Τι κάνουν τα παιδιά στο διαδίκτυο

Δεν υπάρχει “καλό” ή “κακό”. Υπάρχουν οι συνέπειες της όποιας επιλογής κάνουμε -γιατί κάθε επιλογή έχει συνέπειες. Σε περίπτωση που ενδιαφέρεστε να μάθετε στα παιδιά σας πώς να αποφύγουν την εμπλοκή σε εμπειρίες που μόνο κακό θα κάνουν στη ψυχή τους, μπορείτε να συνεχίζετε να διαβάζετε αυτό το κείμενο.

Ας δούμε όμως, τι έχετε να αντιμετωπίσετε οι γονείς στην Ελλάδα, σε ό,τι αφορά τις ώρες που περνούν τα παιδιά σας παρέα με το διαδίκτυο (πού τις περνούν, πώς και τελικά έχουν μπλέξει ή δεν τίθεται καν τέτοιο θέμα;).

Η μοναδική ελληνική έρευνα

Αναζητώντας στοιχεία, προϊόντα ερευνών που να αφορούν το πώς τα παιδιά στην Ελλάδα χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, πέσαμε σε τοίχο. Για την ακρίβεια, ρωτήσαμε και μάθαμε πως έχει γίνει μόλις μια απόπειρα καταγραφής της πραγματικότητας -γιατί δεν υπάρχει σχετική χρηματοδότηση από το κράτος. Ήταν το 2012 και ονομάστηκε “ Παιδιά και Διαδίκτυο στην Ελλάδα ”.

Έως τότε υπήρχαν 33 μελέτες που κυρίως αφορούσαν τη χρήση των νέων τεχνολογιών, από το γενικό πληθυσμό -εκεί υπήρχε κατηγορία εφήβων ( Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας ).

Η Λίζα Τσαλίκη (Επίκουρος καθηγήτρια, Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών), η Δέσποινα Χρονάκη (Υποψήφια Διδάκτορας, School of Social, Geographical and Politican Sciences Loughborough University) και η Σόνια Κοντογιάννη (μεταπτυχιακή φοιτήτρια ΕΜΜΕ 2010-2012, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών) είχαν διαπιστώσει πως τα παιδιά στην Ελλάδα χρησιμοποιούν το διαδίκτυο από τα 10 (Livingstone et al, 2011:24) και θέλησαν να ασχοληθούν με το συγκεκριμένο ηλικιακό δείγμα.

Πρόσβαση σε σχολεία και σπίτια

Η έρευνα “Παιδιά και Διαδίκτυο στην Ελλάδα” πραγματοποιήθηκε το 2008 και το 2009, είχε τη μερική χρηματοδότηση της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς και την έγκριση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, του οποίου οι συστάσεις για τον τρόπο διατύπωσης ερωτήσεων για ευαίσθητα θέματα -μέσω ξεχωριστών ερωτηματολογίων, ανάλογα με την ηλικία-, ακολουθήθηκαν πιστά. Ακολούθως, το Υπουργείο Παιδείας ενέκρινε την πρόσβαση σε σχολεία.

Μεταξύ του Φλεβάρη και του Απρίλη του 2009 έγινε η ποσοτική έρευνα. Αρχικός στόχος ήταν οι 600 μαθητές, στη βάση των 25 παιδιών ανά τάξη κατά μ.ο., σε επιλεγμένα σχολεία του λεκανοπεδίου Αττικής (η αναλογία ήταν 7 δημόσια/1 ιδιωτικό και στόχος να αντιπροσωπεύει τη δημογραφική κατανομή του νομού). Διάλεξαν την Αττική, με βάση ότι αποτελεί τη μεγαλύτερη περιφέρεια στην Ελλάδα και συγκεντρώνει τις βασικότερες οικονομικές, πολιτιστικές και διοικητικές λειτουργίες της χώρας. Στην έρευνα συμμετείχαν μια περιοχή της Ανατολικής Κρήτης και μια της Κω.

Τα δύο ερωτηματολόγια (ένα για τις ηλικίες 10-14 και ένα για τις ηλικίες 15-18) μοιράστηκαν σε 24 τάξεις (οκτώ ανά επίπεδο εκπαίδευσης, σε δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο). Συμπληρώθηκαν μέσα στην τάξη με τη βοήθεια και υπό την εποπτεία των εθελοντών-ερευνητών από το Τμήμα Επικοινωνίες και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Οι ανησυχίες των γονιών

Το υλικό που παρείχαν οι γονείς δείχνει πως η συντριπτική πλειοψηφία έχει σύνδεση Internet, στο σπίτι (86%), ενώ 8 στους δέκα δήλωσαν πως γνωρίζουν πώς να το χρησιμοποιούν. Υπήρξε έτσι, ευρύ δείγμα γονέων ως προς το εκπαιδευτικό επίπεδο. Στην ερώτηση αν πιστεύουν πως είναι ασφαλές για τα παιδιά να περνούν χρόνο στο διαδίκτυο, το 61% απάντησε αρνητικά. Από τις κύριες ανησυχίες που εξέφρασαν οι γονείς των νεαρότερων παιδιών είναι το τι θα δουν (εικόνες σεξουαλικού περιεχομένου) και μήπως τους προσεγγίσει κάποιος.

Οι αναντιστοιχίες με τις απαντήσεις των παιδιών

Το 63% των γονέων απάντησε πως το πιο πιθανό Μέσο να δει το παιδί τους σεξουαλικό υλικό είναι το διαδίκτυο. Το 37% δήλωσε “σε κάποιο μέρος εκτός διαδικτύου”. Για την ιστορία, τα παιδιά απάντησαν πως οι εμπειρίες τους με σεξουαλικό περιεχόμενο, προέρχονται σε παρόμοιο βαθμό από την τηλεόραση και το διαδίκτυο, με τους ερευνητές να αναφέρουν “η αναντιστοιχία αυτή πιαθνώς οφείλεται, όπως έχουμε ήδη τονίσει, στο ότι οι γονείς αναπαράγουν τη δημόσια άποψη ότι το διαδίκτυο είναι ένα “ριψοκίνδυνο” Μέσο.

Το 71% των γονέων ανέφερε ότι το διαδίκτυο δεν βοηθά τα παιδιά να κοινωνικοποιηθούν. Το 93% εξήγησε ότι η πούωρη χρήση του διαδικτύου, μπορεί “να οδηγήει τα παιδιά στην απομόνωση από άλλους ανθρώπους”. Εκφράστηκε μεγάλη ανησυχία για την ενδεχόμενη δημοσιοποίηση των προσωπικών δεδομένων (97%).

Οι ερευνητές τόνισαν ότι οι απαντήσεις αυτές βρίσκονται σε αντιπαράθεση, με τα στοιχεία που ακολουθούν (για το αν οι γονείς έχουν εμπιστοσύνη στα παιδιά τους, όταν χρησιμοποιούν το διαδίκτυο). Ενδιαφέρον έχει να δείτε και πόσο οι γονείς θεωρούν ότι επηρεάζει το παιδί τους το διαδίκτυο, σε σύγκριση με την τηλεόραση ή το βιβλίο. Και ναι, η τηλεόραση εξακολουθεί να είναι στο Νο1.

Σε επόμενη ερώτηση οι γονείς κλήθηκαν να πουν αν και πόσο εμπιστεύονται τα παιδιά τους πως χρησιμοποιούν το διαδίκτυο με ασφάλεια -σε συνάρτηση με τους κανόνες χρήσης των Μέσων και το βαθμό γονικής διαμεσολάβησης. Πολλοί απάντησαν πως όταν το παιδί τους χρησιμοποιεί το διαδίκτυο, θεωρούν τους εαυτούς τους αρκετά ικανούς να βοηθήσουν ή να συζητήσουν μαζί του για τη χρήση που κάνει. Αρκετοί γονείς είπαν πως βρίσκονται κοντά όταν το παιδί πλοηγείται στο διαδίκτυο (το 71% είπε “είμαστε στο ίδιο δωμάτιο” και μόνο το 29% ενημέρωσε πως επεμβαίνει πιο ενεργά, παρέχοντας βοήθεια και συζητώντας για την πλοήγηση”). 

Το 54% δήλωσε ότι ελέγχει το ιστορικό στον υπολογιστή για να δει ποιες ιστοσελίδες επισκέφτηκε το παιδί, ενώ το 46% αρκείται στο ότι είναι κοντά στο παιδί, όταν είναι στο internet. Το 95% δήλωσε ότι έχει απαγορεύσει μια σειρά από διαδικτυακές δραστηριότητες -όπως το να δίνουν προσωπικά στοιχεία, να συμπληρώνουν λίστες και κουίζ ή να μιλούν με αγνώστους. Αυτό ήλθε σε αντιδιαστολή με την απάντηση των παιδιών, στην ερώτηση αν οι γονείς τους, τους έχουν απαγορεύσει να κάνουν συγκεκριμένα πράγματα στο διαδίκτυο.

Το 79% των γονιών απάντησε πως ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΕΙ αν το παιδί έχει 1) επισκεφτεί διαδικτυακά δωμάτια συζητήσεων, 2) αν έχει κάνει νέους φίλους από το διαδίκτυο, 3) αν έχει παρενοχληθεί από κάποιον, 4) αν έχει λάβει ανεπιθύμητα σεξουαλικά σχόλια, 5) αν έχει συναντήσει υλικό με σεξουαλικό περιεχόμενο, 6) αν έχει λάβει υλικό με σεξουαλικό περιεχόμενο, 7) αν έχει έλθει σε επαφή με βίαιο ή αποτρόπαιο ή ρατσιστικό υλικό, 8) αν έχει συναντήσει από κοντά κάποιον που γνωρίζει μόνο μέσω διαδικτύου και 9) αν έχει δώσει προσωπικές πληροφορίες στο διαδίκτυο. Μήπως τώρα, βλέπετε το πρόβλημα; Μια στιγμή να δούμε και τις απαντήσεις των παιδιών.

Τα μισά παιδιά έχουν υπολογιστή στο δωμάτιο τους

Θυμίζουμε ότι η κατηγορία στην οποία εστιάσαμε είναι “αγόρια-κορίτσια 10-14 ετών”. Το 41% των αγοριών και το 45% των κοριτσιών δήλωσαν ότι κάνουν χρήση από ηλεκτρονικό υπολογιστή που υπάρχει στο δωμάτιο τους. Στην κατηγορία 15-18, τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 81% και 74%. Η χρήση διαδικτύου αποτελεί πλέον, ιδιωτική δραστηριότητα για τα περισσότερα παιδιά και οι προκλήσεις που συναντά η γονική διαμεσολάβηση είναι συνεπώς μεγαλύτερες.

Σε δείγμα αγόρια-κορίτσια, 10-14 ετών (τα αγόρια προτιμούν ηλεκτρονικά παιχνίδια και διαδίκτυο από το κινητό τηλέφωνο).

Διαπιστώθηκε μετατόπιση δραστηριοτήτων των παιδιών, από τον εξωτερικό στον εσωτερικό χώρο. Πάνω από τα μισά κορίτσια δήλωσαν πως βγαίνουν έξω λιγότερο συχνά με τους φίλους τους, ενώ αυξημένα εμφανίστηκαν τα ποσοστά που αφορούν τη συχνότητα διαδικτυακής πλοήγησης. Χρήσιμο είναι να αναφερθεί και το ποσοστό των παιδιών που έχουν ή απλώς χρησιμοποιούν κινητό τηλέφωνο.

Τα αγόρια είναι περισσότερο “καθημερινοί χρήστες” του διαδικτύου, σε σχέση με τα κορίτσια. Το ποσοστό είναι 56% για τα αγόρια και 36% για τα κορίτσια. Τα παιδιά ανέφεραν πως την πρόσβαση και τη χρήση στο διαδίκτυο την έμαθαν, ως επί το πλείστον, με τη βοήθεια κάποιου άλλου (79% τα κορίτσια και 72% τα αγόρια). Δεν φάνηκε δηλαδή, να ξεκινούν μόνοι/μόνες τον πειραματισμό με το μέσο (21% τα κορίτσια, 28% τα αγόρια).

Χρησιμοποιούν μόνα τους το διαδίκτυο

Τα στοιχεία δείχνουν πως τα παιδιά (αγόρια-κορίτσια 10-14 ετών) χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό, μόνοι τους το διαδίκτυο -και όχι παρουσία κάποιου. Γίνεται ιδιωτική η χρήση του μέσου, με ό,τι συνεπάγεται αυτό. Σημειώστε και ότι οι μικροί χρήστες φαίνονται ικανοί και στο να “κατεβάζουν” υλικό (το 29% των αγοριών το κάνει καθημερινά και το 28% των κοριτσιών, μερικές φορές την εβδομάδα). Παρατηρείται πως οι μικρότερες ηλικιακές κατηγορίες είναι πλέον εξοικειωμένες με το διαδίκτυο, αφού μπορούν να εκτελέσουν φάσμα σύνθετων δραστηριοτήτων. Αυτό σημειώθηκε και από τους γονείς.

Σε ό,τι αφορά το άγχος του “ποιες ιστοσελίδες επισκέπτεται το παιδί μου” (ανησυχία που εξέφρασε το 93% των γονέων που πήραν μέρος στην έρευνα) οι ερευνητές επισήμαναν πως “ επιλέξαμε να δείξουμε εδώ την ενασχόληση με το διαδίκτυο, την τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, όχι μόνο γιατί είναι δημοφιλείς στα παιδιά τεχνολογίες, αλλά και γιατί έχουν κατά καιρούς βρεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, όσον αφορά τις πιθανές επιδράσεις που μπορεί να έχουν από άποψη συμπεριφοράς ή ανάπτυξης”.

Το 41% των κοριτσιών δήλωσε ότι δεν αφιερώνει καθόλου χρόνο σε ηλεκτρονικά παιχνίδια, σε μια σχολική ημέρα . Το αντίστοιχο ποσοστό των αγοριών ήταν το 16%. Τα αποτελέσματα έδειξαν επίσης, ότι τα αγόρια και τα κορίτσια αφιερώνουν μια με 2 ώρες, ημερησίως περισσότερο στο να παρακολουθούν τηλεόραση, από το να σερφάρουν στο διαδίκτυο. Αυτό γίνεται είτε γιατί οι γονείς περιορίζουν τη χρήση του διαδικτύου, είτε γιατί οι διαδικτυακές τους δεξιότητες είναι περιορισμένες, είτε διότι παρακολουθούν αγαπημένα τους προγράμματα.

Απαγορευτικό στις διαδικτυακές αγορές-και μετά στην παροχή προσωπικών στοιχείων

Ενδιαφέρον έχει να δείτε τι ανέφεραν τα παιδιά πως δεν τους επιτρέπεται να κάνουν, όταν βρίσκονται στο διαδίκτυο. Το 68% των αγοριών και το 75% των κοριτσιών δήλωσαν πως δεν τους επιτρέπεται να δίνουν προσωπικές πληροφορίες. Δεν ήταν όμως, αυτό το πρώτο πράγμα που τους είπαν οι γονείς. Τι ήταν; Να μην κάνουν διαδικτυακές αγορές και κάπως έτσι, φάνηκε πως οι γονείς στην Ελλάδα δίνουν προτεραιότητα στην αποφυγή της οικονομικής εξαπάτησης των παιδιών τους.

Το 90% των γονέων μίλησε για απαγόρευση ορισμένων δραστηριοτήτων, τη στιγμή που τα παιδιά είπαν άλλα. Τι; Σε ελάχιστες περιπτώσεις τους έχει απαγορευτεί η χρήση άμεσων μηνυμάτων ή το “κατέβασμα” υλικού και αυτό αντικατοπτρίζει την εικόνα των παιδιών, για την ιεράρχηση των κανόνων στη χρήση του διαδικτύου, από τους γονείς.

Συνοπτικά, προέκυψε προφίλ παιδιών 10-14 ετών, σύμφωνα με το οποίο τα μισά και πάνω έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο, το οποίο συνήθως τους έχει μάθει να χρησιμοποιούν άλλος. Αφιερώνουν κατά μ.ο. 1-2 ώρες ημερησίως και έχουν δικό τους κινητό τηλέφωνο. Ασχολούνται λίγο περισσότερο με την παρακολούθηση τηλεόρασης και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, κατά τη διάρκεια μιας εργάσιμης μέρας. Όσο για το χρόνο τους στο διαδίκτυο, τον κατανέμουν ανάμεσα σε δραστηριότητες όπως “κατέβασμα” υλικού, παιχνίδια και χρήση άμεσων μηνυμάτων.

Η ενημέρωση για τους κινδύνους του διαδικτύου

Η δεύτερη ενότητα της έρευνας είχε να κάνει με τις απαντήσεις των συμμετεχόντων, σχετικά με τη δημόσια συζήτηση γύρω από τους διαδικτυακούς κινδύνους -με την περιγραφή των διαδικτυακών εμπειριών των παιδιών που στη δημόσια και ακαδημαϊκή ατζέντα είναι καταγεγραμμένες ως “ριψοκίνδυνες”.

Η πλειοψηφία ανέφερε ότι έχει ενημερωθεί για το ενδεχόμενο οι εμπειρίες τους στο διαδίκτυο να είναι ριψοκίνδυνες, από γονείς και φίλους. Ανησυχητικό είναι το ποσοστό του “δεν θυμάμαι”, πολλώ δε αν σκεφτούμε πως συχνά τα παιδιά απαντούν ό,τι νομίζουμε πως θέλουμε να ακούσουμε από αυτά -και όχι ειλικρινά.

Το 77% των κοριτσιών και το 80% των αγοριών δήλωσαν πως ενημερώθηκαν για τους κινδύνους από οικογένεια και φίλους, ενώ το 23% των κοριτσιών και το 20% των αγοριών είπαν πως έμαθαν όσα ξέρουν από ΜΜΕ και άλλους δημόσιους φορείς, όπως είναι το σχολείο.

Το παραπάνω στοιχείο εμπεριέχει πρόταση για τη χάραξη πολιτικών, στην εκμάθηση ή και χρήση του διαδικτύου. Ο ρόλος και η επιρροή του κλειστού οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος, ως πηγή πληροφόρησης των παιδιών για τη χρήση του internet πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν. Το 60% των αγοριών και το 72% των κοριτσιών δήλωσαν πως όταν είναι στο διαδίκτυο, υπάρχει κάποιος κοντά να ελέγχει τι κάνουν.

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος των παιδιών

Στην ερώτηση για τον διαδικτυακό κίνδυνο με τον οποίον μπορεί να βρεθούν αντιμέτωπα και τους προκαλεί τη μεγαλύτερη ανησυχία, το 53% των αγοριών και το 59% των κοριτσιών είπαν “ο κίνδυνος ενδεχόμενης επαφής με άγνωστα άτομα”.

Τα ενδεχόμενα αποκάλυψης προσωπικών πληροφοριών και επαφής με πράγματα που μπορεί να τα ενοχλήσουν και να τα αναστατώσουν δεν απασχολούν την πλειοψηφία των χρηστών (85% των αγοριών και 78% των κοριτσιών). Και αυτό είναι πρόβλημα.

Το 92% των αγοριών και το 90% των κοριτσιών δήλωσαν πως δεν φοβάται μήπως περνά πολλές ώρες στο διαδίκτυο. Την ίδια ώρα, το 93% των γονέων θεωρεί πως η πολύωρη χρήση του διαδικτύου μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά σε απομόνωση -από άλλους ανθρώπους.

Στα του bullying οι ερευνητές διευκρίνισαν ότι ” θέση μας είναι ότι το φαινόμενο αυτό μέσω του διαδικτύου δεν μπορεί να θεωρηθεί διαφορετικά από το φαινόμενο, όπως λαμβάνει χώρα στις δια ζώσης εμπειρίες των παιδιών. Το διαδίκτυο αποτελεί το μέσο πραγματοποίησης του bullying και όχι ένα ξεχωριστό φαινόμενο, με άλλες προεκτάσεις. Αυτό είναι υπόθεση που χρήζει ενδελεχέστερης εξέτασης, μέσα από τη σε βάθος ανάλυση των σχετικών εμπειριών των παιδιών“.

Η πλειοψηφία των παιδιών δήλωσε πως δεν έχει πέσει θύμα παρενόχλησης μέσω email, άμεσου μηνύματος ή σε chat rooms. Όσοι απάντησαν θετικά, σύμφωνα με τους ειδικούς ” οφείλουμε να εξετάσουμε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια, τι είναι αυτό ακριβώς που τους ενόχλησε. Πρέπει να εξεταστεί σε ποιο βαθμό η εμπειρία στο διαδίκτυο είναι απόρροια της δια ζώσης εμπειρίας του bullying“.

Το live-streaming που μπαίνει -για κακό- στην εξίσωση

Δεδομένου ότι στη Μεγάλη Βρετανία καταγράφηκε φέτος, αύξηση κατά 88% στα παιδιά που ζήτησαν βοήθεια για online κακοποίηση, ας έχουμε υπ’ όψιν μας πως σύμφωνα τα στοιχεία της τελευταίας έρευνας της National Society for the Prevention of Cruelty to Children, τα 2/3 των παιδιών παραδέχθηκαν πως χρησιμοποιούν apps, χωρίς να ‘χουν το -ηλικιακό- δικαίωμα (είναι στα 13 χρόνια).

Περισσότερα από 1.600 παιδιά έχουν δει βία και εκφράσεις μίσους online, το 1/5 έχουν δει σεξουαλικό περιεχόμενο και bullying. Σε κάθε κατηγορία τα sites με το live-streaming ήταν οι χειρότεροι παραβάτες, με περιεχόμενο σχετικό με αυτοκτονία (18%), με ανθρώπους που έκαναν κακό στον εαυτό τους (31%) και άλλους που έκαναν ή δέχθηκαν bullying (46%). Περισσότεροι από το 1/3 των ερωτηθέντων, πρόσθεσαν έναν ξένο στις επαφρές τους, τους έξι τελευταίους μήνες και το 1/4 δήλωσε πως είναι πολύ πιθανό να προσθέσει κάποιον που δεν ξέρει, στο μέλλον.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Πίσω στην ελληνική έρευνα, οι καθ’ ύλην αρμόδιοι έγραψα συμπερασματικά από τα στοιχεία που είχαν στα χέρια τους ότι” από την έκθεση προέκυψε ότι η χρήση των νέων τεχνολογιών και του διαδικτύου από τα παιδιά, στην Ελλάδα περιλαμβάνει σειρά από δραστηριότητες ενημέρωσης, ψυχαγωγίας και μάθησης. Τα μικρότερα παιδιά χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ως μέρος της καθημερινότητας τους, μαθαίνουν να το χρησιμοποιούν με τη βοήθεια μεγαλύτερων συγγενικών τους προσώπων ή συνομηλίκων και φαίνεται να έχουν και τη συνδρομή φυσικής παρουσίας κάποιου γονιού ή άλλου συγγενικού ενήλικα, όταν πλοηγούνται. Παραταύτα, το διαδίκτυο αποτελεί ένα μόνο -μικρό- μέρος της καθημερινότητας τους, εφόσον όπως αναφέρουν ασχολούνται εξίσου -αν όχι περισσότερο- με την τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Ως επί το πλείστον, ο χρόνος τους αναλώνεται στο σχολείο, τα μαθήματα και τους φίλους τους“.