ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ TWITTER ΝΑ ΑΝΕΒΟΚΑΤΕΒΑΖΕΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ; ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΗ ΖΗΝΟΒΙΑ ΣΑΠΟΥΝΑ

Οσοι χρησιμοποιούμε καθημερινά το twitter είτε για την ενημέρωσή μας, είτε για διάδραση με τους άλλους χρήστες, είτε απλώς για να σπάσουμε πλάκα, έχουμε αντιληφθεί τη δύναμη του μέσου. Ωστόσο μέχρι σήμερα δεν είχαμε “μετρήσει” αυτό το αποτύπωμα ούτε και τη δυνάμη της επιρροής του στην ελληνική πολιτική και κοινωνική ζωή.

Η Ζηνοβία Σαπουνά ανέλαβε να μας βγάλει από τη δύσκολη θέση με μία κοπιώδη έρευνα (σπάνιο για την εποχή) η οποία πήρε τελικώς τη μορφή βιβλίου. Η άξια συνάδελφος βάσισε την έρευνά της σε τρεις συγκεκριμένες ειδήσεις την υπόθεση της παραίτησης Διαματάρη, την υπόθεση που έμεινε στη διαδικτυακή ιστορία ως “Σκόιλ Ελικίκου” και έχει να κάνει με το πρόγραμμα δήθεν κατάρτισης των επιστημόνων μέσα στην πανδημία και την υπόθεση της παρέμβασης του ελληνικού δημοσίου στην υπόθεση Marfin έτσι ώστε να μην αποζημιωθούν οι οικογένειες των θυμάτων.

Και οι τρεις αυτές υποθέσεις είτε αναδείχθηκαν είτε γιγαντώθηκαν μέσα από τον “επιταχυντή” του twitter. Η συγγραφέας ανέλυσε (με νούμερα και ακρίβεια) τον τρόπο κάλυψης αυτών των ειδήσεων από τα τηλεοπτικά δελτία και τον συνέκρινε με το αποτύπωμα των εν λόγων υποθέσεων στο twitter. Τα αποτελέσματα ήταν άκρως ενδιαφέροντα και μεταξύ άλλων αποδείχθηκε ότι τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων αναγκάζονται πολλές φορές να σύρονται πίσω από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης “ανακαλύπτοντας” τις “ενοχλητικές”, για την εξουσία, ειδήσεις που η διαδικτυακή κοινωνία τις γνωρίζει ήδη πολύ καλά. Με άλλα λόγια, αποδείχθηκε η απροθυμία των παραδοσιακών media να χαλάσουν το κυβερνητικό αφήγημα και ότι το twitter (και τα ΜΚΔ γενικότερα) έχουν αναλάβει το ρόλο της πέμπτης εξουσίας (αν θεωρήσουμε ότι τα ΜΜΕ κρατούν ακόμη αυτόν της τέταρτης που τους είχε αποδώσει ήδη από τον 18ο αιώνα ο Ιρλανδός πολιτικός Edmund Burke).

To Μagazine συζήτησε με τη Ζηνοβία Σαπουνά για τη σχέση που διέπει πλέον τα ΜΜΕ με τα ΜΚΔ αλλά και τα πολύ συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετωπίζει η δημοσιογραφία στην Ελλάδα, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια αλλά όχι μόνο. Τα σπόιλερ για το περιεχόμενο του βιβλίου είναι απολύτως ελεγχόμενα και δεν αποκαλύπτουν φυσικά το πλήρες μέγεθος της δουλειάς της συγγραφέα.

Γιατί επιλέχθηκαν οι τρεις συγκεκριμένες ειδήσεις για την έρευνά σου;
Οι ειδήσεις αυτές είχαν πολύ μεγάλη διάδραση στο twitter, όπως μπόρεσα να διαπιστώσω. Από τις τρεις ειδήσεις προέκυψε συγκεκριμένο πολιτικό αποτέλεσμα, είχαμε αλλαγή πολιτικής απόφασης. Ο Διαματάρης, λόγω της μεγάλης πίεσης που του ασκήθηκε κατά κύριο λόγο από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και λιγότερο από τα παραδοσιακά Μέσα, παραιτήθηκε. Η υπόθεση του Σκόιλ Ελικίκου αναδείχθηκε σχεδόν αποκλειστικά από το twitter. Η πίεση των χρηστών έφερε ως αποτέλεσμα την αλλαγή πολιτικής κατεύθυνσης, το Υπουργείο Εργασίας πήρε πίσω το πρόγραμμα που υποτίθεται ότι είχε ως στόχο την κατάρτιση νέων επιστημόνων. Η υπόθεση της Marfin, η οποία προέκυψε από ρεπορτάζ του συναδέλφου Νίκου Μπογιόπουλου στο ραδιόφωνο του Real, προκάλεσε επίσης μεγάλη διάδραση στο twitter, γι’ αυτό και τελικά το ελληνικό δημόσιο άλλαξε τη στάση του μετά την κατακραυγή.

Είναι ακριβές ότι η τηλεόραση και στα τρία αυτά γεγονότα σύρθηκε πίσω από τις εξελίξεις οι οποίες εν πολλοίς διαμορφώθηκαν λόγω της διάδρασης των χρηστών στο twitter;
Νομίζω ότι αυτό αποδεικνύεται στο βιβλίο από τη μελέτη των τριών υποθέσεων και την αναλυτική καταγραφή της κάλυψης αλλά και εν μέρει από τις συνεντεύξεις που μου έδωσαν συνάδελφοι που εργάζονται για τηλεοπτικά δελτία. Από την έρευνα καταδεικνύεται ότι σε δεύτερο χρόνο τα τηλεοπτικά δελτία επηρεάστηκαν από όσα έγιναν στο περιβάλλον του twitter. Προκύπτει από τον τρόπο με τον οποίο κάλυψαν τα τρία αυτά γεγονότα, από την ορολογία που χρησιμοποίησαν, από τις λέξεις που μπήκαν στο στόμα των παρουσιαστών και των ρεπόρτερ.

Είναι αυτό που στο βιβλίο και στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ως framing;
Ναι, αυτό. Το πλαίσιο της είδησης. Οταν ο παρουσιαστής λέει για παράδειγμα ότι “μετά το σάλο που προκλήθηκε στα social media, οδηγήθηκε σε κατάργηση το πρόγραμμα Σκόιλ Ελικίκου” μας δείχνει αυτό ακριβώς: την επιρροή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης και ειδικότερα του twitter.

Αλήθεια όμως, γιατί τα παραδοσιακά ΜΜΕ δεν προηγήθηκαν των ΜΚΔ, στις δύο τουλάχιστον από αυτές τις τρεις ειδήσεις;
Μία πρώτη παρατήρηση είναι ότι δεν γίνεται πια ρεπορτάζ. Υπήρχε το πρόγραμμα κατάρτισης για τους νέους επιστήμονες. Δεν μπήκε κάποιος συνάδελφος στον κόπο να το “διατρέξει” για να διαπιστώσει περί τίνος πρόκειται. Αυτή η λογική διέπει πλέον την ελληνική παραδοσιακή δημοσιογραφία. Χρησιμοποιώ τον όρο παραδοσιακή για να ξεχωρίσω αυτή τη δημοσιογραφία από μία πιο σύγχρονη και ερευνητική που υπάρχει και πρέπει ο κόσμος να έρθει σε επαφή μαζί της.

Η παραδοσιακή, λοιπόν, δημοσιογραφία δεν καταφεύγει στη βάσανο του ρεπορτάζ. Είναι πολύ εύκολο να κάνεις copy-paste, είναι πολύ πιο εύκολο να δημοσιοποιήσεις μία επίσημη ανακοίνωση ενός οργανισμού από το να δεις τι κρύβεται πίσω από τις γραμμές. Είναι η ευκολία που χαρακτηρίζει γενικότερα την εποχή μας. Να πούμε βέβαια εδώ ξανά, για να μην αδικήσουμε, ότι η υπόθεση της Marfin αναδείχθηκε από ρεπορτάζ “παραδοσιακού” μέσου. Για την καθυστέρηση ανταπόκρισης όμως των ΜΜΕ υπάρχουν και πολιτικοί λόγοι. Πολιτικοί λόγοι μπορεί να σε ωθήσουν να μην ασχοληθείς με κάτι.

Μήπως τα ΜΜΕ θα έπρεπε να έχουν ειδικά τμήματα που θα σχετίζονται με τα social media και ιδιαίτερα με το twitter;
Κάποιες ελληνικές εφημερίδες, η ΕΦΣΥΝ και η Kontra News, μου έρχονται τώρα στο μυαλό κι εύχομαι να μην μου διαφεύγει κάποια άλλη,, έχουν σχετικές με τo twitter στήλες. Από εκεί και πέρα κόμματα, επίσημοι οργανισμοί, πολιτικοί γνωστοποιούν αυτό που έχουν να πουν πρώτα στο twitter. Αυτό σίγουρα δεν είναι τυχαίο. Και δεν είναι τυχαίο αυτό που ανέφερε στο βιβλίο συνάδελφος που κάλυπτε τη διαπραγμάτευση Τσίπρα-Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2015 ότι το πρώτο νεύμα εξέλιξης το έδωσε ο Ντόναλντ Τουσκ μέσω tweet που έκανε, ξημερώματα πια και ενώ οι δημοσιογράφοι ετοιμάζονταν να φύγουν.

Το twitter πράγματι είναι το πιο “πολιτικό” από τα ΜΚΔ. Γιατί πιστεύεις;
Νομίζω ότι έχει να κάνει με την αμεσότητα που προσφέρει ως μέσο. Τα χαρακτηριστικά του facebook είναι ας πούμε πιο “λαϊκά”. Το twitter, σύμφωνα με έρευνες, το χρησιμοποιούν ηλικιακά νεότεροι άνθρωποι και περισσότερο μορφωμένοι. Επιπρόσθετα, το μέσο αυτό θεωρείται πια εδώ και αρκετά χρόνια ως εργαλείο δουλειάς για τους δημοσιογράφους. Είναι μία δημοσιογραφική πηγή πλέον το twitter.

Aν εντοπίσουμε τη ματιά μας στην Ελλάδα, θα διαπιστώσουμε ότι μάλλον την πιο αποτελεσματική αντιπολίτευση την κάνει το twitter σήμερα. Γιατί άραγε;
Θα σου πω αυτό. Το twitter έχει ελευθερία έκφρασης. Στα παραδοσιακά ΜΜΕ η ελευθερία της έκφρασης είναι ζητούμενο για τους δημοσιογράφους.

Πιστεύεις ότι το μέσο έχει τη δύναμη να ανεβοκατεβάζει κυβερνήσεις για να το πούμε και λίγο λαϊκά; Και δεν αναφερόμαστε μόνο στην Ελλάδα…
Σίγουρα μπορεί να επηρεάσει τα πράγματα και τις πολιτικές αποφάσεις. Από τη μελέτη των τριών υποθέσεων που καταγράφηκε στο βιβλίο μου, προκύπτει αυτό. Αλλά όχι μόνο, υπάρχουν και άλλες χαρακτηριστικές υποθέσεις αν μιλήσουμε για την Ελλάδα. Οι κυβερνήσεις πλέον μετρούν τις αντιδράσεις στα ΜΚΔ γενικά και τις λαμβάνουν υπόψη. Μεγάλη είναι η επιρροή του twitter και στις κοινωνικές υποθέσεις, στο ελληνικό Me too για παράδειγμα. Χωρίς την αναπαραγωγή του θέματος και τις χιλιάδες των σχολίων γενικά από τα ΜΚΔ δεν θα φτάναμε εδώ που φτάσαμε. Επίσης, τις τελευταίες ημέρες έχουμε την υπόθεση του 18χρονου μαθητή Σαϊντού Καμαρά που κινδυνεύει με απέλαση από τη χώρα μας, υπόθεση που επίσης αναδείχθηκε από το twitter και, εν γένει, τα ΜΚΔ.

Μήπως συνιστά παγίδα για το δημοσιογραφικό επάγγελμα να μπαίνουν οι πολίτες στα παπούτσια των δημοσιογράφων και να κάνουν ουσιαστικά τη δουλειά μας;
Βεβαίως και είναι παγίδα. Ο απλός πολίτης δεν μπορεί να διασταυρώσει την είδηση, δεν μπορεί να ελέγξει την πηγή της πληροφόρησης. Δεν είναι και δουλειά του, άλλωστε. Από εκεί και πέρα όμως, η δημοσιογραφία των πολιτών υφίσταται πλέον, είναι εδώ, δεν μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια. Ολοι είναι μ’ ένα κινητό τηλέφωνο στο χέρι, η νέα τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα στους πάντες να διαμοιράσουν το περιεχόμενό τους. Αυτό θα το χαρακτήριζα, από μία πλευρά τουλάχιστον, πολύ θετικό διότι η δημοσιογραφία των πολιτών βοηθά στο να αναδειχθούν θέματα που η παραδοσιακή δημοσιογραφία δεν γνωρίζει. Για τη δημοσιογραφία χτυπάει ένα καμπανάκι κινδύνου για το που πάει, ποια μέσα χρησιμοποιεί, ποιους εξυπηρετεί και τι αναδεικνύει. Αν δεν κοιτάξει στα μάτια τον κίνδυνο, τα ΜΚΔ θα την “καταπιούν”. Οι πολίτες δεν εμπιστεύονται πια τα παραδοσιακά ΜΜΕ.

Στην Ελλάδα κατ’ εξοχήν…
Οταν οι ίδιοι πολίτες λοιπόν δεν δείχνουν εμπιστοσύνη, έχουμε ακόμη ένα καμπανάκι που δυστυχώς οι Έλληνες δημοσιογράφοι κάνουμε ότι δεν το ακούμε. Αυτό δεν έχει να κάνει με τις πολιτικές προτιμήσεις του καθενός, έχει να κάνει με το που οδηγείται το επάγγελμά μας. Και σε τελική ανάλυση υπάρχει θέμα δημοκρατίας εδώ. Τα συνδικαλιστικά μας όργανα οφείλουν να ασχοληθούν. Αλλά και κάθε δημοσιογράφος ξεχωριστά πρέπει να μην κλείνει τα μάτια σ’ αυτά που συμβαίνουν στο χώρο μας. Κλείνοντας το βιβλίο διατυπώνω την εξής απορία: Με ποιου το μέρος είμαστε οι δημοσιογράφοι; Ποιον καλούμαστε να ελέγξουμε; Πολλές φορές βλέπουμε δημοσιογράφους να σηκώνουν το δάχτυλο στην κοινή γνώμη. Μα την κοινή γνώμη ελέγχουμε;

Προφανώς οφείλουμε να ελέγχουμε την εξουσία. Το θέμα είναι όμως τι γίνεται με τις σχέσεις διαπλοκής που αναπτύσσονται μεταξύ της εξουσίας και του επαγγέλματός μας…
Ισχύει…

Να σε ρωτήσω κάτι άλλο. Γιατί είναι τόσο τοξικό πολλές φορές το ελληνικό twitter;
Εγινε τοξικό, δεν ήταν έτσι. Έχει πολύ ψέμα και fake news, αυτή είναι η πραγματικότητα. Πολλά bots, επίσης. Τα δύο μεγάλα ελληνικά κόμματα διαθέτουν bots, είναι ολοφάνερο. Αρα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή από μας τους δημοσιογράφους ως προς τον τρόπο χρήσης του μέσου. Και διασταύρωση των πληροφοριών, το Α και το Ω στη δουλειά μας.

Για τη συγγραφή του βιβλίου χρειάστηκε να παρακολουθήσεις περισσότερα από 100 τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων. Δεν ήταν τρομερά κουραστικό αυτό;
Παρακολούθησα συνολικά 111 (σσ 48 για την υπόθεση Διαματάρη, 49 για την υπόθεση Σκόιλ Ελικίκου, 14 για την υπόθεση Μαρφίν), από το πρώτο μέχρι το τελευταίο τους δευτερόλεπτο. Ε λοιπόν μπορώ να σου πω ότι σοκαρίστηκα από αυτά που είδα, από τον τρόπο με τον οποίο καταγράφονται οι ειδήσεις και από το πως ιεραρχούνται. Ιστορίες που έπρεπε να είναι ψηλά, ήταν θαμμένες και το ανάποδο. Παράδειγμα που αναφέρω στο βιβλίο: Η είδηση περί Σκόιλ Ελικίκου μεταδόθηκε από δελτίο μέσα σε video που αφορούσε άλλο θέμα, συγκεκριμένα τον… αγροτουρισμό. Αυτό δεν συνιστά μετάδοση είδησης βέβαια, είναι κάτι άλλο. Δεν φανταζόμουν ότι είχαμε φτάσει σ’ αυτό το σημείο δημοσιογραφικής πρακτικής. Εν τω μεταξύ, το ίδιο χρονικό διάστημα κατά το οποίο έπρεπε να μελετήσω τα 111 δελτία, μελετούσα και το τι έγινε στο twitter. Οφείλω να σου πω ότι στο twitter με εξέπληξε θετικά ο τρόπος που πολλοί χρήστες αναδείκνυαν ή σχολίαζαν τα θέματα και το χιούμορ στα tweets. Κάπως έτσι λοιπόν ισορρόπησα…

Το βιβλίο της Ζηνοβίας Σαπουνά “Το twitter σε ρόλος πέμπτης εξουσίας” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Νησίδες”