Κωστής Παπαϊωάννου: Ποιο κίνημα ειρήνης για τον 21ο αιώνα;

*Το κείμενο βασίζεται σε εισήγηση στην εκδήλωση της Πρωτοβουλίας για την Ειρήνη στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τη Δευτέρα 4 Απριλίου.

Με την βία στην Ουκρανία να κλιμακώνεται, το αίτημα “Ειρήνη τώρα” επανανοηματοδοτείται σαν κραυγή για τερματισμό της εισβολής και απροϋπόθετη καταδίκη της επίθεσης. “Ειρήνη τώρα” σημαίνει να σταματήσει ο επιτιθέμενος να κουρελιάζει το διεθνές δίκαιο. Να σταματήσει η πολιορκία πόλεων και η εξόντωση του πληθυσμού τους. Να εξαναγκαστεί δηλαδή η Ρωσία σε ειρήνευση.

Ειδικά μετά τις εικόνες με τους αμάχους εκτελεσμένους της Bucha, ένα ακόμα σύνθημα γίνεται πιο επίκαιρο από ποτέ: Δεν υπάρχει Ειρήνη χωρίς Δικαιοσύνη. No Justice No Peace. Κανείς δε μπορεί πλέον να μιλάει γενικόλογα για ειρήνη αν δε μιλάει με λόγου γνώση για τα εγκλήματα πολέμου. Δε θέλουμε απλώς ειρήνευση. Πρέπει να διερευνηθούν οι δολοφονίες αμάχων και να αποδοθούν ευθύνες.

Άρα το “Ειρήνη τώρα” οφείλει να έχει κύριο αποδέκτη τη Ρωσία που διεξάγει έναν παράνομο επιθετικό πόλεμο. Οι επικλήσεις της περί αποναζιστικοποίησης δε στέκουν. Όχι γιατί δεν έχει ναζί η Ουκρανία. Έχει και παραέχει. Αλλά ο τελευταίος που μπορεί να το λέει είναι ο επί χρόνια βασικός χρηματοδότης της ακροδεξιάς σε όλη την Ευρώπη.

Ζητάμε ειρήνη, καταδικάζουμε την εισβολή. Επιμερίζοντας ευθύνες, καταπολεμώντας κάθε λογική συλλήβδην ενοχοποίησης του ρωσικού λαού, απορρίπτοντας τη ρωσοφοβία. Η Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν είναι κυρίως υπεύθυνη. Το αίτημα της ειρήνης σημαίνει και την καταδίκη ενός καθεστώτος που οικοδομείται πάνω στη βία εντός και εκτός συνόρων. Ενός αυταρχικού καθεστώτος που τείνει προς τον ολοκληρωτισμό με εξωδικαστικές εκτελέσεις, συστηματικές διώξεις αντιφρονούντων, εκφοβισμό και λογοκρισία δημοσιογράφων, απόλυτη χειραγώγηση της κοινής γνώμης.

Ένα κίνημα ειρήνης του 21ου αιώνα θα πρέπει αυτά να τα διατυπώνει όσο ρητά τα έχει πει άλλοτε, σε τόσους και τόσους επιθετικούς πολέμους άλλων. Ας θυμηθούμε την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003 με δικαιολογία τα δήθεν χημικά όπλα του Σαντάμ. Την καταδικάσαμε χωρίς επιφυλάξεις, βγήκαμε στους δρόμους, φωνάξαμε. Η τότε στάση μας απαιτεί με ειλικρίνεια να αναγνωρίσουμε ότι πολλοί σήμερα δεν καταδικάζουν το ίδιο ρητά. Δεν έχουν πάρει φωτιά οι δρόμοι όπως άλλοτε. Και ακόμα χειρότερο, κάποιοι θεωρούν ότι η εγκληματική επέμβαση των ΗΠΑ και η ατιμωρησία για τα τότε εγκλήματα λειτουργούν συμψηφιστικά με την ρωσική εισβολή.

Ένα κίνημα ειρήνης τον 21ο αιώνα δεν κοιτάει μόνο στα μακρινά πεδία των μαχών. Κοιτάει στη χώρα του. Σκέφτεται πλανητικά, δρα τοπικά. Η ηχηρή καταδίκη της ρωσικής εισβολής δεν έχει αποδέκτη μόνο το Κρεμλίνο. Έχει διπλή αξία, και παιδαγωγική, ειδικά σε μια χώρα με τόση ρωσοφιλία σαν τη δική μας, με το σύνδρομο του αναδελφισμού και του ξανθού γένους ή με επαναστατικές φαντασιώσεις. Ένα κίνημα ειρήνης στέκεται ανοιχτά απέναντι στη νοσταλγία της Μεγάλης Ρωσίας, σοβιετικής ή τσαρικής. Και αυτό σημαίνει σαφή θέση κατά του δικού μας εθνικισμού. Κατά της αντίληψης ότι σε όλες τις διεθνείς μας διαφορές έχουμε δίκιο. Με κριτική στάση απέναντι στον εξοπλιστικό Μαραθώνιο.

Τις μέρες αυτές είμαστε αντιμέτωποι με τα όρια των ερμηνευτικών και πολιτικών εργαλείων μας. Δεν πειράζει να το πούμε ανοιχτά, χρειάζεται να επανεφεύρουμε τα βασικά. Ένα κίνημα ειρήνης πλέον δεν έχει τις ευκολίες του παρελθόντος. Γιατί ακόμα και αν ήταν δύσβατο, ήταν πάντως ένα σαφές μονοπάτι το διμέτωπο «ούτε ΗΠΑ ούτε Ρωσία» μέσα στις ισορροπίες του Ψυχρού Πολέμου. Κι ήταν εύκολος ο μονομέτωπος αντινατοϊσμός όταν απευθυνόταν στα μεγάλα ακροατήρια της Μεταπολίτευσης. Και στα χρόνια του Γιουγκοσλαβικού πολέμου, έγινε σχεδόν παλλαϊκός ο αντινατοϊσμός. Δύσκολα μιλούσε κανείς για τα εγκλήματα των Σέρβων «αδερφών» και για την εμπλοκή Ελλήνων νεοφασιστών στη σφαγή της Σρεμπρένιτσα, στίγμα που μένει ανεξίτηλο. Άρα ένα κίνημα ειρήνης σήμερα χρειάζεται και αναστοχασμό. Και από την πολιτική τάξη (της Αριστεράς συμπεριλαμβανομένης) και από την Εκκλησία. Και μνήμη.

Υπάρχει κι ένας άλλος κίνδυνος. Το σύνθημα “Ειρήνη τώρα” συστηματικά επιχειρείται να ευπρεπιστεί, να σιδερωθεί, να ευθυγραμμιστεί για να γίνει φιλονατοϊκό. Έγραφε στα χρόνια των βομβαρδισμών στη Γιουγκοσλαβία ο πολύ αγαπητός Παντελής Μπουκάλας ότι πεθαίνει και η γλώσσα με τον πόλεμο, σκοτώνονται και οι λέξεις. Αυτό συμβαίνει και σήμερα από το επικοινωνιακό μονομπλόκ που πρωτοστατεί στο σιδέρωμα των εννοιών. Εγκαλούνται άνθρωποι που τάσσονται κατά του πολέμου ότι δεν είναι ορθοεπείς, πρέπει να κάνουν δηλώσεις νομιμοφροσύνης. Ο λόγος μας μετριέται με το εκατοστό. Και είναι αυτή η Προκρούστεια λογική ένας υφέρπων κίνδυνος για τη δημοκρατία. Ανέχεται μόνο ό,τι συμφωνεί μαζί της, οδηγεί στην απαξίωση ή την αυτολογοκρισία ό,τι αποκλίνει. Πρόκειται για μια νέα αστυνομία της σκέψης από όσους πριν την Ουκρανία δεν άκουσαν ήχο όπλου στην οικουμένη ποτέ. Κι είναι αστείο ότι στιγματίζουν ως παλαιοκομμουνιστές όσους εγκαλούν για ανοχή στη σημερινή Ρωσία ενώ κι οι ίδιοι μιλάνε με ένα αραχνιασμένο -φιλελεύθερης τάχα κοπής- αντικομμουνιστικό μένος. Ιλαροτραγωδία.

Ένα σύγχρονο κίνημα ειρήνης είναι πρωτίστως ένα κίνημα αλληλεγγύης με δυο αποδέκτες. Τους Ουκρανούς θύματα της εισβολής και τους Ρώσους δημοκράτες που βγάζουν τη γλώσσα στον Μονάρχη και στον ρωσικό εθνικισμό. Χρειάζονται και οι μεν και οι δε τη συμπαράστασή μας.

Εν κατακλείδι, ρητή καταδίκη του επιθετικού πολέμου του Κρεμλίνου. Καταδίκη δε σημαίνει γενικό σιωπητήριο. Φυσικά δεν είναι ώρα για συμψηφισμούς και σχετικοποιήσεις. Αλλά ούτε για ερμηνευτικές μονοκαλλιέργειες που παραγνωρίζουν τις ευθύνες όσων μετά το 1989 απέκτησαν το μονοπώλιο της διεθνούς ισχύος. Αντί να οικοδομήσουν ένα στοιχειώδες διεθνές σύστημα ασφάλειας, έσπειραν ανέμους.

Με τρόπο τραγικό, στους καπνούς του πολέμου η ανθρωπότητα καλείται να κοιτάξει στις στάχτες του 20ου αιώνα για να οικοδομήσει το νέο ειρηνιστικό κίνημα. Καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε όλες τις προκλήσεις ενός πολυπολικού, εξοπλισμένου και αποσταθεροποιημένου κόσμου.

*Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι πρώην Γενικός Γραμματέας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου