίο που απευθύνεται στην ηλικία τους (τα θεωρούν γλυκανάλατα, ξεπερασμένα, παιδιάστικα). Θέλουν άλλα ερεθίσματα ίσως; Πού γίνεται το “λάθος”;
Πρώτα πρώτα κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να διαλέξει το βιβλίο που του ταιριάζει. Στην εφηβεία μπορούν να διαβάσουν οποιοδήποτε βιβλίο. Μακάρι να επιλέγουν καλά βιβλία. Είναι η περίοδος που βιάζονται να στήσουν τον κόσμο τους. Δεν υπάρχει λάθος. Υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί αναγνώστες κι ευτυχώς πολλά και διαφορετικά βιβλία για όλους. Δεν υπάρχει λόγος να διαβάσουν αναγκαστικά βιβλία με ήρωες στην ηλικία τους αν θεωρούν πως δεν τους αφορούν. Μακάρι να απολαμβάνουν βιβλία και να χαίρονται τις επιλογές τους. Άλλωστε τα βιβλία καλό είναι να είναι «ευρύχωρα» και να ενθαρρύνουν την ενηλικίωση. Ποιο δρόμο θα επιλέξουν, ποιο βιβλίο θα τους εμπνεύσει θα το βρούνε μόνοι τους. Μεγαλώνοντας είναι λογικό να θέλουν να κάνουν τις δικές τους επιλογές. Ας τους αφήσουμε χώρο. Είναι δικαίωμά τους να θεωρούν ένα βιβλίο γλυκανάλατο και παιδιάστικο.

Έχω εμπιστοσύνη στα παιδιά που αγάπησαν από μικρά τη φύση, τα ζώα, τις εκδρομές και τις περιπέτειες. Στις αποσκευές τους θα χωράει πάντα δίπλα στον υπολογιστή κι ένα βιβλίο.

Μελλοντικά σχέδια;
Τα τελευταία χρόνια δυσκολεύομαι να δω μακριά. Δεν ξέρω αν είναι η περίοδος που διανύουμε. Ευχή περισσότερο είναι να νιώσω την ανάγκη για να πιάσω το κουπί για ένα καινούριο ταξίδι. Να ανοίξω το παράθυρο και να δω μακριά. Να συναντηθώ με φίλους, αλλά και με τους ήρωες ενός βιβλίου που θα διαβάσω ή θα γράψω. Να βυθιστώ σε μια καινούρια ιστορία. Να συναντήσω μαθητές και να κουβεντιάσω μαζί τους, γιατί με έναν μαγικό τρόπο τα παιδιά πάντα μου δείχνουν τον δρόμο για να παλεύω την κάθε μέρα που έχει θαύματα, που έχει και σκοτάδια.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις