Τι είναι η σπαστικότητα: Επιπτώσεις και θεραπευτικές μέθοδοι

Η σπαστικότητα είναι ένα αισθητικό-κινητικό φαινόμενο που σχετίζεται με μία αυτόματη κινητική απάντηση σε μία αισθητική ώση. Παρόλο που θεωρείται ως αποτέλεσμα της ταχύτητας παθητικής διάτασης, σχετίζεται με την υπερευαισθησία του αντανακλαστικού τόξου και των αλλαγών που προκύπτουν στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (Κ.Ν.Σ.), ιδιαίτερα στο επίπεδο του Νωτιαίου Μυελού.

Βλάβη στο Κ.Ν.Σ., όπως όταν έχουμε Αγγειακό Εγκεφαλικό επεισόδιο, οδηγεί σε απώλεια της κατιούσας αναχαίτισης, επιτρέποντας την εμφάνιση ανώμαλων κλινικών εκδηλώσεων με κυριότερη την αυτόματη μυϊκή υπερλειτουργία.

Στην σπαστικότητα, η αντίσταση στην παθητική κίνηση είναι μέγιστη κατά την έναρξη της κίνησης και μειώνεται όσο εφαρμόζεται μεγαλύτερη πίεση. Είναι ένα σύμπτωμα της βλάβης της κινητικής οδού που διαταράσσει την εκούσια κίνηση προκαλώντας αύξηση του μυϊκού τόνου και περιορισμό ή ακαμψία των μελών του σώματος σε παθολογικές θέσεις λόγω εκσεσημασμένης σύσπασης ορισμένων μυϊκών ομάδων.

Χαρακτηριστικά και επιπτώσεις της σπαστικότητας

Αξιοσημείωτο είναι ότι ο βαθμός της αύξησης του μυϊκού τόνου των μυών, διαφέρει από άρθρωση σε άρθρωση ιδιαίτερα όταν η βλάβη του εγκεφάλου ή του Νωτιαίου μυελού είναι περιορισμένη και ατελής, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η σπαστικότητα έχει ένα πιο ομοιογενή χαρακτήρα ειδικότερα σε διάχυτες ή καθολικές βλάβες του εγκεφάλου ή του Νωτιαίου μυελού.

Η διαφορά αυτή μπορεί να οφείλεται σε μηχανισμούς αυτής καθαυτής της βλάβης (εντόπιση και έκταση), μπορεί όμως να οφείλεται και στην θετική ή αρνητική δράση των ανταγωνιστών μυών οι οποίοι στην περίπτωση της ατελούς βλάβης έχουν την δυνατότητα με την υπάρχουσα εκούσια κίνηση να υπερνικήσουν ολοκληρωτικά ή εν μέρει την αύξηση του μυϊκού τόνου των συναγωνιστών. Π.χ. εάν υπάρχει σπαστικότητα στον δικέφαλο μυ του άνω άκρου, ο ανταγωνιστής του, τρικέφαλος μυς, ενώ έχει την δυνατότητα έκτασης του αγκώνα δεν το πραγματοποιεί γιατί δεν μπορεί να υπερνικήσει την αντίσταση του σπαστικού μυός.

Διαφορετικά, η πλήρης μυϊκή αδυναμία των ανταγωνιστών μυών, ενισχύει την υπερλειτουργία των συναγωνιστών σπαστικών μυών και μπορεί να οδηγήσει σε λαθεμένες θέσεις των σκελών πολλές φορές με μόνιμο χαρακτήρα. Σε αντίθετη περίπτωση, όταν εμφανίζεται ταυτόχρονη σύσπαση των συναγωνιστών και ανταγωνιστών μυών, προκύπτει πάλι ένα παθολογικό πρότυπο κίνησης.

Επομένως και στους δύο τύπους του προβλήματος περιορίζεται η δυνατότητα εκτέλεσης ενεργητικής κίνησης ή όταν αυτή επιτυγχάνεται λαμβάνει ένα παθολογικό μη λειτουργικό χαρακτήρα.

Στη περίπτωση της λειτουργικής εκτίμησης της σπαστικότητας, ενός ατόμου με βλάβη του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, όπως κατά την προσπάθεια αλλαγής θέσης του σώματος ή εκτέλεσης μίας κίνησης ή κατά την κόπωση, παρατηρείται πλην της σπαστικότητας, ένα σύνολο ανώμαλων κινήσεων που λαμβάνουν τον χαρακτήρα παθολογικών αντανακλαστικών όπως το αυτόματο Babinski ή ο κλώνος, οι συνεργίες και οι συνκινησίες, η ταυτόχρονη σύσπαση συναγωνιστών-ανταγωνιστών και οδηγούν σε παθολογικό πρότυπο στάσης, κίνησης και βάδισης.

Ως παράδειγμα αναφέρεται ο πρηνισμός και η κάμψη του καρπού και των δακτύλων στην άκρα χείρα και η πτώση του άκρου ποδός και το γύρισμα προς τα μέσα (ραιβοϊπποποδία) που δυσκολεύει την σύλληψη και την βάδιση αντίστοιχα.

Ειδικότερα κατά την πτώση του άκρου ποδός λόγω σπαστικότητας του γαστροκνήμιου, υποκνημίδιου και οπίσθιου κνημιαίου, ο ασθενής κινδυνεύει να έχει πολλαπλές πτώσεις κατά την βάδιση.

Στόχοι της θεραπείας της σπαστικότητας

Η θεραπεία της σπαστικότητας πρέπει να προσανατολίζεται ανάλογα με τους στόχους της Αποκατάστασης όπως :

• Η αποφυγή επιπλοκών π.χ. ρικνώσεων και συγκάμψεων,

• Η ανάδυση της κίνησης που καλύπτεται από την σπαστικότητα

• Το ικανοποιητικό πρότυπο κίνησης του άνω άκρου και της βάδισης

• Η σωστή εφαρμογή ναρθήκων και Ορθώσεων

• Η ανάπτυξη της λειτουργικότητας και της κοινωνικής συμμετοχής

• Η τροποποίηση και επανοργάνωση του φλοιώδους χάρτη του εγκεφάλου και του Νωτιαίου Μυελού, μέσα από μακρόχρονες διαδικασίες εκμάθησης μίας νέας φυσιολογίας στα πλαίσια της νευρολογικής αναγέννησης και της νευροπλαστικότητας.

Θεραπεία της περιοχικής σπαστικότητας. Στρατηγική της Αποκατάστασης

Η πλέον ενδεδειγμένη θεραπεία της σπαστικότητας ορισμένων μυϊκών ομάδων είναι η έγχυση αλλαντοτοξίνης με κατάλληλη επιλογή των μυών και της δοσολογίας. Η δράση της αλλαντοτοξίνης αξιολογείται 10-15 ημέρες μετά την έγχυση και επαναξιολογείται ο ασθενής στους επόμενους τρείς μήνες για το ενδεχόμενο επανέγχυσης.

Μετά από κάθε έγχυση θεωρείται απαραίτητο να ακολουθήσει ο ασθενής ένα ειδικό πρόγραμμα Αποκατάστασης που συνταγογραφείται από τον Ιατρό Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης και περιλαμβάνει τεχνικές που έχουν στόχο να τροποποιήσουν το παθολογικό πρότυπο κίνησης και βάδισης σε όσο το δυνατόν φυσιολογικό και να ενισχύσουν την χαμένη κίνηση με την βοήθεια ειδικών Ορθώσεων βάδισης.

Η διαδικασία αυτή καλό είναι να ξεκινά στα αρχικά στάδια της πάθησης όμως ακόμη και σε άτομο με χρόνια σπαστικότητα, υπάρχει δυνατότητα παρέμβασης μετά από αξιολόγηση και θεραπεία από τον ειδικό ιατρό.

Κωνσταντίνα Πετροπούλου MD, PhD, Συντονίστρια Διευθύντρια Β ́κλινικής Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης, Πρόεδρος Επιστημονικού Συμβουλίου-Εθνικό Κέντρο Αποκατάστασης, π. Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης, Πρόεδρος Τμήματος Μελέτης και Αποκατάστασης Νευρολογικών Παθήσεων, Life Fellow of European Board of Physical and Rehabilitation Medicine, European Trainer Diploma of PRM, Elected member of European Academy of Rehabilitation Medicine.