Το Πολυτεχνείο στο Αναρχικό Λεξικό

Αναρχικό Λεξικό (βιβλ.) Μια περιπλάνηση στα σπλάχνα, τις παρυφές και τα νεφελώματα του Ελευθεριακού Σύμπαντος.

Σε μια εποχή καθολικής εξαχρείωσης το να λες την αλήθεια είναι μια επαναστατική πράξη

Με αυτή την φράση του Τζορτζ Όργουελ ξεκινά ο Γιάννης Φούντας τον πρόλογο του Αναρχικού Λεξικού, ενός δίτομου πονήματος, προϊόντος πολυετούς έρευνας, που όταν κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων, χαρακτηρίστηκε ως  η πρώτη εμπεριστατωμένη καταγραφή του ελληνικού αναρχικού κινήματος, απαλλαγμένη από αφηγήσεις εξιδανίκευσης ή δαιμονοποίησης. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, «το νόημα της ρήσης του Όργουελ μπορεί να μην τίθεται ακόμη εν αμφιβόλω, αλλά το αιώνιο ερώτημα ποια από τις διάφορες “αλήθειες” είναι είναι επαναστατική και ποια από τις αδιάφορες “επαναστάσεις” αληθινή θα παραμείνει αναπάντητο πιθανώς εσαεί». Εκκινώντας από τη υπόθεση ότι η γλώσσα εφευρέθηκε για να διατυπώνουμε τα «κατά συνθήκην» και μη ψεύδη μας και θέλοντας να αποφύγει το ρόλο του αφηγητή που διανθίζει ενίοτε την ιστορία του με εκτιμήσεις, υπερβολές, μύθους και υπερβολές, ο Φούντας επέλεξε τη μέθοδο του εγκυκλοπαιδικού – ιστορικού λεξικού που επιχειρεί να ταξιδέψει, ως έντυπη χρονομηχανή, τους αναγνώστες του σε ένα εν πολλοίς άγνωστο, αθέατο ή πολλαπλά παραμορφωμένο παράλληλο κοινωνικό σύμπαν, προτείνοντάς τους να ανασυνθέσουν με τον τρόπο τους την ιστορία της αναρχίας ή, αν μη τι άλλο, να τη διαβάσουν σαν ένα τερπνό, σπονδυλωτό, περιπετειώδες, κοινωνικό μυθ-ιστόρημα.

Με αφορμή την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, ανατρέξαμε στις σελίδες του Αναρχικού Λεξικού αναζητώντας τα σχετικά λήμματα σε μια απόπειρα ανασύνθεσης του ρόλου του αναρχικού κινήματος στα γεγονότα του Νοεμβρίου του 1973, ενός ρόλου που έχει έντονα αμφισβητηθεί ενώ αποτελεί μέχρι σήμερα πεδίο σύγκρουσης μεταξύ αναρχικών και ΚΚΕ – ΚΝΕ, με αφορμή το περίφημο Φύλλο 8 της Πανσπουδαστικής, που κυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του ’74 ως αποτίμηση της εξέγερσης, φιλοξενώντας επιστολή της «Συντονιστικής Επιτροπής Αγώνα του Πολυτεχνείου» που κατήγγειλε την «προσχεδιασμένη εισβολή στο χώρο του Πολυτεχνείου την Τετάρτη, 14 του Νοέμβρη, 350 περίπου οργανωμένων πρακτόρων της ΚΥΠ», οι οποίοι είχαν σκοπό «να προβάλλουν με κάθε μέσο τραμπουκισμού και προβοκάτσιας γελοία και αναρχικά συνθήματα που δεν εκφράζανε τη στιγμή και τις συγκεκριμένες δυνάμεις». Ας δούμε τα λήμματα.

***

Πολυτεχνείο 1973 (ιστ.) Σημαίνουσα χωροχρονική συντεταγμένη της σύγχρονης κοινωνικής γεωγραφίας και η εφαλτήρια στον εξ’ αρχής ουσιαστικά σχεδιασμό του ελλαδικού ελευθεριακού χάρτη με την επανάκαμψη των λησμονημένων στη συγκεκριμένη επικράτεια αντικρατικών αντιλήψεων και πρακτικών μέσω της “νοεμβριανής” δραστηριότητας του κύκλου της Διεθνούς Βιβλιοθήκης και άλλων ομόκεντρων και μη αντιεξουσιαστικών δυνάμεων. «Ήδη την Τετάρτη το απόγευμα, η ομάδα αυτή των συντρόφων» θα γράψει αργότερα ο Χρήστος Κωνσταντινίδης (σ.σ. ίδρυσε το 1971 τη Διεθνή Βιβλιοθήκη, την παρθενική σοβαρή εκδοτική προσπάθεια κυκλοφορίας έργων αντικρατικού προσανατολισμού στον ελλαδικό χώρο), «χρησιμοποιώντας σπρέι και ξεκολλώντας από τα τρόλεϊ που περνούσαν από την Πατησίων τα διαφημιστικά, έγραψαν (όπως επίσης και στο εσωτερικό του Πολυτεχνείου αρκετές δεκάδες συνθήματα: “Κοινωνική Επανάσταση”, “Κράτος=Καταστολή”, “Κάτω το Κεφάλαιο”, “Κάτω το Κράτος”, “Κάτω ο Στρατός”, “Μάης 1968”, “Γενική Εξέγερση”, “Κάτω η μισθωτή εργασία”, “Το προλεταριάτο είναι ο νεκροθάφτης της μισθωτής εργασίας”, “Το προλεταριάτο στον δρόμο”, “Εργατικά Συμβούλια”, “Οι εργάτες δεν έχουν πατρίδα”, “Οι πατριώτες είναι μ@λ@κες, “Κάτω η Εξουσία”» ( Πεζοδρόμιο, τ. 7, Φεβρουάριος 1977, σ. 206). Είναι αυτοί που κατά την πάντα περιορισμένη γκεμπελίστικη αντίληψη του κόμματος («ένα είναι το κόμμα») και της Πανσπουδαστικής του (φ. 8), που ανάμεσα στου περιβόητους «350 προβοκάτορες» επιχείρησαν την «προσχεδιασμένη εισβολή στο χώρο του Πολυτεχνείου» και «με βάση τις εντολές του τέως πρωτοδικτάτορα Παπαδόπουλου και της αμερικανικής CIA», πρόβαλλαν «με κάθε μέσο τραμπουκισμού και προβοκάτσιας γελοία και αναρχικά συνθήματα που δεν εκφράζανε τη στιγμή και τις συγκεκριμένες δυνάμεις» (ό.π.). Γνωστοί φυσικά στους κατοπινούς πολιτικούς αστέρες του Πολυτεχνείου οι αναρχικοί με ονοματεπώνυμο θα παραμείνουν εντός και εκτός του χώρου και θα πρωτοστατήσουν στη συγκρότηση της εξορισμένης από την επίσημη ιστορία Εργατικής Συνέλευσης της Τετάρτης καταθέτοντας και συγκεκριμένη καταστασιακής λογικής, πρόταση ψηφίσματος που παρότρυνε: «Η αυτόνομη συνέλευση των εργαζομένων που βρίσκονται στο χώρο του Πολυτεχνείου καλεί τους εργαζόμενους να καταβάλουν τους χώρους παραγωγής και να δημιουργήσουν εργοστασιακές και απεργιακές επιτροπές με απώτερο σκοπό τη δημιουργία εργατικών συμβουλίων. Το μίνιμουμ πρόγραμμα των εργατικών συμβουλίων είναι η καταστροφή της μισθωτής εργασίας, του κράτους, του εμπορεύματος και της πολιτικής» (ό.π., σ. 209). Μετά την επικράτηση της πολιτικής του εφικτού στον εσωτερικό χώρο του Πολυτεχνείου οι λιγοστοί αναρχικοί θα συμμετάσχουν το Σαββατοκύριακο «στα έκτροπα στα οποία επιδόθηκαν κυρίως νεαροί εργάτες» όπως στην επίθεση στο υπουργείο Δημοσίας Τάξεως και θα παραμείνουν στα οδοφράγματα έως την ώρα της αιματηρής εισβολής. «Τα μεγάφωνα σταμάτησαν» θα θυμηθεί αργότερα ο τροτσκιστής τότε και αυτόπτης… δράστης Στέργιος Κατσαρός, «αλλά από τον ραδιοφωνικό σταθμό οι εκφωνητές έψελναν τον Εθνικό Ύμνο. “Πολύ άσχημο τέλος γι’ αυτή την εξέγερση”, ξέσπασε ένας νεαρός με λυγμούς”. “Άκου αδερφέ να πεθαίνεις κάτω από τους ήχους του Εθνικού Ύμνου!”. Μια ομάδα αναρχικών άρχισε να τραγουδάει τη Διεθνή και να προχωράει προς το Πολυτεχνείο αλλά μια αύρα διέλυσε τη μικρή αυτή διαδήλωση. Ωστόσο, μια κοριτσίστικη σιλουέτα εξακολουθούσε να διαγράφεται μπροστά από τους προβολείς της αύρας. Δυο-τρεις νεαροί αναρχικοί έτρεξαν και την παρέσυραν μακριά με τη βία. Καθώς υποχωρούσαν, κάποιος λύγισε προς τα αριστερά και έπεσε στα γόνατα. Είχε χτυπηθεί στο πόδι. Τον απομάκρυναν γρήγορα με κάποιο αυτοκίνητο. Ένας δυνατός μεταλλικός ήχος μας έκανε να σωπάσουμε. Το μισό τανκ που βρισκόταν μπροστά στην πύλη είχε περάσει ήδη μέσα στο προαύλιο και σιγά-σιγά πέρασε ολόκληρο». (Κατσαρός, Σ., Εγώ ο Προβοκάτορας, ο Τρομοκράτης σ. 243).

Κωνσταντινίδης, Χρήστος (αναρχ.). Εκδότης και ακτιβιστής, ο άνθρωπος, που κατά πολλούς, επανασύνδεσε το (για μια σχεδόν πεντηκονταετία) κομμένο νήμα της αναρχικής παρουσίας στην ελλαδική επικράτεια. Δημιούργησε το Φθινόπωρο του 1971, μεσούσης της Χούντας (χωρίς να αποθαρρύνεται από τις συνεχείς προσαγωγές στην Ασφάλεια), το δεύτερο μετά την Αναρχική Βιβλιοθήκη του 1898, αναρχικό εκδοτικό οίκο στην επικράτεια, τη Διεθνή Βιβλιοθήκη. Εξέδωσε την πρώτη μεταπολεμική αντιεξουσιαστική περιοδική έκδοση, το Πεζοδρόμιο, και εισήγαγε στο ελληνικό αντικρατικό «οπλοστάσιο» την καταστασιακή θεωρία. Το Φεβρουάριο του 1973 πρωτοστάτησε με συντρόφους του της Διεθνούς στην αντιδικτατορική κατάληψη της Νομικής, καθώς σε παρέμβασή του οφείλεται το ότι διήρκεσε η κατάληψη έστω και για μια νύχτα (αφού η Επιτροπή Κατάληψης ετοιμαζόταν να διαπραγματευτεί την αποχώρηση) καθώς και το μοναδικό σύνθημα “ελευθερία” (Ελευθεροτυπία, ένθετο Αφιέρωμα, «Αναρχία, το πιο Άσπρο Μέλλον είναι… Μαύρο», 21.8.1999, σ.17) που γράμμα-γράμμα σε ξεχωριστά πλακάτ αναρτήθηκε στην ταράτσα της. Το Νοέμβριο του ίδιου χρόνου με μια χούφτα αναρχικούς συντρόφους του πρωταγωνίστησε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Συνέβαλε τα μέγιστα στη συγκρότηση της Εργατικής Συνέλευσης και στην αντικρατική-αντικαπιταλιστική συνθηματολογία της πρώτης μέρας της κατάληψης και συμμετείχε στα «εξαίσια κοινωνικά έκτροπα» στα οποία επιδόθηκε πλήθος εργατών στα πέριξ του κατειλημμένου Πολυτεχνείου. Στη μεταπολιτευτική περίοδο και μέχρι τον πρόωρο θάνατό του συνέχισε την κοινωνική και εκδοτική του δραστηριότητα, συμμετείχε στη πανελλαδικής εμβέλειας και κυκλοφορίας, αλλά βραχύβια, αναρχική εφημερίδα Αλληλεγγύη και φυλακίστηκε επανειλημμένα. Πέθανε στα 42 του χρόνια στις 8 Απριλίου του 1992 και κανένα αντιεξουσιαστικό έντυπο της εποχής δεν μνημόνευσε το θάνατό του, εξαιρουμένου του αντιεξουσιαστικού – εναλλακτικού περιοδικού Άνθη του Κακού, που του αφιέρωσαν στο τελευταίο τεύχος τους.

Μπαλής, Νίκος (αναρχ.) Ένας ακάματος και πολυτάλαντος άνθρωπος (ηθοποιός, μεταφραστής, γραφίστας, εκδότης κ.α.) με σημαντικότατη συμβολή στην επανάκαμψη των ελευθεριακών απόψεων στον ελλαδικό χώρο, που έφυγε πρόωρα στα 45 του χρόνια στο χάραμα του 21ου αιώνα, το 2000. Έδρασε εντός και εκτός του κύκλου της Διεθνούς Βιβλιοθήκης επί Χούντας (εξέγερση του Πολυτεχνείου) και… επί τα αυτά στην Μεταπολίτευση. Υπήρξε ο μεταφραστής αρκετών βιβλίων ( Χειρόγραφα 1844 του Μαρξ, Το Παράλογο στην Πολιτική του Μόρις Μπρίντον, Ο Αριστερισμός: Φάρμακο στη Γεροντική Αρρώστια του Κομμουνισμού των Γκαμπριέλ και Ντάνιελ Κον Μπεντίτ, Οι Αναρχικοί του Τζολ, Ο Απολυμαντής του Μπάροουζ κ.α.) και δεκάδων κειμένων που βρίσκονται διάσπαρτα στα διαδοχικά από το 1973 περιοδικά του ( Πολικό Αστέρι, Όταν, Μαύρος Ήλιος, Γιε έναν Ελευθεριακό Κομμουνισμό). Ως έναν ευφυή και ανιδιοτελή κυνηγό μιας άπιαστης ουτοπίας θα τον θυμηθεί αργότερα ο Ευγένιος Αρανίτσης όταν έγραφε: «Ο Νίκος Μπαλής μου αφηγήθηκε, κάποτε, γλαφυρά, το περιστατικό της πρώτης του επαφής με κύκλους αναρχικών – ήταν γύρω στα δεκαεπτά, είπε, και έχοντας τρυπώσει σε μια θορυβώδη παρέα μερικών απ’ αυτούς τους ανθρώπους, άκουγε συνεπαρμένος το κουβεντολόι τους, εξ υποθέσεως ασυμβίβαστο, εντούτοις, με οιουδήποτε είδους οπτιμισμό. Δεν χρειαζόταν μεγάλη οξυδέρκεια για να καταλάβεις ότι το αναρχικό σχέδιο, τέτοιο που ήταν, είχε εκ των προτέρων καταδικαστεί σε αποτυχία. Ο Μπαλής, κατά την αφήγησή του πάντα, τους ρώτησε απερίφραστα αν έτσι είχαν όντως τα πράγματα. Φυσικά! Του απάντησαν αυτοί, δεν υπήρχε καμία ελπίδα – το παραδέχτηκαν. Ε, τότε, θα ήθελε να συμμετάσχει κι εκείνος, είπε. Ωραία παραβολή» ( Ελευθεροτυπία, ένθετο Βιβλιοθήκη, 3.5.2003, τ.258, σ.25).

***

Στο Αναρχικό Λεξικό η ομάδα των αναρχικών που διαδραμάτισε ρόλο στα γεγονότα του 1973 χαρακτηρίζεται μικρή («μια χούφτα αναρχικοί σύντροφοι»). Η δράση της κρίνεται ως σημαντική στην Κατάληψη της Νομικής ενώ φέρονται να πρωταγωνίστησαν στην Εξέγερση του Πολυτεχνείου μέχρι που στο εσωτερικό τη κατάληψης επικράτησε η «πολιτική του εφικτού». Ο ίδιος ο Κωνσταντινίδης αναφέρει στο Πεζοδρόμιο 7 της Διεθνούς Βιβλιοθήκης πως η προβολή των αναρχικών συνθημάτων από τα ΜΜΕ οδήγησε σε αντίθετα από τα προσμενώμενα αποτελέσματα: «Η προβολή των συνθημάτων από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης (τηλεόραση) με σκοπό να επισείσουν τον εφιάλτη της κοινωνικής ανατροπής οδήγησε σε αντίθετα από τα προσμενώμενα αποτελέσματα, στο μέτρο που αυτά συντέλεσαν σε μια ριζοσπαστικοποίηση και σε μια απαρχή ξεπεράσματος της ψευδούς αντίθεσης Δημοκρατίας – Δικτατορίας». Έτσι η «Κοινωνική Επανάσταση» που έγραψαν οι αναρχικοί στους τείχους του Πολυτεχνείου δεν πραγματώθηκε. Η αποτυχία, άλλωστε, μοιάζει κατά την αφήγηση του αναρχικού Νίκου Μπαλή εξ’ ορισμού συστατικό του εν γένει «αναρχικού σχεδίου». Ωστόσο, τα γεγονότα αυτά αποτιμώνται ως χωροχρονική συντεταγμένη επανάκαμψης αντικρατικών αντιλήψεων και πρακτικών που έως τότε ήταν λησμονημένες στον ελλαδικό χώρο, μέσω της δραστηριότητας της Διεθνούς Βιβλιοθήκης και άλλων αντιεξουσιαστικών δυνάμεων. Όπως διαβάζουμε στο Αναρχικό Λεξικό, η Διεθνής Βιβλιοθήκη «στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, εδρεύουσα στο βιβλιοπωλείο Μαύρο Ρόδο (Διδότου και Δελφών 2), έγινε σημείο αναφοράς και κέντρο αντιιεραρχκών ζυμώσεων. Συνεχίζει τη δραστηριότητά της μετά το θάνατο του Χρήστου Κωνσταντινίδη και μέχρι σήμερα, παρά τις πολλαπλές οικονομικές, δικανικές και άλλες περιπέτειες, στο Παγκράτι (Ιπποδάμου 7)».