Ποιος είναι ο ήχος της θλίψης;

Πώς αντιμετωπίζουμε το κενό που δημιουργείται όταν οι συνάνθρωποί μας, τα τοπία, τα είδη των φυτών και των ζώων και οι πληθυσμοί εξαφανίζονται ή πεθαίνουν; Πώς κοιτάζουμε, πώς αισθανόμαστε και πώς αντικατοπτρίζουμε τον χώρο που απομένει; Με τι τρόπο αντηχεί η τρύπα που αφήνει η απώλεια μέσα μας; Οι περισσότερες δυτικές κοινωνίες δεν προσφέρουν παρά ελάχιστο χώρο και χρόνο στις εμπειρίες του θανάτου και του πένθους.

Η νέα διακαλλιτεχνική περφόρμανς – συναυλία Hello to Emptiness έρχεται σε πρώτη παρουσίαση στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) για δύο μοναδικές παραστάσεις στις 16 και 17 Απριλίου 2022 και φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως αντηχείο που εστιάζει στην επανεφεύρεση χαμένων στρατηγικών για την αντιμετώπιση αυτού του κενού.

Αποτελεί έναν παραστασιακό αναστοχασμό πάνω στην έννοια της κοινωνικής τρωτότητας και θέτει ερωτήματα σχετικά με τη διαπραγμάτευση του πένθους, έννοιας ιδιαίτερα φορτισμένης στην τρέχουσα, ευάλωτη περίοδο της υγειονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης.

Με αφετηρία τα ελληνικά παραδοσιακά μοιρολόγια, το έργο Hello to Emptiness εξερευνά διαπολιτισμικούς τρόπους διαχείρισης του πένθους, λειτουργεί σαν ηχώ και τολμά να οραματιστεί ένα πιο γειωμένο και ανθρώπινο μέλλον, κάνοντας τα δάκρυα να χορεύουν.

Το έργο παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία, σκηνικό και κείμενο της καλλιτεχνικής διευθύντριας της ομάδας MOUVOIR Στέφανι Τηρς, μουσική των Μάρθας Μαυροειδή και Μαριάνας Σαντόφσκα -την οποία οι Ανατολικοευρωπαίοι κριτικοί αποκαλούν «Ουκρανή Μπιορκ»- και με τη συμμετοχή μουσικών και χορευτών από την Ισπανία και τη Γαλλία, καθώς και της Χορωδίας 65+ των Εκπαιδευτικών & Κοινωνικών Δράσεων της ΕΛΣ. Παράλληλα με τη σκηνική παρουσίαση του έργου, η βιντεοεγκατάσταση Voices of Laments θα φιλοξενηθεί στο φουαγέ του Goethe-Institut Athen (12-20/4).

Η Ουκρανή πρωταγωνίστρια της παράστασης Μαριάνα Σαντόφσκα, η οποία μάλιστα τραγουδά επί σκηνής δύο παραδοσιακά ουκρανικά τραγούδια, μάς αποκάλυψε πως οι τραγουδιστικοί θρήνοι ήταν και είναι το μεγάλο της ενδιαφέρον. “Από τότε που άκουσα για πρώτη φορά θρήνο να τραγουδιέται στην κηδεία της γιαγιάς μου, συγκλονίστηκα πραγματικά”. Τραγική ειρωνεία; Τώρα όλη της η χώρα θρηνεί καθημερινά χιλιάδες νεκρούς….

Όλες αυτές οι χαμένες ζωές είναι πενθήσιμες, που σημαίνει πως είναι ζωές άξιες να αναγνωριστούν, ισάξιες με οποιαδήποτε άλλη ζωή, με αξία ανυπολόγιστη. (Τζούντιθ Μπάτλερ, Το πένθος είναι πολιτική πράξη, 2020)

“Η μουσική της παράστασης είναι γραμμένη αποκλειστικά για φωνές a cappella. Πρόκειται για πρωτότυπες συνθέσεις βασισμένες σε ποίηση και κείμενα των Ingeborg Bachmann, Louise Gluck, Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, Alexis Pauline Gambs κ.α. καθώς και σε στίχους από ελληνικά παραδοσιακά μοιρολόγια. Τα τραγούδια της παράστασης επιχειρούν να δημιουργήσουν έναν «κόσμο» που θα φιλοξενήσει τους στίχους των επιλεγμένων ποιημάτων. Η βασική έμπνευση λοιπόν ήταν αυτά τα κείμενα, αλλά και οι ίδιες οι φωνές των συντελεστών, αφού τα κομμάτια γράφτηκαν ειδικά για τις δικές τους φωνές. Στην παράσταση ακούγονται επίσης ουκρανικά παραδοσιακά τραγούδια που μας τα δίδαξε η Μαριάνα Σαντόφσκα, αλλά και ένας κορσικανικός λαϊκός θρήνος και μία baroque άρια, όλα διασκευασμένα για φωνητικό σύνολο” σημειώνει η η Μάρθα Μαυροειδή στο NEWS 24/7.

Εμείς αντί μίας συνηθισμένης συνέντευξης αποφασίσαμε και κάναμε κάτι πιο… εναλλακτικό. Η καλλιτεχνική διευθύντρια της ομάδας MOUVOIR Στέφανι Τηρς “άνοιξε” με το κοινό έναν διάλογο μέσω της σελίδας της ομάδας στο Instagram και προσκάλεσε το κοινό να απαντήσει σε ερωτήματα που σχετίζονταν με τον θρήνο, την απώλεια και το πένθος. Εμείς επιλέξαμε πέντα από αυτά τα ερωτήματα και τα θέσαμε σε όλη την ομάδα. Οι απαντήσεις τους έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον….

Έχει ήχο η θλίψη;

Μάρθα Μαυροειδή: Σε ένα από τα κείμενα που ακούγονται στην παράσταση, ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης μιλάει για την «σιωπή της απώλειας». Η μουσική στέκεται απέναντι σε αυτήν την σιωπή, μεσολαβεί στο να εκφραστεί ο πόνος της απώλειας, και να μετασχηματιστεί από βουβό και άμορφο συναίσθημα που μας συνθλίβει σε ελπίδα για την συνέχεια της ζωής. Ακόμα περισσότερο, μας βοηθάει να πάρουμε απόσταση από τον πόνο, σαν κάτι που εκφράζει το συναίσθημά μας αλλά ταυτόχρονα είναι έξω από το σώμα μας. Ο πόνος γίνεται ένας ήχος που τον παίρνει ο αέρας.

Στέφανι Τηρς: Για μένα συγκεκριμένα είναι ο αναστεναγμός και ασυνήθιστα ο ήχος των σταγόνων της βροχής.

Μαριάνα Σαντόφσκα: Φυσικά, και αυτός έρχεται μέσα από πολλές και διαφορετικές κουλτούρες. Επίσης αποτυπώνεται άριστα στην κλασική μουσική. Αν κάποιος μελετήσει θρήνους σε διαφορετικούς πολιτισμούς, μπορεί σίγουρα να βρει μια ομοιότητα και παράλληλους ήχους. Είναι ενδιαφέρον ότι σε πολλούς πολιτισμούς ο γυναικείος θρήνος ήταν μερικές φορές απαγορευμένος.

Ζυλιέν Φερραντί: Από την εμπειρία μου ως Γάλλος, η θλίψη έχει δύο ήχους: Ο άνεμος που ακούμε στα νεκροταφεία, λόγω αυτής της “σιωπής” που προκαλεί η σχέση που έχει αναπτύξει η δυτική κοινωνία με τον θάνατο. Το δεύτερο είναι πολύ προσωπικό, είναι ο ήχος των κυμάτων, γιατί στην οικογένειά μου συνηθίζουμε να πετάμε τις στάχτες των συγγενών μας στη θάλασσα… Άρα η θλίψη είναι συγχορδία.

Μανόν Παράν: Για μένα προσωπικά, στην πρώτη φάση της θλίψης, το πιο σημαντικό είναι η κωφή σιωπή. Μία σιωπή που μοιάζει με άθραυστο τείχος που σε κρατάει από τον κόσμο. Έπειτα έρχεται η φωνή σε όλες τις μορφές – από το ουρλιαχτό μέχρι το κλάμα και το νανούρισμα.

Χουάν Κρουθ Ντίαθ ντε Γκαράιο Εσναόλα: Η θλίψη έχει άπειρους τρόπους και χρώματα για να εκδηλωθεί.

Υπάρχει κάποιο μέρος που πηγαίνετε για να πενθήσετε;

Μάρθα Μαυροειδή: Ένα από τα ποιήματα που έχουν ενσωματωθεί στο έργο έχει τον εξής στίχο “Sometimes we just need a place where we can bleed in peace”. Ο χώρος, αλλά και ο χρόνος του πένθους είναι πολύ διαφορετικοί για τον καθένα μας. Υπάρχει πάντως μέσα μας ένα εσωτερικό δωμάτιο, εκεί όπου πάμε για να γιατρέψουμε τις πληγές μας.

Στέφανι Τηρς: Ένα όμορφο μέρος σίγουρα ήταν ένα μικρό μοναχικό και εγκαταλελειμμένο παρεκκλήσι, χαμένο στη μέση του πουθενά σε ένα ελληνικό νησί. Η ηρεμία και η γαλήνη αφήνουν τις σκέψεις να τρέχουν.

Μανόν Παράν: Το μέρος που πενθώ είναι ένα σημείο μέσα στο δικό μου στήθος που μοιάζει με πηγή νερού ή καταρράκτη. Ένα μέρος με πολλή αδρανή ενέργεια.

Zυλιέν Φερραντί: Πηγαίνω συχνά στον τάφο των προγόνων μου, που είναι πολύ όμορφος. Είναι αυτό των γιαγιάδων της γιαγιάς μου. Εκεί μπορώ να θρηνήσω, κρατώντας συναισθηματικές αποστάσεις. Ή πηγαίνω στη θάλασσα, όπου δεν έχω συναισθηματική απόσταση και μου αρέσει να βουίζω εκεί αυτές τις λίγες λέξεις «γίνε πουλί, γίνε πουλί μου θάλασσα».

Χουάν Κρουθ Ντίαθ ντε Γκαράιο Εσναόλα: Μέσα μου…

Τι είναι αυτό που γιατρεύει τις πληγές;

Μάρθα Μαυροειδή: Ο χρόνος και το αίσθημα της ευγνωμοσύνης.

Μαριάνα Σαντόφσκα: Οι άνθρωποι με τις ανοιχτές καρδιές

Στέφανι Τηρς: Οι φίλοι…

Δεν είμαι σίγουρος πια αν οι πληγές μου επουλώνονται, ή αν έχω μάθει να ζω μαζί τους, να τις καταλαβαίνω και να τις φροντίζω.

Zυλιέν Φερραντί: Η μουσική ανέκαθεν γιάτρευε τις πληγές μου. Αλλά όχι μόνο, για να είμαι ειλικρινής. Η μουσική είναι μια τόσο άμεση γλώσσα που η ακρόαση μουσικής έγινε καθημερινή ανάγκη.

Χουάν Κρουθ Ντίαθ ντε Γκαράιο Εσναόλα: Δεν είμαι σίγουρος πια αν οι πληγές μου επουλώνονται, ή αν έχω μάθει να ζω μαζί τους, να τις καταλαβαίνω και να τις φροντίζω.

Μανόν Παράν: Αν ήξερα τι γιατρεύει τις πληγές μου, δεν θα ήμουν πια καλλιτέχνιδα, η αναζήτησή μου θα είχε τελειώσει! Επίσης, δεν ξέρω αν είναι πραγματικά δυνατό να επουλωθούν ορισμένες πληγές. Μάλλον ψάχνω τρόπο να ζήσω μαζί τους. Αλλά η αγάπη με την ευρύτερη έννοια, η γυναικεία ενέργεια και η αίσθηση του ανήκειν σε μια κοινότητα είναι πράγματα που βοηθούν.

Αν το πένθος ήταν εικόνα, ποια θα ήταν;

Μάρθα Μαυροειδή: Τα άδεια ρούχα.

Στέφανι Τηρς: Ο ωκεανός που σβήνει τις εικόνες στην άμμο.

Μαριάνα Σαντόφσκα: Το «Μαύρο Τετράγωνο» του Καζιμίρ Μαλέβιτς

Μανόν Παράν: Μία ομάδα. Κρατώντας ο ένας τον άλλον. Κρατώντας χώρο και χρόνο. Κρατώντας τη ζωή.

Zυλιέν Φερραντί: Θα ήταν μια ασπρόμαυρη εικόνα. Και πάλι έναν από τους προγόνους μου τον έχω πάντα μαζί μου με μια φωτογραφία γάμου. Όλοι κοιτάζουν την κάμερα με έναν τρόπο που θα έλεγαν: νοιαζόμαστε

Χουάν Κρουθ Ντίαθ ντε Γκαράιο Εσναόλα: Μια αίσθηση τέτοιου βάθους δεν μπορεί ποτέ να περιοριστεί σε μια μεμονωμένη εικόνα, αν και πολλές εικόνες μπορεί να έχουν μια ματιά σε αυτήν…

Ποιο είναι το αγαπημένο σας τραγούδι ή ποίημα για τη λύπη και το πένθος;

Μάρθα Μαυροειδή: Το «Όλα τα μέρη σκοτεινά», που είναι η ελληνική εκδοχή ενός Τούρκικου τραγουδιού, του “Her yer karanlik”.

Μαριάνα Σαντόφσκα: Έχω πολλά αγαπημένα. Ένα όμως που τραγουδάμε πολύ στην Ουκρανία είναι το: „kacha“

Στέφανι Τηρς: Τα προφορικά ποιήματα της Amanda Gormans της τελευταίας συλλογής ποιημάτων της μιλούν απευθείας στην καρδιά μου.

Zυλιέν Φερραντί: Ενώ έψαχνα για το θέμα των μοιρολόι, ανακάλυψα ένα τραγούδι που απευθύνεται στη γη, με αυτά τα λόγια που με αγγίζουν:

Σου παραγγέλνω μαύρη γη κι αραχνιασμένο χώμα
Αυτόν τον γιο που σου ‘στειλα, μα μην τον αραχνιασμένες,
Δως του να φαει , δως του να πιει, βαλ’τον να τραγουδήσει
Στρώσε τον και τριαντάφυλλα να βάλεις στο κορμί γιατί είναι νέος και γιατί ‘ναι
ανύπαντρος γιατί είναι νέος ακόμα

Χουάν Κρουθ Ντίαθ ντε Γκαράιο Εσναόλα: Μερικές σκέψεις για το πένθος, από την Janet Frame

Μανόν Παράν: Το αγαπημένο μου ποίημα για το πένθος είναι το “Souffles” του Σενεγαλέζου ποιητή και αφηγητή ιστοριών Birago Diop.

Ιnfo –Hello to Emptiness

16, 17 Απριλίου 2022 • Ώρα έναρξης: 20.30 (Κυριακή 19.30)/Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ/Συμπαραγωγή με MOUVOIR Κολωνίας (Γερμανία), Théâtre de Nîmes (Γαλλία), SIDance – Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Σεούλ (Νότια Κορέα), tanzhaus nrw Ντύσσελντορφ (Γερμανία), Δίκτυο θιάσων Freihandelszone Κολωνίας (Γερμανία)/Συνεργασία με Ευρωπαϊκό Κέντρο Τεχνών Hellerau Δρέσδης (Γερμανία)/Καλλιτεχνική διεύθυνση, σκηνικό: Στέφανι Τηρς σε συνεργασία με τον θίασο/Μουσική διεύθυνση, σύνθεση: Μάρθα Μαυροειδή σε συνεργασία με τον θίασο/Δραματουργία, κείμενα: Σταυρούλα Παναγιωτάκη/Κοστούμια: Λώρεν Στηλ/Σχεδιασμός φωτισμών, τεχνική διεύθυνση: Μπεγόνια Γκαρθία Νάβας/Συνεργάτης δραματολόγος: Γκυ Κόολς/Ερμηνεύουν: Χουάν Κρουθ Ντίαθ ντε Γκαράιο Εσναόλα, Μάρθα Μαυροειδή, Μανόν Παράν, Μαριάνα Σαντόφσκα, Ζυλιέν Φερραντί/Συμμετέχει η Χορωδία 65+ των Εκπαιδευτικών & Κοινωνικών Δράσεων της ΕΛΣ