Σχολείο: Η αναπάντεχη προέλευση της λέξης

«Κυριακή, γιορτή και σχόλη να ‘ταν η βδομάδα όλη», είχε τραγουδήσει η Αλίκη Βουγιουκλάκη στο τραγούδι «Η Κυριακή», σε στίχους Αλέκου Σακελλάριου και μουσική Γιώργου Ζαμπέτα. Χτες άνοιξαν τα σχολεία, και νιώθω την ανάγκη να υποστηρίξω τα παιδιά στις σχολικές τους υποχρεώσεις, λέγοντας μερικά  -αναπάντεχα- πράγματα για την ετυμολογική προέλευση της λέξης «σχολείο».

Λοιπόν το «σχολείο», το ίδρυμα που παρέχεται παιδεία κυρίως σε ανηλίκους, όπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας,  παράγεται από την αρχαία λέξη «σχολή». Κι εδώ είναι το ωραίο: αυτή η «σχολή», δηλαδή το ίδρυμα που παρέχει ειδική κατάρτιση και εκπαίδευση μετά τη στοιχειώδη, είναι η ίδια ακριβώς λέξη με τη «σχόλη», που τραγουδούσε κι η Αλίκη! Η «σχόλη», που σημαίνει ημέρα αργίας ή γιορτής, διατήρησε την αρχική σημασία της λέξης «σχολή», με αναβιβασμό του τόνου…

Λοιπόν, η αρχική σημασία της λέξης «σχολή», απ’ όπου βγαίνει και το «σχολείο», όπως είπαμε, είναι «ανάπαυση, ησυχία, ελεύθερος χρόνος»! Η λέξη είναι αβέβαιης ετυμολογίας, λέει το Λεξικό, όμως η εννοιολογική της εξέλιξη είναι εντυπωσιακή. Από την έννοια της ανάπαυσης και της απραξίας η «σχολή» δήλωσε στη συνέχεια και την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, προκειμένου να καλλιεργήσει κανείς το πνεύμα του, με αποτέλεσμα, όπως διαβάζω στο Λεξικό του κ. Μπαμπινιώτη, να συναντούμε στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη τη σημασία «σπουδή, φιλοσοφική συζήτηση». Στην ελληνιστική κοινή, η λέξη «σχολή» πήρε τη σημασία του ιδρύματος όπου προσφέρονται συστηματικά τέτοιες γνώσεις…

Ηθικόν δίδαγμα: σχολείο και ελεύθερος χρόνος είναι έννοιες ενιαίες και αδιαίρετες. Πρέπει να έχεις ελεύθερο χρόνο για να καλλιεργήσεις το πνεύμα σου στο σχολείο, που δεν είναι, δεν θα έπρεπε να είναι, ένα σωφρονιστικό κάτεργο ή η «δουλειά» των παιδιών.  Ας το θυμόμαστε αυτό όταν φορτώνουμε τα παιδιά μας με χίλιες δυο άλλες επιπρόσθετες δραστηριότητες, από τάε κβον ντο μέχρι μπαλέτο, με τρεις ξένες γλώσσες ενδιαμέσως. Το μεγαλύτερο αγαθό στις αγχωμένες κοινωνίες μας φαίνεται πως είναι ο ελεύθερος χρόνος, για να αναπαυθείς, να παίξεις, να καλλιεργήσεις το πνεύμα σου, να γίνεις άνθρωπος. Μακάρι η βδομάδα όλη να ήταν μία σχόλη – σχολή: είχε δίκιο η Αλίκη.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.