Νουάρ….controls, ένας χρόνος μετά

Ένας χρόνος πέρασε κιόλας από το κλείσιμο των τραπεζών, λόγω capital controls, Όλα ξεκίνησαν από ένα δημοψήφισμα. Όχι ότι το κλίμα δεν ήταν στραβό….η ελληνική οικονομία ήδη στοιχημάτιζε με το χρόνο παραμονής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα από διαπραγματεύσεις, για άλλους διπλωματικές , για άλλους ουτοπικές.

Χρειάστηκαν μόνο τρεις μέρες, επί της ουσίας λιγότερα από τρία εικοσιτετράωρα, για να ακούσουν έκπληκτοι και παγωμένοι , ακόμη και οι πιο ψύχραιμοι Έλληνες, ότι οι τράπεζες, ξημερώματα Δευτέρας  29 Ιουνίου θα μείνουν…κλειστές. Προφανώς και κυριάρχησαν στιγμές πανικού, από την ώρα της εξαγγελίας του δημοψηφίσματος αργά με τις…ειδήσεις των 12, τα μεσάνυχτα της Παρασκευής 26 Ιουνίου πέρυσι. Σπασμωδικά, άρχισαν να σχηματίζονται ουρές δεκάδων μέτρων στα ATMs των τραπεζών – που λογικό ήταν μέχρι την Κυριακή να έχουν πλήρως στεγνώσει – αντίστοιχα με τις εικόνες πολέμου που θημήθηκαν οι παλαιοί, σχηματίζοντας με εκνευρισμό ουρές στα ταμεία των super markets για γάλα, όσπρια, λάδι και μακαρόνια. Αντίστοιχη εικόνα, σε πρατήρια βενζίνης, με παράλληλες ακυρώσεις προγραμματισμένων διακοπών, καταναλωτικών αγορών και γενικά μειωμένης κίνησης.

Έρημη η Αθήνα από αυτοκίνητα, καθίζηση της ζήτησης στα εμπορικά καταστήματα, κλίμα μιζέριας και ανησυχίας…. «Ως πότε, άραγε;» αναρωτιόντουσαν απλοί , ανυποψίαστοι πολίτες, αλλά και έμπειροι οικονομολόγοι.

Σήμερα, μια «μαύρη» επέτειος σφραγίζει την ιστορία του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Η περσινή Δευτέρα 29 Ιουνίου, ημέρα τραπεζικής αργίας.

Ένας χρόνος πέρασε, η αλήθεια είναι πολύ γρήγορα, από τότε που όλη η αγορά πάγωσε στην είδηση των capital controls. Ευτυχώς, για να ….ελαφρύνουμε λίγο το κλίμα, φέτος η χώρα, αλλά και οι τράπεζες είναι σε καλύτερη κατάσταση, επαρκώς ανακεφαλαιοποιημένες, με παρουσία κερδοφορίας, με την επαναφορά του waiver και με προοπτική – το φθινοπωρο- να συμμετάσχει στο πρόγραμμα ποσοστικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Και με τη σφραγίδα επιτέλους, της αξιολόγησης.

Bέβαια, αυτά υπήρχαν έναν χρόνο πριν….και δεν θα είχαν πιθανώς ανατραπεί ως δεδομένα, αν δεν σκεφτόμασταν τη λύση του «αντευρωπαϊκού» – όπως το εξέλαβαν οι θεσμοί και οι πιστωτές μας – δημοψηφίσματος, με εκείνο το περίφημο ερώτημα – γρίφο στα ψηφοδέλτια.

Παρασκευή λοιπόν, ανακοινώνεται το δημοψήφισμα. Το Σάββατο, το Eurogroup δεν χάνει χρόνο και περνάει το ασφυκτικά πιεστικό μήνυμα τύπου, « Συμφωνείστε ή δυστυχώς…επτωχεύσατε», με αυστηρό deadline τις 30 Ιουνίου.

Τη σκυτάλη του Eurogroup αναλαμβάνει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ανακοινώνοντας απλά ότι δεν…ανανεώνει, δεν αυξάνει περαιτέρω το συνολικό ποσό δανεισμού των ελληνικών τραπεζών μέσω του Εκτακτου Μηχανισμού Ρευστότητας (ELA), διατηρώντας το στο μη ικανοποιητικό πλαφόν της Παρασκευής.

Δεν θα μπορούσε πλέον να μην έρθει η ώρα των κεφαλαιακών περιορισμών, τα γνωστά πλέον, capital controls. H τραπεζική αργία ήταν ήδη πια γεγονός. Με ισχύ από τη Δευτέρα 29 Ιουνίου και έως τις 6 Ιουλίου, οι τράπεζες έμειναν κλειστές, για να αποφευχθούν ακόμη πιο τραγικές επιπτώσεις στην αγορά. Με απόφαση του Συμβουλίου Συστημικής Ευστάθειας και αντίστοιχη εισήγηση στο υπουργικό συμβούλιο , το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, έγραψε μια μελανή σελίδα στην ιστορία του, που θα μπορούσε κάλλιστα να είχε αποφύγει.

Οπως σε όλα τα θέματα που η ψυχολογία αποτελεί μέγιστο παράγοντα, έτσι λειτούργησε και στη συμπεριφορά του κοινού και στους πελάτες των τραπεζών. Ξαφνικά, ο πανικός αποτυπώθηκε σε αλλεπάλληλες αναλήψεις μετρητών, ακόμη και για κάποιους που ποτέ ίσως δεν θα χρησιμοποιούσαν 420 ευρώ την εβδομάδα, αλλά και για όσους είχαν ήδη διαθέσιμη ρευστότητα πάνω από 20.000 ευρώ στα συρτάρια του σπιτιού τους. Αψυχολόγητες σπασμωδικές κινήσεις, ανατροπή συνεπούς συμπεριφοράς, άρχισαν να μην πληρώνουν τα δάνειά τους όσοι συνεπείς εξυπηρετούσαν το χρέος τους, ενώ υπήρξε και το …τελείως αντίθετο φαινόμενο ( του τύπου, ας πληρώσω το δάνειο, να μην τα χάσω τελείως…).

Η απώλεια εμπιστοσύνης προς το πιστωτικό σύστημα που ήδη είχε οδηγήσει το ελληνικό κοινό σε μαζικές εκροές καταθέσεων τους προηγούμενους μήνες της κρίσης, έφτασε στο αποκορύφωμά της. Χαρακτηριστικά τα στατιστικά στοιχεία που δείχνουν τη συνολική διαρροή καταθέσεων κατά 40 δις ευρώ από το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, ήδη ένα εξάμηνο πριν το δημοψήφισμα. Με τους περιορισμούς εν ισχύ, οι εκροές δεν συνεχίστηκαν αλόγιστα – αυτός ήταν άλλωστε και ο σκοπός της επιβολής τους – όμως το ενδιαφέρον των καταθετών ήταν….αρνητικό. Είχε λάβει χαρακτήρα… ανεκδότου, το αν κάποιος έκανε κατάθεση. Ενδεικτική η εικόνα του τύπου καταθέσεων, με τις προθεσμίας να κινούνται σε οριακά χαμηλά επίπεδα (ποιός έκλεινε τα κεφάλαιά του για έξι μήνες ή έναν χρόνο); Οπως επίσης ενδεικτική η εικόνα καταθετών που χρειάστηκε να «σπάσουν» καταθέσεις προθεσμίας ακόμη και με κόστος, για να εξασφαλίσουν ρευστότητα. Αλλοτε από ανάγκη, άλλοτε από έλλειψη εμπιστοσύνης….

Domino effect η παραπάνω συμπεριφορά, είχε ως αποτέλεσμα να επηρεασθεί η κερδοφορία των τραπεζών, που έχασαν το 25% περίπου των καταθέσεων, με αποτέλεσμα να καλύψουν τις ανάγκες σε ρευστότητα μέσω του πανάκριβου ELA. Tο «κερασάκι στην τούρτα» μπήκε όταν η ΕΚΤ έκλεισε την πόρτα του waiver (αποκλείοντας το φθηνό δανεισμό απευθείας από την ΕΚΤ, με το μηδενικό επιτόκιο) και επίσης, της λεγόμενης ποσοτικής χαλάρωσης(QE), που δίνει τη δυνατότητα άντλησης ρευστότητας που διοχετεύει η ΕΚΤ στα κράτη μέλη κα από το οποίο η χώρα εξαιρέθηκε.

Ενα χρόνο μετά τα capital controls, οι συζητήσεις για την επανένταξη στο  QE της ΕΚΤ έχουν ξεκινήσει. Αν πράγματι υλοποιηθεί το φθινόπωρο, πέραν του σημαντικού όφελους που θα γράψουν οι ελληνικές τράπεζες, θα αρχίσει σταδιακά να επανακάμπτει η εμπιστοσύνη των επενδυτών, με πρώτο βήμα τον επαναπατρισμό ή την επιστροφή των καταθέσεων στις τράπεζες. Ηδη, το waiver που πριν λίγες ημέρες ανακοινώθηκε, μειώνει κατά 10 δις ευρώ το δανεισμό των τραπεζών μέσω ELA.

Προφανώς και υπήρξαν και περίεργες συμπεριφορές. Οπως η κρυφή και παράνομη τοκογλυφία, η αύξηση των κλοπών (κάποιες φορές με θύματα ανθρώπινες ζωές) αφού πια όλοι έθαβαν τα όποια χρήματά τους σε γλάστρες, στρώματα, πατάρια.

Ενδιαφέρον είχε η έξαρση καταναλωτικής δαπάνης με αγορές ακριβών κοσμημάτων ( χαμός έγινε στις πωλήσεις….rolex), μεγάλων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών και από ανθρώπους που επέλεξαν να αποκτήσουν ακριβά αντικείμενα, κλειδώνοντας τις περιουσίες τους, φοβούμενοι ένα επερχόμενο κούρεμα στις καταθέσεις τους.

Όπως και στον αντίποδα, έφτασε στο ζενίθ της , η πώληση χρυσών αντικειμένων, των «ασημικών» της ελληνικής οικογένειας  – σαφώς δημιούργημα της κρίσης, εν τη γεννέσει της.

Οι τραπεζικές σχέσεις επανακαθορίστηκαν, με τις επισφάλειες να χτυπάνε νέα «κόκκινα», και τους ασυνεπείς δανειολήπτες να αριθμούν ένα μεγάλο μέρος των τραπεζικών πελατών, άλλοτε απο αδυναμία, άλλοτε εκμεταλλευόμενοι την κατάσταση. Ειδικά, ξεκίνησε μια φιλοσοφία του τύπου « δεν έχω μετρητά, πληρώνω λιγότερα» η οποία είχε ως πρώτο θύμα ελεύθερους επαγγελματίες.

Μικρό δείγμα τραπεζικών πελατών, έκανε ακριβώς το αντίθετο! Εσπευσαν να πληρώσουν δόσεις, για να μειώσουν τουλάχιστον το χρέος τους και δεσμεύοντας έτσι τμήμα των κατατεθειμένων ευρώ τους.

Τα capital contols όμως είχαν έστω και ανατρεπτικά….τα καλά τους! Αυξήθηκε σημαντικά η χρήση χρεωστικών καρτών και η διείσδυση στην ηλεκτρονική τραπεζική, ενώ έκαναν την εμφάνισή τους έξυπνα ηλεκτρονικά πορτοφόλια!

Με τις τράπεζες κλειστές, πενταπλασιάστηκε ζήτηση στο e-banking! Και παράλληλα, η χρήση χρεωστικών, όσο και οι πιστωτικών καρτών, υπερδιπλασιάστηκε έκτοτε.

Χαρακτηριστικό είναι επίσης ότι τις τρεις βδομάδες της τραπεζικής αργίας, πραγματοποιήθηκαν 34,657 εκατομμύρια αναλήψεις στα ΑΤΜς των τεσσάρων συστημικών τραπεζών. Το ίδιο διάστημα, εκδόθηκαν σχεδόν 1 εκατομμύριο νέες χρεωστικές κάρτες (949.500 για την ακρίβεια και συγκεκριμένα: 400.000 από την Εθνική, 257.000 από την Πειραιώς, 150.000 από την Alpha Bank και 124.500 από τη  Εurobank).

Επίσημα στοιχεία για το κόστος του ενός έτους capital controls δεν  φαίνεται να υπάρχουν. Εγχώριες και διεθνείς εκτιμήσεις κάνουν λόγο για περίπου 100 δις ευρώ, για επιπτώσεις σε κάθε πτυχή της ελληνικής οικονομίας (προφανώς όχι μόνο στον χρηματοοικονομικό τομέα). Δυστυχώς, οι τράπεζες εξαναγκάσθηκαν σε νέα ανακεφαλαιοποίηση ( η πρώτη ήταν 25 δις ευρώ) με επιπλέον 8 δις ευρώ και στους ισολογισμούς τους γράφτηκαν, λόγω αυξημένων προβλέψεων, αρνητικά αποτελέσματα ( ζημίες).

Υπενθυμίζεται βέβαια ότι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά είναι τα σημάδια του πρώτου τριμήνου φέτος, με τις τράπεζες να ανακάμπτουν και να εμφανίζουν ήδη θετικούς ρυθμούς κερδοφορίας.

Πέραν όμως από τους αριθμούς, το κόστος της “μαύρης” επετείου υπολογίζεται σε έναν μη λογιστικό παρονομαστή: στην έννοια της εμπιστοσύνης του καταθετικού κοινού….. Μόλις 121,7 δισ ευρώ στηρίζουν σήμερα τις ελληνικές τράπεζες….

Υ.Γ. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι, προέβλεψε πρόσφατα ότι σταδιακά και ίσως σύντομα θα χαλαρώσουν τα capital controls.

 Κατέστησε σαφές όμως, ότι την απόφαση για τη χαλάρωσή τους, δεν θα τη λάβει άλλος, από την ελληνική κυβέρνηση. Είναι η μόνη αρμόδια.