40 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ. ΟΤΑΝ ΗΜΑΣΤΑΝ ΟΛΟΙ ΑΝΤΙΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ

Η Ελλάδα μετράει μόνους ελάχιστους μήνες από την πτώση της χούντας και ζει τις ραγδαίες εξελίξεις που ακολούθησαν (υποδοχή Κυπρίων προσφύγων, δημιουργία πολιτικών κομμάτων, εκλογές, δημοψήφισμα για το πολίτευμα) κάθε άλλο παρά μουδιασμένα. Η καταπίεση έκφρασης επτά ετών είχε συσσωρεύσει την ανάγκη πολιτικής έκφρασης η οποία κατά κύριο λόγο – και δικαιολογημένα – συνοψίζονταν σε μία λέξη: αντιαμερικανισμός.

Δεν υπήρχε πολιτικός χώρος που να μην ήταν απέναντι στην αμερικανική πολιτική απέναντι στην χώρα μας. Από τον Καραμανλή που έβγαλε την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ μέχρι (φυσικά) το σύνολο της Αριστεράς που ζητούσε τότε την έξοδο από το πολιτικό. Μία στάση που ήταν σταθερό και πρωταγωνιστικό αίτημα της Αριστεράς στις δεκαετίες ’80 και ’90 και που στην πορεία “ξεθώριασε”.

Εάν υπήρχε ένα πρόσωπο, πιο μισητό ακόμη και αυτό του δικτάτορα Παπαδόπουλου ήταν αυτό του Χένρι Κίσιγκερ. Στις επιθεωρήσεις αλλά και στα πλακάτ των διαδηλωτών παριστάνεται να φορά τουρκικό φέσι και να καπνίζει ναργιλέ. Το Ινστιτούτο Καταναλωτών καλούσε όλους τους Έλληνες να μην αγοράζουν αμερικανικά προϊόντα ενώ στις ανακοινώσεις του το κάθε Σωματείο και Ένωση δεν έχανε την ευκαιρία να κάνει την αντιαμερικανική του παρέμβαση. Η Αμερικανική Πρεσβεία ήταν η κατάληξη σχεδόν κάθε πορείας. Κάπως έτσι το όνειρο του Γκρόπιους, του αρχιτέκτονα της πρεσβείας της Αμερικής στην Αθήνα πήγε χαμένο.

Έγραφε το 1957 στο περιοδικό Time o Γκρόπιους για το νέο του δημιούργημα «η νέα πρεσβεία των ΗΠΑ θα είναι ανοιχτή και φιλόξενη, χωρίς τείχη και φράχτες, ούτε κλειστή πρόσοψη που να εμποδίζει τη θέα στο εσωτερικό αίθριο. Το κτίριο θα είναι προσιτό, και ως εκ τούτου δημοκρατικό. Ο επισκέπτης δεν θα αισθάνεται το βάρος της εξουσίας, αλλά θα μπαίνει στο κτίριο ως ελεύθερος άνθρωπος». Ο Γκρόπιους που έζησε στην εποχή του Κένεντι φυσικά και δεν γνώριζε τι θα έπρατταν οι μεταγενέστεροι πολιτικοί των ΗΠΑ – πολύ περισσότερο οι μυστικές υπηρεσίες τους – και πως θα αντιδρούσαν οι Έλληνες. Αντίδραση η οποία παράμενε όμως μόνο σε πολιτικό και φραστικό επίπεδο και ποτέ δεν “ξέφυγε” σε βιαιοπραγίες. Επειδή όμως “ο φόβος φυλάει τα έρμα” ένας φράχτης διακοσμεί την Πρεσβεία των ΗΠΑ από τότε.

Πρωταγωνιστές φυσικά σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις ήταν η νεολαία. Είναι η μόνη που δεν μπορεί να κατηγορήσει κανείς και για τίποτα. Η μετέπειτα «Γενιά του Πολυτεχνείου» στην επταετία της χούντας δεν ήταν παρά μαθητές η φοιτητές. Στερημένοι από πολιτική έκφραση ανοίγουν το “βάζο με το γλυκό” και για μεγάλο διάστημα δεν το αφήνουν από τα χέρια τους με όποιες συνέπειες και να έχει αυτό. Οι περισσότεροι εξηντάρηδες – κυρίως αυτοί που δεν είδαν επαγγελματικά την ταμπέλα «γενιά του Πολυτεχνείου» – σήμερα γελάνε με τις πολιτικές οργανώσεις και τα κινήματα που είχαν στηθεί μέσα ένα βράδυ και τα μερόνυχτα που έχαναν στην προσπάθεια τους να αλλάξουν τον κόσμο. Μία συγκέντρωση, μία συνέλευση ή μία ανακοίνωση των φοιτητών γινόταν πολιτικό γεγονός πρώτης γραμμής. Οι φοιτητές συζητούν τα πάντα: από τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ μέχρι τον ρόλο της CIA στην Λατινική Αμερική, από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Μπρέχτ, από την αποχουντοποίηση των πανεπιστημίων μέχρι την σύνδεση παιδείας και παραγωγής (σ.σ. το τελευταίο ακόμη το συζητάμε).

Ο Αύγουστος φτάνει στο τέλος του, μαζί και με αυτόν τα μπάνια του λαού. Οι φοιτητές οργανώνουν μεγάλες συγκεντρώσεις για την Κύπρο και την Χιλή στα Προπύλαια. Η αστυνομία είναι απούσα αλλά η πειθαρχία των συγκεντρωμένων υποδειγματική. Νεαροί που φέρουν περιβραχιόνια με τα μυστηριώδη (τότε) αρχικά Ε.Π. (Επιτροπή Περιφρούρησης) εκτελούν χρέη τροχονόμων ή περιπολούν ανάμεσα στο πλήθος για να εντοπίσουν τυχόν «εγκάθετους». Χαρακτηριστικό του κλίματος είναι ότι τις ημέρες εκείνες υπήρξε εξώφυλλο εφημερίδας με θέμα «Αστυνομία φοιτητών συνέλαβε υπόπτους».

Στις φοιτητικές εκλογές που διεξάγονται στις αρχές Νοεμβρίου, οι φοιτητικές παρατάξεις της Αριστεράς συγκεντρώνουν εντυπωσιακά ποσοστά, ενώ οι συντηρητικοί υποψήφιοι καταποντίζονται. Η αποχή είναι ελάχιστη ενώ οι φοιτητικές συνελεύσεις θυμίζουν κοινοβούλια σε μικρογραφία.

Ίσως είναι γνωστό σε λίγο ότι ο πρώτος εορτασμός της εξέγερσης του Πολυτεχνείου δεν έλαβε χώρα στις 17 Νοεμβρίου αλλά μία εβδομάδα αργότερα. Ο λόγος; Στις 17 Νοέμβρη του 1974 είχαμε τις πρώτες εκλογές της μεταπολίτευσης. Οι εορτασμοί ξεκίνησαν σχεδόν από την επόμενη τον εκλογών και κορυφώθηκαν στις 24 Νοεμβρίου με την μεγαλειώδη πορεία στην αμερικανική πρεσβεία. Το Πολυτεχνείο γίνεται τόπος λαϊκού προσκυνήματος και η οργανωτική επιτροπή εορτασμού, στην οποία μετέχουν φοιτητές από τα νεοεκλεγέντα διοικητικά συμβούλια των φοιτητών της Αθήνας, κηρύσσει την 17η Νοεμβρίου «ημέρα αφιερωμένη στον αγώνα του λαού και της νεολαίας έναντι στον φασισμό, την αμερικανοκρατία και τον ιμπεριαλισμό». Αποκαλυπτική για τα ήθη της εποχής είναι η απόφαση της οργανωτικής επιτροπής σύμφωνα με την οποία στον εορτασμό μετέχει μόνο ο ανώνυμος λαός και δεν επιτρέπεται κανένας χαιρετισμός από οργάνωση ή κόμμα, καμία επίσημη αντιπροσωπεία. Κάπως αρνήθηκαν την κατάθεση στεφάνου από την «Βασιλική Παράταξη» που ήθελε εβδομάδες πριν από το δημοψήφισμα για το πολιτειακό να ψαρέψει σε θολά νερά.

Στο πλευρό των φοιτητών και η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου η οποία λαμβάνει την απόφαση να μείνει για πάντα κλειστή η κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου στην οδό Πατησίων σαν σύμβολο αυτοτέλειας της Ιδρύματος και του απαραβίαστου του ακαδημαϊκού ασύλου.

24 Νοεμβρίου. Το πλήθος συγκεντρώνεται στην οδό Πατησίων, φθάνουν πλέον μέχρι την Αλεξάνδρας και την Ομόνοια. Η Μαρία Φαραντούρη, ο Νίκος Ξυλούρης ο Αντώνης Καλογιάννης τραγουδούν λίγο πριν ξεκινήσει η πορεία, καθισμένοι στα σκαλάκια του κτιρίου της Αρχιτεκτονικής και η φωνή τους ενώνεται με χιλιάδες άλλες. Η μεγαλειώδης πορεία από το Πολυτεχνείο προς την αμερικανική πρεσβεία πάλλεται από πάθος για δημοκρατία και βαθύ μίσος για το φασισμό και την αμερικανική κυβέρνηση. Σαράντα χρόνια μετά, το πρώτο αντικείμενο μίσους έχει μετατραπεί για αρκετούς σε αντικείμενο θαυμασμού και το δεύτερο απλώς «αναδιπλωθεί».