Debate: Η ιστορία των ελληνικών τηλεμαχιών. Οι νικητές και οι τηλεθεάσεις

Τα ελληνικά debate εξελίχτηκαν με βάση το αμερικάνικο πρότυπο, στα πλαίσια του ευρύτερου φαινόμενου της παγκοσμιοποίησης στην πολιτική επικοινωνία. H κυριαρχία της ελληνικής ιδιωτικής τηλεόρασης στις αρχές της δεκαετίας του ’90 με την απελευθέρωση του τηλεοπτικού τοπίου, οδήγησε στα πολιτικά πάνελ και σταδιακά στο πρώτο debate του 1996.

Τα ελληνικά κόμματα, από τις αρχές των 90s άρχισαν να προσλαμβάνουν επικοινωνιολόγους και οι υποψήφιοι απέκτησαν επιτελεία συμβούλων ειδικών σε θέματα επικοινωνίας.

Επαναπροσδιορίστηκαν ιδεολογικά ζητήματα με περισσότερες κεντρώες θέσεις να ενσωματώνονται και να διαφημίζονται στην τηλεοπτική κυρίως, ατζέντα.

Η διαφορά των ελληνικών debate με τα αντίστοιχα αμερικανικά, έχει να κάνει με το γεγονός πως στην Ελλάδα μέχρι πρόσφατα, η πολιτική ζωή του τόπου και των κομμάτων ήταν προσωποκεντρική και βασισμένη στο πελατειακό σύστημα.

Στο αμερικανικό debate έχουμε διάλογο και συζήτηση ανάμεσα στους πρωταγωνιστές, στο ελληνικό είχαμε μονόλογο και απαντήσεις στις ερωτήσεις του δημοσιογράφου – συντονιστή.

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Μ. Χαιρετάκης στο βιβλίο του “Η Πολιτική Διαφήμιση: Μια Εφαρμογή Στις Βουλευτικές Εκλογές του 2000”, “οι τηλεοπτικές πολιτικές “μονομαχίες” αποτελούν κατά κάποιο τρόπο, τη μετεξέλιξη του παραδοσιακού “μπαλκονιού”.

Από το τελευταίο debate έχουν περάσει έξι χρόνια. Το 2009 δεν υπήρχαν Μνημόνια, αλλά οικονομική κρίση και πίεση. Τότε ο πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής διαβεβαίωνε ότι η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση δεν επηρεάζει ιδιαίτερα τη χώρα μας και ο έτερος «μονομάχος», Γιώργος Παπανδρέου, υποσχόταν ότι “λεφτά υπάρχουν”, ότι μπορούμε να ξαναχτίσουμε την Ελλάδα, με σχέδιο 100 ημερών.

Με αφορμή λοιπόν την νέα “τηλεμαχία” της 9ης Σεπτεμβρίου του 2015, πάμε να κάνουμε μια αναδρομή στην ιστορία των πολιτικών, τηλεοπτικών μονομαχιών της χώρας μας.

Με όρους… ερασιτεχνικούς

Η πρώτη άτυπη “τηλεμαχία” έγινε το 1990, λίγο καιρό μετά την έναρξη λειτουργίας της ιδιωτικής τηλεόρασης στην Ελλάδα. Συμμετείχαν ο τότε πρωθυπουργός, Ανδρέας Παπανδρέου, ο αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, Χαρίλαος Φλωράκης.

Η “μονομαχία” έλαβε χώρα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ενώ τη συζήτηση συντόνιζε ο δημοσιογράφος και πρώην υπουργός, Γιάννης Καψής.

Η μετάδοσή της έγινε από την κρατική τηλεόραση και από τα δύο ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια, MEGA και ANT1, ενώ τη συζήτηση μονοπώλησαν θέματα που αφορούσαν στην εξωτερική πολιτική. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης κατάφερε να κερδίσει τις εκλογές που ακολούθησαν.

Επισήμως, η “τηλεμαχία” του 1990 δεν θεωρείται “debate” γιατί δεν έγινε μέσα σε τηλεοπτικό στούντιο.

Το debate του 1996

Η πρώτη επίσημη τηλεοπτική αναμέτρηση στην Ελλάδα, με τους συμφωνημένους όρους ενός debate, έλαβε χώρα μεταξύ των δύο πολιτικών αρχηγών στις 13 Σεπτεμβρίου 1996, του κ. Κώστα Σημίτη, αρχηγού, τότε, του κυβερνώντος κόμματος του ΠΑΣΟΚ και του κ. Μιλτιάδη Έβερτ, προέδρου της ΝΔ.

Τα δυο κόμματα κατέληξαν στο “πρωτόκολλο” της αναμέτρησης μετά από πολλές διαφωνίες. Ξεπερνώντας τις αντιθέσεις τους, ο κ. Έβερτ ήθελε τρεις αναμετρήσεις με τη μορφή του άμεσου διαλόγου, ο κ. Σημίτης επέμενε κατηγορηματικά αντίθετος στις “κοκορομαχίες»”, όπως τις χαρακτήρισε, συμφώνησαν τελικά στους όρους.

Το πρώτο debate μεταξύ των δύο αρχηγών διεξήχθη στο Ραδιομέγαρο της ΕΡΤ στην Αγία Παρασκευή, με διακαναλική σύνδεση για όλα τα ιδιωτικά κανάλια σε προκαθορισμένο πλαίσιο. Ο κάθε δημοσιογράφος απηύθυνε μόνο ερώτηση προς τους πολιτικούς αρχηγούς, όχι γνώμη ή κάποιο άλλο σχόλιο.

Ο κάθε αρχηγός είχε στη διάθεσή του δύο λεπτά να απαντήσει, σε διαφορετική περίπτωση τον επανέφερε στην τάξη ο συντονιστής. Οι πολιτικοί αρχηγοί δεν έκαναν μεταξύ τους διάλογο, ούτε σχόλιο. Το πρόγραμμα δεν προέβλεπε διακοπή για διαφημίσεις και δέκα δευτερόλεπτα πριν από τη λήξη του χρόνου θα ηχούσε προειδοποιητικό σήμα. Οι δυο αρχηγοί ήταν καθιστοί, απέναντί τους οι τρεις δημοσιογράφοι, ανάμεσά τους ο συντονιστής. Όσο απαντούσε ο πολιτικός αρχηγός, η κάμερα θα έμενε ακίνητη επάνω του.

Στο πρώτο debate, είχαμε ένα αυστηρό πλαίσιο μεμονωμένων “μονολόγων” κατά τους οποίους ο κάθε πολιτικός αρχηγός παρουσίαζε το πρόγραμμα του.

Νικητής των εκλογών αναδείχθηκε ο Κώστας Σημίτης.

Το debate του 2000

Στις 30 Μαρτίου στο Ραδιομέγαρο της Αγίας Παρασκευής διεξήχθη η δεύτερη τηλεοπτική αναμέτρηση ανάμεσα στον κ. Καραμανλή και τον κ. Σημίτη. 

Τα κομματικά επιτελεία μετά από έντονες διαβουλεύσεις και αντιθέσεις κατέληξαν στους όρους και τα πρόσωπα όπως ακριβώς είχε γίνει και στην πρώτη αναμέτρηση του 1996. Ο Ν. Χατζηνικολάου ήταν ο συντονιστής και οι ερωτώντες δημοσιογράφοι ο κ. Θ. Ρουσόπουλος η κ. Έ. Στάη και ο κ. Μ. Καψής.

Από την αναμέτρηση απουσίαζε ο δημοσιογράφος της κρατικής τηλεόρασης. Όπως και στην αναμέτρηση του 1996 δεν υπήρχε κάποιος συγκεκριμένος νικητής, αφού το αυστηρό πρωτόκολλο δεν έδινε τη δυνατότητα ανάδειξης κάποιου υποψηφίου. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η αναμέτρηση αυτή συγκέντρωσε περισσότερους τηλεθεατές από εκείνη του 1996 (41% έναντι 35,8 %).

Στην τηλεοπτική αναμέτρηση του 2000 μεταξύ του κ. Σημίτη και του κ. Καραμανλή το καταγεγραμμένο ποσοστό τηλεθέασης ήταν 38,7% ενώ το 1996 άγγιξε το 33,6%. Το 2000 στην πρώτη θέση τηλεθέασης ήταν οι άνδρες 45+ με 52,3% και τα ποσοστά ήταν περισσότερο μοιρασμένα μεταξύ των διαφόρων ηλικιών.

Στις εκλογές που ακολούθησαν κέρδισε ο Κώστας Σημίτης.

Το debate του 2004

Για είκοσι μέρες πριν από την αναμέτρηση τα κόμματα διασταύρωναν σε έντονους τόνους τις απόψεις τους. Τελικά, λίγο πριν τιναχθεί η συμφωνία στον αέρα, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ κ. Παπανδρέου πρότεινε τη διεξαγωγή debate μεταξύ των αρχηγών και των πέντε κομμάτων και το αδιέξοδο λύθηκε. Τα πολιτικά επιτελεία διαβουλεύονται τους όρους σχετικά με τους δημοσιογράφους και τους κανόνες.

Πρέπει να σημειωθεί ότι τα ιδιωτικά κανάλια έχουν πλέον γιγαντωθεί, κανείς από τους πολιτικούς δεν μπορεί να επιβάλει τους όρους του χωρίς τη σύμφωνη γνώμη τους. Το πρώτο “πενταμπέιτ”, όπως πετυχημένα έγραψε ο Τύπος, πραγματοποιήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2004, στο Ραδιομέγαρο της Αγίας Παρασκευής

Οι ερωτήσεις στους προέδρους του ΠΑΣΟΚ, της ΝΔ, της ΓΓ του KKE και τους προέδρους του Συνασπισμού και του ΔHKKI τέθηκαν εναλλάξ από πέντε δημοσιογράφους, οι οποίοι είχαν τη δυνατότητα να επιστρέψουν στην ίδια ερώτηση, εάν έκριναν πως δεν έχουν καλυφθεί από την αρχική απάντηση.

Οι ερωτήσεις αφορούσαν πέντε θεματικές ενότητες (κοινωνική πολιτική-υγεία, εξωτερική πολιτική-εθνικά θέματα, οικονομία-ανάπτυξη, δημόσια διοίκηση και παιδεία), ενώ μετά υπήρχε η δυνατότητα να υποβληθούν ερωτήσεις γενικότερης πολιτικής φύσεως.

Οι τελευταίοι δεν είχα το δικαίωμα να απευθύνουν ερωτήσεις στους ομολόγους τους, αλλά μονάχα τη δυνατότητα ενός δίλεπτου σχολιασμού στο τέλος της συζήτησης. Σημειώνεται επίσης, ότι η εκφώνηση της εκάστοτε ερώτησης, δεν θα έπρεπε να υπερβαίνει τα τριάντα δευτερόλεπτα και οι απαντήσεις το ενάμιση λεπτό.

Τέλος, σύμφωνα με την AGB, η τηλεθέαση άγγιξε το 24,1%.

Η Νέα Δημοκρατία με πρόεδρο τον Κωνσταντίνο Καραμανλή κέρδισε τις εκλογές με ποσοστό 45,36%. Η άνετη νίκη της Νέας Δημοκρατίας στις εκλογές του 2004 σήμανε την επιστροφή του κόμματος στην εξουσία έπειτα από 11 χρόνια.

Το debate του 2007

Το καλοκαίρι του 2007, η Ελλάδα υπέστη σοβαρότατο πλήγμα από τις πυρκαγιές που ξέσπασαν σε όλη την επικράτεια. Η χώρα τέθηκε σε κατάσταση γενικού συναγερμού ουσιαστικά από τα μέσα Ιουνίου, καθώς το πρώτο κύμα καύσωνα έφερε και τις πρώτες πυρκαγιές, που κορυφώθηκαν στα τέλη Αυγούστου στην Πελοπόννησο.

Οι πυρκαγιές ανέτρεψαν το κλασικό προεκλογικό σκηνικό τόσο από την πλευρά της ΝΔ όσο και από τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Η δήλωση του κ. Πολύδωρα περί “ασύμμετρης απειλής” προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην πολιτική σκηνή. Το debate διεξήχθη λίγο καιρό μετά τις φονικές πυρκαγιές.

Στην τηλεμαχία πήραν μέρος οι Κώστας Καραμανλής (ΝΔ), Γιώργος Παπανδρέου (ΠΑΣΟΚ), Αλέκα Παπαρήγα (ΚΚΕ), Αλέκος Αλαβάνος (ΣΥΡΙΖΑ), Γιώργος Καρατζαφέρης (ΛΑΟΣ) και Στέλιος Παπαθεμελής (Δημοκρατική Αναγέννηση).

Συντονίστρια ήταν η Μαρία Χούκλη και τις ερωτήσεις υπέβαλλαν οι Όλγα Τρέμη, Έλλη Στάη, Νίκος Χατζηνικολάου, Νίκος Ευαγγελάτος, Αλέξης Παπαχελάς και Αιμίλιος Λιάτσος. Η τηλεθέαση είχε φτάσει στο 29,9%.

Ο τότε πρωθυπουργός, Κώστας Καραμανλής κέρδισε τελικά τις εκλογές.

Το debate του 2009

Το 2009 διεξήχθησαν δύο debates. Ένα με όλους τους πολιτικούς αρχηγούς των κοινοβουλευτικών κομμάτων συν τους Οικολόγους Πράσινους και ένα μόνο με την παρουσία του Γιώργου Παπανδρέου (ΠΑΣΟΚ) και του Κώστα Καραμανλή (ΝΔ), με διαφορά μιας ημέρας.

Το πλήρες κείμενο των ομιλιών του ντιμπέιτ σε  αυτό το λινκ

Και τις δύο πολιτικές συζητήσεις συντόνιζε η Μαρία Χούκλη. Το 2009 είδαμε και την πρώτη εμφάνιση του Αλέξη Τσίπρα που αντικατέστησε τον Αλέκο Αλαβάνο:

Η τηλεθέαση έφτασε στο 23,1% σημειώνοντας πτωτική τάση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.

Τις εκλογές κέρδισε εκείνη τη χρονιά ο Γιώργος Παπανδρέου.

Τι έλεγε τότε ο Αλέξης Τσίπρας στα πρώτα του βήματα, από το τηλεοπτικό “μπαλκόνι” της τηλεμαχίας:

“Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο που είμαι στη Προεδρία του Συνασπισμού, είχα την τύχη να ζήσω ένα πολύ συμπυκνωμένο πολιτικό χρόνο. Η σημαντικότερη εμπειρία μου ήταν η επαφή με τον κόσμο. Γύρισα όλη την Ελλάδα, δεν ήμουν βουλευτής. Σε όποια περιοχή της χώρας και αν πήγαινα, υπάρχει κάτι που σε πληγώνει. Συνάντησα νέες και νέους με ένα πτυχίο και μεταπτυχιακό να γυρνάνε από βουλευτικό γραφείο σε βουλευτικό γραφείο, ζητώντας ένα ρουσφέτι σε πρόγραμμα stage των 480 ευρώ ανασφάλιστης εργασίας. Συνάντησα νοσηλεύτριες στα δημόσια νοσοκομεία που έχουν δύο χρόνια να πάρουν ρεπό και δεν μπορούν να πάρουν άδεια, γιατί πάνω από τις μισές οργανικές θέσεις είναι κενές και οι Μονάδες Εντατικής Θεραπείας έχουν άδεια κρεβάτια.

Συνάντησα νέους επιστήμονες γιατρούς που δεν μπορούν να περιμένουν άλλο τον εξευτελισμό, το να περιμένουν την ειδικότητά τους και φεύγουν στο εξωτερικό, μεταναστεύουν. Συνάντησα αγρότες απελπισμένους να πουλάνε την παραγωγή κάτω από το κόστος και να μην ξέρουν αν θα μείνουν και την επόμενη χρονιά στο ίδιο επάγγελμα και αν τα παιδιά τους θα μείνουν στον ίδιο τόπο.

Συνάντησα απλήρωτες εργαζόμενες του Λαναρά για πολλούς – πολλούς μήνες. Συνάντησα απολυμένους από τη ΛΑΡΚΟ, 55άρηδες που δεν είναι εύκολο να βρουν δουλειά. Συνάντησα όμως και ενεργούς πολίτες που αντιστέκονται. Ενεργούς πολίτες που αντιστέκονται διεκδικώντας ποιότητα ζωής. Νέους ανθρώπους που βγαίνουν στο δρόμο διεκδικώντας μια ζωή με αξιοπρέπεια. Ο Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς αυτόν τον κόσμο θέλει να εκπροσωπήσει. Την ξεχασμένη κοινωνία. Γι’ αυτό είμαστε εδώ ενωμένοι, παρά τα προβλήματά μας και γι’ αυτό θα δώσουμε αγώνα.

Την επομένη των εκλογών θα έχουμε κυβέρνηση. Το κρίσιμο ερώτημα είναι, αν θα είναι δυνατή στη Βουλή και στους αγώνες η φωνή της ξεχασμένης κοινωνίας. Είναι στο χέρι μας. Είναι στο χέρι μας να δώσουμε δύναμη σε όσους δεν έχουν δύναμη. Είναι στο χέρι μας να αλλάξουμε τα πράγματα. Είναι στο χέρι μας να το πετύχουμε και θα το πετύχουμε”.

Τι θα δούμε φέτος

Έξι δημοσιογράφοι από ισάριθμα τηλεοπτικά κανάλια, με συντονιστή τον Πάνο Χαρίτο της ΕΡΤ, θα βρεθούν απέναντι στους επτά πολιτικούς αρχηγούς στο debate της Τετάρτης 9 Σεπτεμβρίου.

Οι έξι δημοσιογράφοι επελέγησαν από τα ίδια τα κανάλια – με μοναδική προϋπόθεση να είναι μέλη της ΕΣΗΕΑ – και θα είναι οι εξής:

* Γιάννης Πρετεντέρης ή Ολγα Τρέμη από το Mega (Το Mega είναι το μοναδικό κανάλι που μέχρι τιγμής δεν έχει δώσει την τελική απάντηση για το ποιός δημοσιογράφος θα το εκπροσωπήσει. Παρ’ ότι, δε, οι αρχικές πληροφορίες έφεραν ως δεδομένη την παρουσία του Γιάννη Πρετεντέρη, τις τελευταίες ώρες τις περισσότερες πιθανότητες για να βρίσκεται στο ντιμπέιτ φαίνεται να τις συγκεντρώνει ο Ολγα Τρέμη.)

* Μαρία Χούκλη από τον Ant1

* Αντώνης Σρόιτερ από τον τον Alpha

* Μάρα Ζαχαρέα από το Star

* Σία Κοσιώνη από τον Σκάι

* Μάκης Γιομπαζολιάς από το  E TV

Το σκηνικό στο οποίο θα διεξαχθεί το debate των 7 πολιτικών αρχηγών, που έχει σχεδόν ολοκληρωθεί (φωτό από τις τελευταίες εργασίες) στην ΕΡΤ, θα είναι απολύτως έτοιμο έως απόψε το βράδυ και αύριο θα γίνουν οι τεχνικές δοκιμές.

Η τηλεοπτική αναμέτρηση έχει προγραμματιστεί να αρχίσει στις 9 το βράδυ, με τους επτά αρχηγούς (Αλέξης Τσίπρας, Βαγγέλης Μεϊμαράκης, Σταύρος Θεοδωράκης, Δημήτρης Κουτσούμπας, Παναγιώτης Λαφαζάνης, Φώφη Γεννηματά, Πάνος Καμμένος) να κάθονται στα ειδικά έδρανα με βάση τη σειρά εκλογής των κομμάτων τους.

Πίσω από τα πλατό, ο σχεδιασμός προβλέπει αυστηρά μέτρα ασφαλείας στο ραδιομέγαρο της Αγίας Παρασκευής. Σύμφωνα με τις πληροφορίες, θα υπάρχουν τρεις διαφορετικές ζώνες ασφαλείας, ενώ το μπαρ της ΕΡΤ έχει μετατραπεί σε κέντρο Τύπου.

Οι θεματικές ενότητες

Όπως συμφωνήθηκε ανάμεσα στα κόμματα οι αρχηγοί θα μπορούν, για πρώτη φορά να υποβάλουν ερώτηση ο ένας στον άλλον, ενώ οι θεματικοί κύκλοι συζήτησης στο debate θα είναι οι εξής:

1ος κύκλος: Οικονομία, Ανάπτυξη, Ανεργία

2ος κύκλος: Παιδεία, Υγεία, Διοίκηση, Κοινωνική Πολιτική

3ος κύκλος: Μεταναστευτική πολιτική – προσφυγικό

4ος κύκλος: Εξωτερική πολιτική – Άμυνα

5ος κύκλος: Ελεύθερη ερώτηση επιλογής του κάθε δημοσιογράφου

6ος κύκλος σε δύο γύρους: Οι αρχηγοί μεταξύ τους με ελεύθερες τοποθετήσεις του κάθε Αρχηγού και δυνατότητα, αν θέλει, να υποβάλει ερώτηση σε άλλον η άλλους αρχηγούς ή να απαντήσει σε ερώτηση που ενδεχομένως, του έχει ήδη υποβληθεί.

Στους πέντε πρώτους κύκλους, κάθε ερώτηση θα διαρκεί έως 30”. Η απάντηση θα διαρκεί έως 1,5 λεπτό. Η δεύτερη διευκρινιστική ερώτηση επί της απάντησης θα διαρκεί έως 15”και η δευτερολογία του αρχηγού έως 30”.

Στον 6ο διπλό κύκλο των Αρχηγών, ξεκινώντας από το μικρότερο σε δύναμη κόμμα, κάθε αρχηγός θα έχει στη διάθεσή του 1,5 λεπτό ανά γύρο.