Brain Drain. Γιατί οι Έλληνες παίρνουν τα μυαλά τους και φεύγουν

Το brain drain είναι αποτέλεσμα των ετών της ύφεσης και ο μόνος τρόπος για να σταματήσει, αποτελεί ο τερματισμός των αιτιών που έκαναν τους νέους επιστήμονες να πάρουν τον δρόμο της ξενιτιάς.

Την πενταετία 2009 – 2014 μετανάστευσαν από τη χώρα μας 20.000 επιστήμονες. Μιλάμε κοινώς για πενταπλασιασμό του ποσοστού μετανάστευσης νέων επιστημόνων σε σχέση με το χρονικό διάστημα του 2000 με το 2005, όταν και προ κρίσης έφυγαν περίπου 2.500 νέα μυαλά.

Ήταν Απρίλης του 2017 όταν αναπληρωτής υπουργός Έρευνας και Καινοτομίας Κώστας Φωτάκης τόνιζε τις ενέργειες της κυβέρνησης για την στήριξη της έρευνας και της καινοτομίας αναφέροντας πως ο στόχος της κυβέρνησης είναι η περαιτέρω αύξηση των δαπανών για την έρευνα.

Όπως εξηγούσε, “το 2015, που ήταν ένα δύσκολο έτος για την οικονομία, οι δαπάνες για την έρευνα αυξήθηκαν από 1,4 δις το 2014 σε 1,6 δις το 2015, δηλαδή κατά 200 εκατομμύρια ευρώ”.

Τον δε Ιούλιο του τρέχοντος έτους, η αναπληρώτρια υπουργός Εργασίας Ράνια Αντωνοπούλου σημείωνε πως τα τελευταία 2,5 έτη υπάρχει σημαντική μείωση στα ποσοστά ανεργίας των νέων και, ταυτόχρονα, έχει μπει φρένο στο φαινόμενο του brain drain.

Επικαλούμενη τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, δήλωσε ότι με βάση αυτά, δεν προκύπτει μείωση ανάλογου μεγέθους, ούτε στο εργατικό δυναμικό ούτε στον πληθυσμό στην ηλικιακή ομάδα 15-29. Σύμφωνα με τα στοιχεία, “επί διακυβέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ (2012-2014) ο ρυθμός μείωσης του πληθυσμού στις ηλικίες 15-29 ήταν 6%, ενώ επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (2015-2017) μειώθηκε στο μισό (3%)”.

Τα παραπάνω φυσικά, δεν σημαίνουν πως το brain drain έχει σταματήσει. Μπορεί να έχει “φρενάρει”, είναι όμως ακόμη εδώ.

Το προφίλ του νέου Έλληνα μετανάστη

Ένας από τους ανθρώπους που διερευνούν το ελληνικό brain drain τα τελευταία χρόνια, αναζητώντας λύσεις, είναι ο Γ.Γ. Στρατηγικών & Ιδιωτικών Επενδύσεων και καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Λόης Λαμπριανίδης.

Μαζί με τον Μανώλη Πρατσινάκη εκπόνησαν το 2015 έρευνα για το προφίλ του Έλληνα μετανάστη στα χρόνια της κρίσης.

Σύμφωνα με τα στοιχεία τους, ο νέος Έλληνας μετανάστης είναι ηλικίας περίπου 30 ετών, υψηλής ακαδημαϊκής εκπαίδευσης και μεταναστεύει για οικονομικούς λόγους. Από τους τουλάχιστον 190.000 Έλληνες πτυχιούχους που ζούνε στο εξωτερικό, οι 140.000 έφυγαν μετά το 2010. Συγκεκριμένα, το 75% είναι πτυχιούχοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εκ των οποίων το ένα τρίτο αφορά είτε άτομα με μεταπτυχιακές σπουδές είτε απόφοιτους ιατρικών σχολών και του Πολυτεχνείου.

Η αλλαγή της τάσης

Ενώ μέχρι το 1980 η μετανάστευση αφορούσε κυρίως ανειδίκευτους εργάτες, από το 1990 και μετά εντείνεται η μετανάστευση των πτυχιούχων, οι οποίοι αποτελούν τη συντριπτική πλειονότητα κατά τη δεκαετία του 2000, τάση που συνεχίζεται και κατά τη περίοδο της κρίσης. Η αλλαγή αυτή σαφέστατα σχετίζεται με τη θεαματική άνοδο του εκπαιδευτικού επιπέδου στην Ελλάδα, το οποίο πλέον βρίσκεται περίπου στο ευρωπαϊκό  μέσο όρο για τις νεότερες γενιές, αλλά και τη ζήτηση στην αγορά εργασίας των ευρωπαϊκών μεταβιομηχανικών οικονομιών προς στις οποίες κατευθύνονται κατά βάση οι μετανάστες. Κυρίως όμως οφείλεται στην διαχρονικά περιορισμένη ζήτηση για υψηλής εκπαίδευσης προσωπικό στην Ελλάδα και συνεπώς συνδέεται άμεσα με τον σταθερό προσανατολισμό της ελληνικής οικονομίας στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών χαμηλής προστιθέμενης αξίας.

International Standard Classification of Education (ISCED) 0-2= μέχρι (και) γυμνάσιο/ 3-4=Λύκειο ή και τεχνική μη πανεπιστημιακή εκπαίδευση/ 5-6=τουλάχιστον πανεπιστημιακή εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένων των ΤΕΙ)

Ωστόσο, παρότι η φυγή των πτυχιούχων είχε ξεκινήσει πριν τη κρίση, είναι τα τελευταία πέντε χρόνια εκείνα στα οποία λαμβάνει μαζικό χαρακτήρα. Συγκεκριμένα, από τους τουλάχιστον 190.000 Έλληνες πτυχιούχους που ζούνε στο εξωτερικό, οι 140.000 έφυγαν μετά το 2010. Παράλληλα, έχουμε και σημαντική αύξηση, σε απόλυτους αριθμούς τουλάχιστον, της μετανάστευσης ατόμων με χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο. Και αν για ένα σημαντικό τμήμα των πτυχιούχων η μετανάστευση αποτελεί επιλογή για καλύτερες εργασιακές προοπτικές και συνθήκες, μεγάλο τμήμα των ατόμων με χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης μεταναστεύουν εξ ανάγκης. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη περίοδο της κρίσης έχουμε μια πολύ σημαντική αύξηση της μετανάστευσης των ατόμων από νοικοκυριά με πολύ χαμηλά εισοδήματα. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να τονιστεί ότι τα νοικοκυριά με ιδιαίτερα υψηλό εισόδημα παραμένουν αυτά που αναλογικά στέλνουν τους περισσότερους μετανάστες.

Οι μισοί από τους μετανάστες που έφυγαν μετά το 2010 ήταν άνεργοι στην Ελλάδα την περίοδο ακριβώς πριν τη μετανάστευση.

Η έλλειψη εργασίας είναι από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που οδηγούν σε μεταναστευτικές αποφάσεις, φαίνεται όμως ότι δεν είναι απολύτως καθοριστικός. Πολλοί από τους μετανάστες δεν φεύγουν για να αναζητήσουν γενικά εργασία, αλλά ειδικότερα, για να βρουν καλύτερες εργασιακές συνθήκες εργασίας και προοπτικές, καθώς και εργασιακή σταθερότητα, κάτι που δεν παρέχεται αυτή τη στιγμή στη χώρα μας.

Τα στοιχεία δείχνουν πως για πολλούς μετανάστες, συμπεριλαμβανομένων και αρκετών από τους πτυχιούχους, η εμπειρία στο εξωτερικό απέχει πολύ από την ειδυλλιακή εικόνα που πολλές φορές παρουσιάζεται για τη “ζωή στο εξωτερικό”.

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν που είναι πιο έντονες την πρώτη περίοδο μετά την εγκατάσταση και σχετίζονται πρώτιστα με την επιδείνωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας στις χώρες υποδοχής, αλλά και με προβλήματα προσαρμογής σε ένα διαφορετικό κοινωνικό περιβάλλον καθώς και με διακρίσεις που πολλές φορές υφίστανται.

Η παλιννόστηση των μεταναστών, αν και σχετικά χαμηλή (15%) λαμβάνει χώρα ακόμα και κατά την περίοδο της κρίσης, για πολλούς λόγους: αρκετές φορές λόγω των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες στο εξωτερικό ή λόγω νόστου ή οικογενειακής συνένωσης, αλλά και κάποιες φορές λόγω του ότι η εργασιακή εμπειρία ή και οι αποταμιεύσεις που απέκτησαν στο εξωτερικό τους δίνουν τη δυνατότητα να σχεδιάσουν την επιστροφή τους με καλύτερους όρους.

Χώρες προορισμού

-Στην περίοδο της κρίσης υπερδιπλασιάστηκε ο αριθμός των χωρών στις οποίες μετανάστευαν οι Έλληνες.

-Το 80% των μεταναστών κατευθύνεται σε Ευρωπαϊκούς προορισμούς.

-Το 50% των μεταναστών έχει μεταναστεύσει είτε σε Αγγλία είτε σε Γερμανία. Οι δύο χώρες απορροφούν παρόμοιο αριθμό μεταναστών ( περίπου το 25% ή καθεμία).

-Οι ΗΠΑ και Αυστραλία παρουσιάζονται ως η τρίτη και τέταρτη χώρα προορισμού όχι όμως με μεγάλη διαφορά από τους αμέσως επόμενους Ευρ. προορισμούς (Σουηδία, Ολλανδία, Γαλλία).

Δουλειά στο εξωτερικό

-Η πλειοψηφία των ατόμων εργάζονται σε δουλειές ανάλογες των δεξιοτήτων (72%). ένα 21% δουλεύει σε πιο χαμηλές δουλειές και ένα 6% είναι άνεργοι.

-Η συντριπτική πλειοψηφία βρίσκει δουλειά άμεσα στο εξωτερικό 0- 6 μήνες (81%).

Γέφυρες γνώσης

Σήμερα, μέσα από την πρωτοβουλία “Επιλέγουμε Ελλάδα χτίζοντας Γέφυρες Γνώσης και Συνεργασίας”, η κυβέρνηση προσπαθεί να διευκολύνει τη συνεργασία αυτών των ανθρώπων με την Ελλάδα, τόσο από τη χώρα στην οποία βρίσκονται όσο και διευκολύνοντας τους να εργαστούν κατά διαστήματα στην Ελλάδα.

Έτσι, θα μπορούν πλέον να μεταφέρουν τις ιδέες, τις γνώσεις και την τεχνογνωσία τους, μέσα από ουσιαστικές συνεργασίες με πανεπιστήμια, με ερευνητικά κέντρα αλλά και με ιδιωτικές επιχειρήσεις ή και με την ίδρυση δικών τους επιχειρήσεων.

Η πρωτοβουλία

«Επιλέγουμε Ελλάδα χτίζοντας Γέφυρες Γνώσης και Συνεργασίας» είναι η νέα εθνική πρωτοβουλία, η οποία έχει ως βασικό στόχο τη συμβολή όλων των Ελλήνων επιστημόνων, συμπεριλαμβανομένων  αυτών που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό,  στην εθνική προσπάθεια για την ανάπτυξη της χώρας στην κατεύθυνση της «κοινωνίας της γνώσης». Είναι αναντίρρητα  τεράστια η σημασία του ανθρώπινου κεφαλαίου, και ειδικότερα του εξειδικευμένου, για την αναπτυξιακή πορεία της χώρας μας, ενώ είναι εξίσου σημαντική η κρισιμότητα της κινητικότητας των επιστημόνων και ιδιαίτερα της διαρροής εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού στο εξωτερικό.

Στο πλαίσιο των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών που σχεδίασε το Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης (ΥΟΑ) σε συνεργασία με άλλα υπουργεία, η Γενική Γραμματεία Στρατηγικών και Ιδιωτικών Επενδύσεων (ΓΓΣΙΕ) και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (EKT) συνήψαν προγραμματική συμφωνία και δρομολόγησαν συγκεκριμένες ενέργειες και δράσεις στην κατεύθυνση της διασύνδεσης και συνεργασίας των Ελλήνων επιστημόνων. Ιδιαίτερα υποστηρίζεται η δημιουργία «γεφυρών» που θα επιτρέψουν στους Έλληνες που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό, να συνεργαστούν, αξιοποιώντας επιχειρηματικές ή/και ερευνητικές πρωτοβουλίες, με επιστήμονες, με  φορείς και με επιχειρήσεις στην Ελλάδα, προκειμένου να αξιοποιηθεί όσο γίνεται καλύτερα το σύνολο του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού που διαθέτει η χώρα.

Την περαιτέρω εξειδίκευση της πρωτοβουλίας «Επιλέγουμε Ελλάδα χτίζοντας Γέφυρες Γνώσης και Συνεργασίας» αναλαμβάνει η ΓΓΣΙΕ, η οποία μέσω  της Διεύθυνσης Αναπτυξιακής Στρατηγικής – Τμήματος Οργάνωσης Αναπτυξιακής Στρατηγικής θα προβαίνει στο σχεδιασμό και την υλοποίηση όλων των απαραίτητων ενεργειών και δράσεων της συγκεκριμένης πολιτικής, καθώς και στη διασφάλιση των αναγκαίων πηγών χρηματοδότησης.

Η ΓΓΣΙΕ σε συνεργασία με το ΕΚΤ, κεντρικό εθνικό φορέα για την Έρευνα – Τεχνολογία – Ανάπτυξη – Καινοτομία, θα αναζητήσουν τους βέλτιστους τρόπους προκειμένου να αναπτυχθεί η πλατφόρμα μέσω της οποίας θα δίνονται υπηρεσίες για την επίτευξη των στόχων και μέσω της οποίας θα γίνει καταγραφή, χαρτογράφηση και διαρκής παρακολούθηση της θέσης και των χαρακτηριστικών του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού που έχει φύγει από την Ελλάδα. Η τεκμηρίωση του φαινομένου της φυγής (Brain Drain), όπως επίσης και της κινητικότητας του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού (Brain Circulation), είναι καθοριστικής σημασίας για την αντικειμενική διάγνωση των προβλημάτων και των ευκαιριών καθώς και για την ενημέρωση της ελληνικής κοινωνίας με πραγματικά στοιχεία.

Η πρωτοβουλία θα συνεισφέρει στην οικοδόμηση δεσμών εμπιστοσύνης και θα λειτουργήσει ως «γέφυρα» που διευκολύνει το ελληνικό εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό που απασχολείται στο εξωτερικό να συνδεθεί επαγγελματικά, επιχειρηματικά και επιστημονικά με την Ελλάδα. Η διασύνδεση αυτή σχεδιάζεται έτσι ώστε να είναι αμοιβαία επωφελής για όσους και όσες εμπλακούν, ανεξάρτητα αν βρίσκονται στην Ελλάδα ή το εξωτερικό  και παράλληλα θα συνεισφέρει ουσιαστικά στην ανάπτυξη της χώρας.

Πού στοχεύει συνοπτικά:

-Στην ανάδειξη των διαθέσιμων ευκαιριών και στην ενεργή υποστήριξή τους με διαδικτυακές υπηρεσίες, ώστε να επιτευχθεί η σύνδεση των Ελλήνων επιστημόνων που βρίσκονται στο εξωτερικό με αυτούς στην Ελλάδα, και η δημιουργία επιχειρηματικών δικτύων και ερευνητικών διασυνδέσεων αναπτυξιακού χαρακτήρα, προς όφελος των ιδίων των συμμετεχόντων αλλά και της ελληνικής οικονομίας.

-Στην ενημέρωση των Ελλήνων επιστημόνων που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό για τις ευκαιρίες και τους όρους που επιτρέπουν την πρόσβαση σε χρηματικούς πόρους, σε πρωτοβουλίες και σε θεσμούς (π.χ. θερμοκοιτίδες) που διευκολύνουν αυτή τη συνεργασία.

-Στην καταγραφή των Ελλήνων επιστημόνων που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό. Η γνώση του ακριβούς μεγέθους, των χαρακτηριστικών αλλά και των αναγκών αυτού του πληθυσμού θα επιτρέψει την ανάπτυξη στοχευμένων πολιτικών. 

Μέσα από την ιστοσελίδα knowledgebridges.gr μπορείτε να βρείτε πληροφόρηση σχετικά με υπάρχουσες πολιτικής για τη συγκράτηση και την επιστροφή των Ελλήνων επιστημόνων καθώς και πληροφόρηση για χρηματοδοτικά προγράμματα και υποτροφίες στην Ελλάδα. Παράλληλα, σας προσφέρετε τη δυνατότητα να αναπτύξετε συνεργασίες με Έλληνες από όλο τον κόσμο που θα δώσουν προστιθέμενη αξία στην επιχείρηση και στη σταδιοδρομία σας.

Επιτυχημένες ιστορίες συμπατριωτών μας που έχουν διαπρέψει στο εξωτερικό, μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Φωτογραφία: sooc.gr