ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΣΥΛΛΑΒΕΙ ΤΟΝ ΠΟΥΤΙΝ;

Πριν ο -όποιος- ανθρώπινος εγκέφαλος καταφέρει να διαχειριστεί τις εικόνες από την Μπούτσα, ο Τζο Μπάιντεν εμφανίστηκε στα media, για να δηλώσει την επιθυμία του “να δικαστεί ο Βλαντίμιρ Πούτιν, για διάπραξη εγκλημάτων πολέμου”. Δεν χρησιμοποίησε τον όρο ‘γενοκτονία’. Την είχε πει ήδη ο Βολόντιμιρ Ζελένσκι, ανακοινώνοντας ότι η Ουκρανία αποφάσισε να ξεκινήσει έρευνα για εγκλήματα πολέμου -μετά τη σφαγή αμάχων.

Λίγες ώρες αργότερα, οι New York Times έκανε ανασκόπηση του βίντεο και των δορυφορικών εικόνων που είδαμε από την Μπούτσα. Κατέληξε στο ότι “πολλοί από τους πολίτες σκοτώθηκαν πριν από περισσότερες από 3 εβδομάδες, όταν ο ρωσικός στρατός είχε τον έλεγχο της πόλης”. Σύμφωνα με το Υπουργείο Αμύνης της Ρωσίας, τα στρατεύματα αποσύρθηκαν από το προάστιο στις 30/3.

Κάπως έτσι σκεφτήκαμε ότι έχει ένα νόημα να ασχοληθούμε λίγο περισσότερο με το τι είναι έγκλημα πολέμου, τι έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και τι γενοκτονία, πώς τεκμαίρονται και τι έχει κάνει -δεδομένα- έως τώρα ο Πούτιν -ή οι αξιωματικοί που παίρνουν τις αποφάσεις ή όλοι μαζί.

Τι είναι γενοκτονία

Ο όρος επινοήθηκε από τον Πολωνοεβραίο δικηγόρο, Raphael Lemkin το 1944, ως υβριδικό συνδυασμό της αρχαίας ελληνικής λέξης “γένος” και του λατινικού επιθέματος “-caedo” (πράξη θανάτωσης). Την ανέφερε στο βιβλίο του, με τίτλο Axis Rule in Occupied Europe, στο οποίο περιέγραψε την εφαρμογή των ναζιστικών πολιτικών στην κατεχόμενη Ευρώπη. Με αυτόν τον τρόπο απέδωσε τη μοναδικότητα της πολιτικής των Ναζί στις συστηματικές δολοφονίες -και τον αφανισμό των Εβραίων.

Ο Lemkin είχε μελετήσει παλαιότερες μαζικές δολοφονίες, “έγκλημα χωρίς όνομα”, όπως είχε πει ο Winston Churchill, αναφερόμενος το 1941 στη γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση. Σημειωτέον, κάποιες -λίγες- γλώσσες είχαν ήδη λέξεις για τέτοιου τύπου δολοφονίες (πχ η γερμανικη völkermord που σημαίνει ‘δολοφονία ενός λαού’).

Ο Lemkin είχε ρωτήσει τον καθηγητή του να του εξηγήσει το λόγο που ο Talat Pasha, αρχιτέκτονας της γενοκτονίας των Αρμενίων, δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει κατηγορία και να δικαστεί αφού δεν υπήρχε σχετικός νόμος -πριν τον δολοφονήσει ο Αρμένιος Soghomon Tehlirian. Είχε εξηγήσει ότι “ως δικηγόρος πίστευα ότι ένα έγκλημα δεν πρέπει να τιμωρείται από τα θύματα, αλλά από το δικαστήριο”. Επειδή δεν υπήρχε λοιπόν, νόμος σκέφτηκε ότι θα ήταν χρήσιμο να υπάρχει (“οι νέες αντιλήψεις απαιτούν νέους όρους”). Ξεκίνησε με τη συγκεκριμενοποίηση του ορισμού της λέξης ‘γενοκτονία’. Τον απέδωσε με τον κάτωθι τρόπο:

“Με τον όρο ‘γενοκτονία’, εννοούμε την καταστροφή ενός έθνους ή μιας εθνικής ομάδας. Αυτή η νέα λέξη, επινοήθηκε από τον συγγραφέα για να δηλώσει μια παλιά πρακτική στη σύγχρονη εξέλιξη της. Είναι φτιαγμένη από την αρχαία ελληνική λέξη genos (φυλή, φυλή) και τη λατινική cide (θανάτωση), αντιστοιχώντας το σχηματισμό της με όρους όπως ‘τυραννοκτόνος’, ‘ανθρωποκτονία’, ‘βρεφοκτονία’ κλπ.

Σε γενικές γραμμές, γενοκτονία δεν σημαίνει απαραίτητα η άμεση καταστροφή ενός έθνους, παρά μόνο όταν επιτυγχάνεται με μαζικές δολοφονίες όλων των μελών αυτού (του έθνους). Προορίζεται για να υποδηλώσει ένα συντονισμένο σχέδιο -διαφορετικών ενεργειών-, με στόχο την καταστροφή βασικών θεμελίων της ζωής των εθνικών ομάδων. Ο στόχος είναι η εξόντωση των ίδιων των ομάδων”.

Ποιοι όμως, θα μπορούσαν να είναι οι στόχοι ενός τέτοιου σχεδίου; “Η η αποσύνθεση των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών, του πολιτισμού, της γλώσσας, των εθνικών συναισθημάτων, της θρησκείας και της οικονομικής ύπαρξης των εθνικών ομάδων, όπως και η καταστροφή της προσωπικής ασφάλειας, της ελευθερίας, της υγείας, της αξιοπρέπειας και της ζωής των ατόμων που ανήκουν σε τέτοιες ομάδες”.

Η γενοκτονία στρέφεται κατά της εθνικής ομάδας, ως οντότητας και οι ενέργειες στρέφονται εναντίον ατόμων, όχι με την ατομική τους ιδιότητα, αλλά ως μελών της εθνικής ομάδας.

Χάριν του άοκνου αγώνα του Lemkin, το 1946 στην πρώτη σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών υιοθετήθηκε ψήφισμα που επιβεβαίωσε ότι η γενοκτονία είναι έγκλημα, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.

Στο πρώτο σχέδιο της Σύμβασης υπήρχαν και πολιτικές δολοφονίες που αφαιρέθηκαν, έπειτα από αντιρρήσεις διαφορετικών χωρών, πρωτοστατούντων των Εβραίων και των Σοβιετικών που ήταν μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας των Εθνών. Υποστήριξαν ότι ο ορισμός της σύμβασης θα έπρεπε να ακολουθήσει την ετυμολογία.

Η αρχή είχε γίνει, αλλά η γενοκτονία δεν είχε αποκτήσει ακόμα νομικό ορισμό. Αυτό έγινε το 1948, στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών που ενέκρινε τη Σύμβαση για την Πρόληψη και Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας. Εκεί ορίστηκε για πρώτη φορά, ως έγκλημα. Η Σύμβαση τέθηκε σε ισχύ στις 12/1 του 1951. Περιείχε έναν διεθνώς αναγνωρισμένο ορισμό που ενσωματώθηκε στην εθνική ποινική νομοθεσία πολλών χωρών. Υιοθετήθηκε πάραυτα από το Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου -που ίδρυσε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.

Τα συμβαλλόμενα κράτη δεσμεύτηκαν για την πρόληψη και την τιμωρία “οποιαδήποτε από τις ακόλουθες πράξεις, που διαπράττονται με πρόθεση να καταστρέψουν -εν όλω ή εν μέρει- μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα”. Ποιες όμως, ήταν οι πράξεις:

α) δολοφονία μελών ομάδας,
β) πρόκληση σοβαρής σωματικής ή ψυχικής βλάβης σε μέλη της ομάδας,
γ) εσκεμμένη επιβολή συνθηκών διαβίωσης, στην ομάδα που αποσκοπεί στην ολοσχερή ή μερική φυσική εξόντωση,
δ) επιβολή μέτρων, με σκοπό την παρεμπόδιση γεννήσεων εντός της ομάδας και
ε) η αναγκαστική μεταφορά παιδιών της ομάδας, σε άλλη -ομάδα.

Σύμφωνα με όσα αναφέρονται πλέον στο διεθνές δίκαιο, η γενοκτονία έχει δύο ψυχικά στοιχεία: το γενικό (ασχολείται με το αν οι απαγορευμένες πράξεις διαπράχθηκαν με πρόθεση, γνώση, απερισκεψία ή αμέλεια -η απαίτηση είναι ο δράστης να ενεργεί με πρόθεση και να γνωρίζει την εξέλιξη) και αυτό της συγκεκριμένης πρόθεσης (ορίζει τον σκοπό της πράξης ως ‘να καταστρέψει εν όλω ή εν μέρει μια εθνική, εθνική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα, ως τέτοια -είναι βασικός παράγοντας διάκρισης της γενοκτονίας από άλλα διεθνή εγκλήματα, όπως τα εγκλήματα πολέμου και αυτά κατά της ανθρωπότητας).

Aπό το 2002 το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο μπορεί να ασκήσει δικαιοδοσία, εφόσον τα εθνικά δικαστήρια δεν μπορούν ή δεν θέλουν να διερευνήσουν ή να διώξουν γενοκτονία. “Λόγω των ανησυχιών των Ηνωμένων Πολιτειών σχετικά με το ΔΠΔ, προτιμούν να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν ειδικά συγκληθέντα διεθνή δικαστήρια για τέτοιες έρευνες και πιθανές διώξεις”.

Οι υποθέσεις γενοκτονίας που έχουν δικαστεί

1) Η πρώτη υπόθεση γενοκτονίας που έφτασε στα δικαστήρια ήταν εναντίων των Ναζί εγκληματιών πολέμου. Η Δίκη της Νυρεμβέργης άρχισε στις 20/11 του 1945 και τελείωσε στις 1/10 του 1946. Οι κατηγορούμενοι ήταν 24 μέλη του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος και οκτώ ναζιστικές οργανώσεις. Οι βασικές κατηγορίες που απευθύνθηκαν ήταν α) συνωμοσία, β) εγκλήματα κατά τς ειρήνης, γ) εγκλήματα πολέμου και δ) εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Εκ των 24 κατηγορουμένων οι 12 καταδικάστηκαν σε θάνατο (οι 10 εκτελέστηκαν, ένας ήταν ήδη νεκρός και ένας αυτοκτόνησε παραμονή της εκτέλεσης του), οι 3 σε ισόβια (οι 2 ήταν ελεύθεροι μετά μια δεκαετία, λόγω προβλημάτων υγείας και ο τρίτος αυτοκτόνησε), οι 4 σε ποινές από 10 έως 20 χρόνια, 3 αθωώθηκαν και 2 δεν δικάστηκαν (ένας ήταν σε τελικό στάδιο ασθένειας και ο άλλος αυτοκτόνησε, πριν αρχίσει η δίκη).

2) Η σφαγή στη Σρεμπρένιτσα ήταν έγκλημα πολέμου που διαπράχθηκε, ενώ ήταν σε εξέλιξη ο πόλεμος στη Βοσνία. Σέρβοι από τη Βοσνία εκτέλεσαν 8.000 Βόσνιους μουσουλμάνους (άνδρες όλων των ηλικιών και αγόρια). Στις 26/2 του 2007, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε την απόφαση του: η σφαγή συνιστούσε γενοκτονία, εν τούτοις δεν αποδόθηκε στα εναγόμενα κρατικά όργανα της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Επίσης, κρίθηκε πως η Σερβία (μόνη… διάδοχος της Γιουγκοσλαβίας, με το Μαυροβούνιο να έχει αποχωρήσει από την Ομοσπονδία) είχε παραβιάσει το διεθνές δίκαιο, καθώς δεν έκανε το παραμικρό για να εμποδίσει τη σφαγή.

3) Στη γενοκτονία στη Ρουάντα δολοφονήθηκαν και βιάστηκαν τουλάχιστον 1.000.000 άνθρωποι (μέσα σε 100 ημέρες), κυρίως μέλη της φυλής Τούτσι από ομοεθνείς της φυλής Χούτου, το 1994. Μολονότι υπήρχαν αποδείξεις, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ δεν έκανε το παραμικρό για να εμποδιστεί το μακελειό. Αργότερα, ο ΟΗΕ διέταξε εσωτερική έρευνα, με το πόρισμα να δείχνει ξεκάθαρα την αποτυχία. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (που μόλις είχε δημιουργηθεί) ανέλαβε την υπόθεση. Η υπόθεση ‘έκλεισε’ στις 31/12 του 2016, μετά 50 δίκες και την καταδίκη 29 εκ των κατηγορουμένων. Αυτή η αποτυχία επικρίθηκε στο σημείο που χαρακτηρίστηκε ως “δικαιοσύνη του νικητή”.

4) Η γενοκτονία της Καμπότζης αφορούσε συστηματικές διώξεις και εκτελέσεις έως 2 εκατομμυρίων πολιτών (δολοφονήθηκαν ή έγιναν σκλάβοι) από το καθεστώς των Ερυθρών Χμερ (οπαδοί του κομμουνιστικού κόμματος της Καμπούτσεα -παρακλάδι του Λαϊκού Στρατού του Βιετνάμ), σε τέσσερα χρόνια. Οι τελευταίοι εν ζωή ηγέτες των Ερυθρών Χμερ καταδικάστηκαν για γενοκτονία, 40 χρόνια μετά την πτώση του καθεστώτος. Η ποινή ήταν ισόβια φυλάκιση -καθώς η χώρα δεν έχει θανατική ποινή.

Ποια είναι τα “εγκλήματα πολέμου”

Όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα των Ηνωμένων Εθνών “εγκλήματα πολέμου είναι οι παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, που φέρουν ατομική ποινική ευθύνη -σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο. Εν αντιθέσει με τα εγκλήματα της γενοκτονίας και κατά της ανθρωπότητας, πρέπει πάντα να συμβαίνουν στο πλαίσιο ένοπλης σύγκρουσης”.

Υπάρχουν και υποκατηγορίες (εγκλήματα κατά προσώπων που χρήζουν προστασίας, που παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια και μετέχουν σε ειρηνευτικές επιχειρήσεις, κατά ιδιοκτησίας και άλλων δικαιωμάτων, κατά απαγορευμένων μεθόδων πολέμου και απαγορευμένων πομεικών μέσων”.

Γενικά, πρόκειται για ‘παραβίαση των νόμων του πολέμου, που προκαλεί ατομική ποινική ευθύνη για ενέργειες των πολεμιστών, όπως η σκόπιμη δολοφονία αμάχων ή η σκόπιμη δολοφονία αιχμαλώτων πολέμου, τα βασανιστήρια, η σύλληψη ομήρων, η άσκοπη καταστροφή αστικής περιουσίας, η εξαπάτηση, η σεξουαλική βία εν καιρώ πολέμου, οι λεηλασίες, η επίταξη παιδιών στο στρατό, η διάπραξη γενοκτονίας ή εθνοκάθαρσης, η μη παραχώρηση των εδαφών παρά την παράδοση και η παραβίαση των νομικών διακρίσεων της αναλογικότητας και της στρατιωτικής αναγκαιότητας’.

Στα τέλη του 20ου αιώνα και στις αρχές του 21ου τα διεθνή δικαστήρια όρισαν πρόσθετες κατηγορίες εγκλημάτων πολέμου, που ισχύουν για εμφύλιους πολέμους.

Η πρώτη δίκη για έγκλημα πολέμου ήταν αυτή του Peter von Hagenbach. Έγινε σε δικαστήριο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και αφορούσε την ευθύνη διοίκησης για τις πράξεις των στρατιωτών του καθώς “ως ιππότης είχε το καθήκον να αποτρέψει την εγκληματική συμπεριφορά της στρατιωτικής του δύναμης”. Μολονότι είχε υπακούσει σε ανώτερες εντολές, καταδικάστηκε σε θάνατο και αποκεφαλίστηκε.

Ποια είναι τα “εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας”

Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας αναφέρονται σε συγκεκριμένα εγκλήματα που διαπράχθηκαν, στο πλαίσιο επίθεσης μεγάλης κλίμακας με στόχο αμάχους, ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους. Αυτά τα εγκλήματα περιλαμβάνουν δολοφονίες, βασανιστήρια, σεξουαλική βία, υποδούλωση, δίωξη, εξαναγκαστική εξαφάνιση κλπ

Σε αντίθεση με τα εγκλήματα πολέμου, το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας μπορεί να διαπραχθεί σε καιρό ειρήνης και σε αντίθεση με τη γενοκτονία, δεν διαπράττονται απαραίτητα εναντίον μιας συγκεκριμένης εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας.

Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας εμφανίστηκαν για πρώτη φορά σε στον Κώδικα της Νυρεμβέργης (προέκυψε ως αποτέλεσμα των Δικών της Νυρεμβέργης, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου). Από το ’90 πέρασαν σε διάφορες διεθνείς συνθήκες, όπως το Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για την πρώην Γιουγκοσλαβία (1993), το Καταστατικό του Διεθνούς Δικαστηρίου για τη Ρουάντα (1994) και το Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (1998). Το τελευταίο είναι το πιο πρόσφατο και διαθέτει τον πιο εκτεταμένο κατάλογο συγκεκριμένων εγκληματικών πράξεων που μπορεί να συνιστούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Σύμφωνα λοιπόν, με αυτό περιλαμβάνουν τα εξής:

• Δολοφονία
• Εξόντωση
• Υποδούλωση
• Απέλαση ή βίαιη μεταφορά πληθυσμού
• Φυλάκιση
• Βασανιστήριο
• Σεξουαλική βία
• Δίωξη κατά μιας αναγνωρίσιμης ομάδας
• Αναγκαστική εξαφάνιση προσώπων
• Το έγκλημα του απαρτχάιντ

Άλλες απάνθρωπες πράξεις παρόμοιου χαρακτήρα που προκαλούν σκόπιμα μεγάλο πόνο ή σοβαρό τραυματισμό στο σώμα ή στην ψυχική ή σωματική υγεία

Σε αντίθεση με άλλες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα εγκλήματα πολέμου δεν σχετίζονται με κρατική ευθύνη, αλλά με ατομική ποινική ευθύνη -και ως εκ τούτου τα άτομα μπορούν να δικαστούν και να κριθούν προσωπικά υπεύθυνα για αυτά τα εγκλήματα.

Τι έχει διαπιστωθεί πως έχει συμβεί στην Ουκρανία

Υπάρχουν ξεκάθαρα στοιχεία για διάπραξη εγκλημάτων πολέμου, με απευθείας επιθέσεις και δολοφονίες αμάχων. Από την εισβολή, στις 24/2 και πριν τη σφαγή στην Μπούτσα, οι εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών ήταν πως έχουν σκοτωθεί 1.417 άμαχοι και να έχουν τραυματιστεί 2.038.

To Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο άρχισε να ερευνά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία από την πρώτη εβδομάδα του Μαρτίου, μολονότι οι δυο εμπλεκόμενες χώρες δεν είναι κράτη-μέλη του ΔΠΔ. Αυτό έχει πολλές προεκτάσεις. Παράδειγμα; Ποιος θα συλλάβει τους κατηγορούμενους και πού θα δικαστούν.

Πριν φτάσουμε εκεί, να πούμε πως ο εισαγγελέας του ΔΠΔ, Karim AA Khan εξέφρασε την αυξανόμενη ανησυχία του μετά τις παραπομπές που έλαβε το γραφείο του από 39 κράτη. Αυτές του επέτρεψαν να προχωρήσει στην έρευνα για πιθανά εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονίας. Σημειώθηκε πως τέτοιος συνασπισμός κρατών δεν έχει ξαναϋπάρξει.

Εάν απευθυνθούν κατηγορίες εναντίον του Πούτιν, θα μπορεί να δικαστεί σε υβριδικό δικαστήριο (ανάλογο αυτών των Δικών της Νυρεμβέργης για τους Ναζί), στο εθνικό δικαστήριο της Ουκρανίας ή άλλης χώρας -όπως έχει συμβεί με υποθέσεις που έχουν να κάνουν με τη σύγκρουση στη Συρία και οι οποίες δικάστηκαν στη Γερμανία. Για την ιστορία, το Al Jazeera μετέδωσε πως ο Υπουργός Δικαιοσύνης της Γερμανίας ανακοίνωσε ότι η ομοσπονδιακή εισαγγελία της χώρας ξεκίνησε έρευνα για ενδεχόμενα εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία.

Σημείωσε σε παρακαλώ επίσης, πως το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο δεν διαθέτει αστυνομική δύναμη και στηρίζεται σε άλλες χώρες, για να συλλάβουν τους κατηγορούμενους και να τους μεταφέρουν στη Χάγη, για τη δίκη. Και αν μείνει ο Πούτιν στην εξουσία, δύσκολα θα γίνει αυτό που διάβασες.

Στη λίστα με τα εγκλήματα υπάρχουν και για χρήση θερμοβαρικών βομβών από τους Ρώσους, για στόχευση νοσοκομείων και σχολείων, επί των καταγγελιών για βιασμούς και σεξουαλικές επιθέσεις των στρατιωτών σε γυναίκες και την εκτέλεση αμάχων που προσπαθούσαν να φύγουν να γλιτώσουν.

“Σύμφωνα με τους νόμους του πολέμου, πρέπει να χρησιμοποιούνται όπλα ακριβείας και δεν επιτρέπεται να γίνονται άμεσοι στόχοι, άμαχοι. Φυσικά, θα υπάρξουν απώλειες αμάχων, αυτό δεν είναι έγκλημα πολέμου. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στην Ουκρανία και τα όπλα που χρησιμοποιούνται φαίνεται να δείχνουν άμεση πρόθεση στοχοποίησης αμάχων και καταστροφής περιουσίας και υποδομών”, εξήγησε η διευθύντρια της International Human Rights Clinic στην Καλιφόρνια, Hannah Garry στο Insider.

Οι ειδικοί εκτιμούσαν πως θα υπήρχε ένα θέμα με την απόδειξη της γενοκτονίας, καθώς δεν αποδεικνύεται εύκολα. “Ο εισαγγελέας θα πρέπει να δείξει ότι ο Πούτιν ή άλλοι υψηλόβαθμοι Ρώσοι αξιωματούχοι είχαν την πρόθεση να καταστρέψουν μια ολόκληρη ομάδα, μια συγκεκριμένη προστατευόμενη ομάδα εν όλω ή εν μέρει. Και θα έπρεπε να είναι μια εθνική, φυλετική, εθνική ή θρησκευτική ομάδα”. Την ίδια ώρα, υπάρχουν πρόχειρες οι δηλώσεις του Πούτιν, πριν την εισβολή, κατά τις οποίες αμφισβήτησε την εγκυρότητα του ουκρανικού κράτους “και αυτό δημιουργεί υπόθεση γενοκτονίας”. Που δύσκολα όμως, μπορεί να αποδειχθεί -τουλάχιστον στην παρούσα φάση.